Czeka

Z Wikipedii

Czeka, CzK, WCzK (ros.: ЧК, ВЧК) - akronim nazwy radzieckiego organu czuwającego nad bezpieczeństwem państwa, odpowiedzialnego za represje w Rosji Sowieckiej w latach 1917 - 1922.

Początkowo nosiła pełną nazwę Wsierossijskaja Czriezwyczajnaja Komissija po Bor'bie s Kontrriewolucyjej i Sabotażom (Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem), od sierpnia 1918 roku Wsierossijskaja Czriezwyczajnaja Komissja po Bor'bie s Kontrriewolucyjej, Spiekulacyjej i Priestupleniami po Dołżnosti (Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией, спекуляцией и преступлениям по должности; Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucja, Spekulacją i Nadużyciami Władzy), zwana potocznie Czeka, lub Czieriezwyczajka. Potocznie nazywano tak także dalsze radzieckie służby, powstałe po przekształceniu Czeki.

Spis treści 1 Powołanie WCzK 2 Kierownictwo WCzK 3 Pierwsze zadania 4 Czerwony terror 5 Liczba personelu 6 Struktury organizacyjne WCzK w latach 1918-1921 7 Źródła

[edytuj] Powołanie WCzK

Lenin sądził, że w państwie rządzonym przez bolszewików nie będzie potrzebna policja polityczna (służba bezpieczeństwa), lecz zaskoczony rozmiarami wewnętrznej i zewnętrznej opozycji wobec nowej władzy Sownarkomu (Rady Komisarzy Ludowych), wystąpił z inicjatywą utworzenia policji politycznej. 7 grudnia 1917 (20 grudnia starego stylu) roku Rada Komisarzy Ludowych podjęła decyzję o utworzeniu Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Spraw Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem - w skrócie WCzK.

Na czele komisji stanął komunista polskiego pochodzenia Feliks Dzierżyński, który sprawował to stanowisko do lutego 1922 roku. Po reorganizacji WCzK i zamienieniu jej w Państwowy Zarząd Polityczny (GPU), a następnie w Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny (OGPU), Feliks Dzierżyński kierował tą instytucją aż do śmierci w 1926 roku. Oprócz centralnego organu WCzK, istniały terenowe komisje nadzwyczajne CzK.

[edytuj] Kierownictwo WCzK

W skład ścisłego kierownictwa WCzK wchodzili: Łotysze - Jakow Peters, Martin Łacis, Polak Stanisław Messing, Rosjanie - Jurij Ksenofontow, Michaił Kiedrow, Fiodor Fomin, oraz Żyd polskiego pochodzenia Józef Unszlicht, który w kwietniu 1921 roku objął stanowisko jednego z zastępców Feliksa Dzierżyńskiego.

[edytuj] Pierwsze zadania

Rada Komisarzy Ludowych ściśle określiła zadania WCzK, początkowo składające się z trzech punktów:

1. Ścigać i likwidować wszystkie akcje kontrrewolucyjne i sabotażowe na obszarze całej Rosji, bez względu na to kto je organizował.
2. Oddawać pod sąd Trybunału Rewolucyjnego wszystkich sabotażystów i kontrrewolucjonistów.
3. Przeprowadzać wstępne doniesienia, jeśli byłyby one konieczne do zachowania bezpieczeństwa.

W rzeczywistości kompetencje i zadania WCzK były nieograniczone, spełniała nie tylko funkcję policji politycznej, ale także sądu i kata. Czeka przeprowadzała wysiedlenia i konfiskaty mienia, ścigała przestępstwa pospolite, walczyła ze spekulacją, pełniła funkcję cenzora prasy i wydawnictw, zajmowała się bezpośrednią ochroną rządu i partii.

24 lutego 1918 roku ustanowiono tzw. trójki, które pełniły funkcję trybunałów kontrrewolucyjnych, cztery miesiące później przywrócono karę śmierci, czego domagał się Lenin (kara śmierci została zniesiona w Rosji po rewolucji lutowej). Pierwszych egzekucji dokonano w Piotrogrodzie (Sankt Petersburg) w tamtejszej Twierdzy Pietropawłowskiej. W latach funkcjonowania WCzK prawdopodobnie podobnych egzekucji wykonano aż 500 tys. Rozpoczęło się organizowanie pierwszych łagrów, które podzielono na obozy pracy i koncentracyjne.

[edytuj] Czerwony terror

Korzystając z pretekstu, jakim był nieudany zamach na Lenina, Czeka rozpoczęła tzw. czerwony terror, co pozwoliło na stosowanie takich metod jak branie zakładników i na niespotykaną do tej pory skalę masowych egzekucji. Dzierżyński wydał osobisty rozkaz, aby do masowych egzekucji na kontrrewolucjonistach wykorzystywać karabiny maszynowe.

W Piotrogrodzie wydawano tak wiele wyroków śmierci, że skazanych wiązano parami, ładowano wieczorami na drewniane barki, które wyprowadzano na wody Zatoki Fińskiej, i tam zatapiano. Kiedy powiewał zachodni wiatr, ciała wpływały do portu w Kronsztadzie. Oprawcy z WCzK w Charkowie ściągali ofiarom skórę z rąk żywcem, robiąc tzw. "krwawe rękawiczki".

Oprawcy WCzK z Woroneża umieszczali torturowanych w specjalnie przygotowanych wcześniej beczkach, naszpikowanych kilkucalowymi gwoździami z ostrzami skierowanymi do wewnątrz beczki, które następnie toczono przez kilka minut, dziurawiąc w ten sposób torturowaną ofiarę. Zaprowadzanie wewnętrznego porządku wiązało się często z bezmyślnymi, przerażającymi okrucieństwami ze strony Czeki. Opisał je w swym pamiętniku Sidney Reilly, który przebywał w Rosji w czasie rewolucji październikowej:

Akcje CzeKa prowadzone były z taką brutalnością i bezwzględnością, jakich nie może pojąć cywilizowany umysł. Pewnego razu, gdy lokatorzy ze strachu nie zdjęli łańcucha z drzwi, czekista rzucił przez szparę granat. Innym razem nikt nie odpowiadał na łomotanie, stara kobieta była przykuta do łóżka z powodu paraliżu, który nastąpił gdy na jej oczach zamordowano jej męża, jeden z czekistów zniecierpliwiony czekaniem rzucił w drzwi granatem, który eksplodując za blisko ciężko ranił pięciu funkcjonariuszy. Powrócili tej samej nocy i w odwecie zarżnęli starą kobietę.

[edytuj] Liczba personelu

W miesiąc po ustanowieniu WCzK miała 23 osoby personelu. W 1920 roku liczyła już 27 tys. ludzi, a w 1921 roku w momencie zakończenia wojny domowej 31 tys. funkcjonariuszy cywilnych.
W tym 137 tys. żołnierzy w wojskach wewnętrznych i 94 tys. w jednostkach frontowych.

[edytuj] Struktury organizacyjne WCzK w latach 1918-1921

• Wydział Specjalny - walka ze szpiegostwem i kontrola Armii Czerwonej.
• Wydział Transportowy - zwalczanie wrogich elementów w transporcie kolejowym i drogowym.
• Wydział Ekonomiczny - walka z dywersją i szpiegostwem w gospodarce.
• Wydział Zagraniczny (INO - Inostrannyj Otdieł) - wywiad agenturalny za granicą.
• Wydział Tajno-Polityczny - walka z partiami i organizacjami antybolszewickimi oraz inwigilacja inteligencji i duchowieństwa.

[edytuj] Źródła

• Normam Polmar, Thomas B. Allen - Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000

• Walter Kriwicki - W Tajnej służbie Stalina: Wspomnienia pierwszego sowieckiego szpiega który zdradził, wyd. Magnum 2002

• Paweł Sudpołatow - Wspomnienia niewygodnego świadka (kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom wydawniczy Bellona 1999

• Christopher Andrew, Wasylij Mitrochin - Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 2001

• Evgeniia Al’bats - The state within a state : the KGB and its hold on Russia--past, present, and future, New York : Farrar, Straus, Giroux, 1994.