Borys Ten
Z Wikipedii
Borys Ten (ukr. Борис Тен) (9 grudnia 1897 Dermań – 13 marca 1983 Żytomierz), właśc. Mykoła Chomyczewśkyj (ukr. Микола Васильович Хомичевський), kapłan prawosławny, pisarz i tłumacz. Oprócz pseudonimu Borys Ten (Borysfen – gr. Dniepr), używał też innych pseudonimów: A. Łepśkyj, W. Tomasziwśkyj i T. Wernyhora. Urodził się w rodzinie kapłana prawosławnego Wasyla Chomyczewskiego i nauczycielki Wiry z Iwanickich w Dermaniu k. Mizocza na Wołyniu. Uczył się w miejscowej szkole podstawowej i Studium Duchownym w Klewaniu. Ukończył Wołyńskie Seminarium Duchowne, a w 1922 r. wydział humanistyczny Wołyńskiego Instytutu Oświaty Ludowej (obecny Żytomierski Uniwersytet Państwowy). Święcenia kapłańskie przyjął w 1924 roku. 7 sierpnia 1929 r. aresztowany przez NKWD i w następnym roku skazany na 10 lat obozów stalinowskich na Dalekim Wschodzie. 8 czerwca 1931 r. ożenił się z Apollinarią Kowalczuk. 2 kwietnia 1933 r. urodził się syn Wasylko (właśnie tak – a nie Wasyl – dali mu na imię). Zwolniony przed terminem 1 września 1936 roku. Był również więźniem obozów hitlerowskich. Od 1946 r. mieszkał w Żytomierzu. Zmarł 13 marca 1983 r. w Żytomierzu. Wujkiem Mykoły Chomyczewskiego był ks. Benedykt Turkiewicz, wieloletni katecheta Szkoły Żeńskiej im. Hr. Błudowa w Ostrogu.
Spis treści |
[edytuj] Działalność duszpasterska
Jako kapłan prawosławny był pod jurysdykcją Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Organizował ukraińskie parafie prawosławne na Wschodnim Wołyniu. W latach 1924-1926 był proboszczem soboru katedralnego pw. św. Zofii w Kijowie. Był drugim zastępcą przewodniczącego Ogólnoukraińskiej Prawosławnej Rady Cerkiewnej (1924-1926). W latach 1925-1928 jest współpracownikiem prawosławnego czasopisma “Cerkiew i Życie” (“Церква і життя”). W 1928 roku był protejerejem Cerkwi Petropawłowskiej w Kijowie. Równocześnie prowadził działalność redakcyjno-translatorską w wydawnictwie “Knyhospiłka” (1924-1929). Na łamach wspomnianego czasopisma „Cerkiew i Życie” opublikował artykuły: „Światowy kongres chrześcijaństwa praktycznego” („Світовий конгрес практичного християнства”) – nr 1, s. 118-119; „Historia święta Chrztu Pańskiego w związku ze świętem Bożego Narodzenia” („Історія свята Водохреща в зв’язку зі святом Різдва Христового”) – nr 1, s. 103-112; przegląd „Z czasopism religijnych” („З релігійних часописів”) - nr 2-3, s. 246-247; „Nieco o Renanie” („Дещо про Ренана”) – nr 4, s 329-341; oraz „Starokatolicyzm i prawosławie” („Старокатолицтво і православіє”) – nr 5, s. 446-456. Również w tym czasopiśmie religijnym znajdujemy jego wiersze opublikowane pod pseudonimem „A. Łepśkyj”. Chomyczewski jest autorem oryginalnego wiersza pt. „*** (Oj, przy drodze krzyże się chyliły)” („***(Ой, при дорозі хрести хилилися...”) – nr 1, s. 7 – oraz wierszy „*** (Zaścieliłam obrusik czysty...)” („*** (Застелила я скатерку чисту...”) – nr 2-3, s. 195) i „Wielkanoc” („Великдень”) – nr 4, s. 253. Dla ożywienia duszpasterstwa przygotowywał inscenizacje świąt z udziałem dzieci. Jego praca duszpasterska i literacka była przedmiotem ataków ze strony publicysty komunistycznego ukrywający się pod kryptonimem “T. W-ho” („Т. В-го”) w artykule pod demaskatorskim tytułem „Jak przygotowują się w czarnym obozie” („Як готуються в чорному таборі”) na łamach „Prawdy Proletariackiej” („Пролетарська правда”) z 21 grudnia 1928 roku. W 1929 r. na fali prześladowań wymierzonych w Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny, który nazwano „odgałęzieniem kontrrewolucyjnej organizacji Spółki Wyzwolenia Ukrainy”, został aresztowany przez NKWD. W 1930 r. został zesłany na Daleki Wschód z wyrokiem 10 lat izolacji.
[edytuj] Działalność literacka
Jeszcze w latach 20. XX wieku publikował wiersze nie tylko w prasie prawosławnej, ale także świeckiej. W sąsiedztwie rodzinnego domu Chomyczewskich w Dermaniu mieszkali Polacy, nieco dalej Czesi. Matematyki uczył go Niemiec. Wzrastanie w atmosferze wielokulturowości i wielojęzyczności wydało swe owoce w jego dorosłym życiu. Oprócz przekładów z języka starogreckiego, Borys Ten przekładał także z języka łacińskiego, francuskiego, angielskiego, polskiego, czeskiego, słowackiego, niemieckiego, rosyjskiego i białoruskiego. Przekładał utwory Ajschylosa, Homera, Goethe, Mickiewicza, Puszkina, Szekspira, Schillera i innych klasyków literatury światowej. Autor zbioru sonetów „Gwiaździste ogrody” („Зоряні сади”, 1970). Członek Związku Literatów Ukrainy od 1957 roku. Laureat Nagrody im. Maksyma Rylskiego.
[edytuj] Tłumacz literatury polskiej na język ukraiński
Borys Ten tłumaczył na język ukraiński utwory Adama Mickiewicza. Jeszcze w czasie drugiej wojny światowej – ukazało się jego tłumaczenie pięciu sonetów z cyklu „Sonety krymskie”: II „Cisza morska” („Тиша на морі”), III „Żegluga” („Морська подорож”), X „Bajdary” („Байдарська долина”), XI „Ałuszta w dzień” („Алушта вдень”), XIV „Pielgrzym” („Мандрівник”), XVIII „Ajudah” („Аюдаг”) - (Адам Міцкевич, “Вибрані поезії” за ред. Мю Рильського. - Київ 1941, с. 56, 57, 60, 61, 62, 65). Tłumaczenia wiersza „Żeglarz” („Плавець”) i bajki „Osioł i pies” („Осел і собака”) zostały wydrukowane w dwutomowym wyborze pism Adama Mickiewicza, który został wydany w Kijowie w 1955 roku z okazji 100. lecia śmierci polskiego poety (Адам Міцкевич, “Вибрані твори”. Київ, 1955, с. 53-54, 208-209). Wcześniej ukazało się także tłumaczenie improwizacji Konrada z III części „Dziadów” („Імпровізація Конрада з ІІІ частини поеми «Поминки»”) – (Адам Міцкевич, “Вибрані поезії” за ред. М. Рильського, Київ 1948, с. 177-186). W 1970 roku na łamach czasopisma „Wseswit” („”) opublikował przekład wszystkich osiemnastu utworów Adama Mickiewicza z cyklu „Sonety Krymskie”. Były to: I „Stepy Akermańskie” („Степи акерманські”), II „Cisza Morska” („Тиша на морі”), III „Żegluga” („Морська подорож”), IV „Burza” („Буря”), V „Wygląd gór ze stepów Kozłowa” („Вигляд гір ііз сстепів Козлова”), VI „Bakczysaraj” („Бахчисарайська руїна”), VII „Bakczysaraj w nocy” („Бахчисарай вночі”), VIII „Grób Potockiej” („Гробниця Потоцької”), IX „Mogiły Haremu” („Могили гарему”), X „Bajdary” („Байдарська долина”), XI „Ałuszta w dzień” („Алушта вдень”), XII „Ałuszta w nocy” („Алушта вночі”), XIII „Czatyrdah” („Чатир-даг”), XIV „Pielgrzym” („Мандрівник”), XV „Droga nad przepaścią w Czufut-Kale” („Дорога над прірвою в Чуфут-Кале”), XVI „Góra Kikenis” („Гора Кікінеїс”), XVII „Ruiny zamku w Bałakławie” („Руїна замку в Балаклаві”) i XVIII „Ajudah” („Аюдаг”) – (“Всесвіт”. – 1970. - № 10. – с. 88-95). Niektóre sonety z cyklu „Sonety Krymskie” weszły w skład jego książki pt. „Gwiaździste ogrody” („Зоряні сади”). Były to: I „Stepy Akermańskie” („Степи акерманські”), II „Cisza Morska” („Тиша на морі”), IV „Burza” („Буря”), VI „Bakczysaraj” („Бахчисарайська руїна”), VIII „Grób Potockiej” („Гробниця Потоцької”), IX „Mogiły Haremu” („Могили гарему”), X „Bajdary” („Байдарська долина”), XI „Ałuszta w dzień” („Алушта вдень”), XII „Ałuszta w nocy” („Алушта вночі”), XIII „Czatyrdah” („Чатир-даг”), XIV „Pielgrzym” („Мандрівник”), XV „Droga nad przepaścią w Czufut-Kale” („Дорога над прірвою в Чуфут-Кале”), XVI „Góra Kikenis” („Гора Кікінеїс”), XVII „Ruiny zamku w Bałakławie” („Руїна замку в Балаклаві”) i XVIII „Ajudah” („Аюдаг”) – (Борис Тен. “Зоряні сади”. – Київ, 1970, с. 74-88). Borys Ten przetłumaczył także na język ukraiński tragedie Juliusza Słowackiego „Lilja Weneda” („Лілля Венеда”) - (Юліуш Словацький. “Вибрані твори”. – Київ, 1955, с. 127-235) i „Balladyna” (“Балладина”) – (Юліуш Словацький. “Балладина. Трагедія на 5 дій”, Київ 1955; Юліуш Словацький, “Вибрані твори в 2-х томах”, Київ, 1959, с. 227-418). W 1977 roku Borys Ten za owocne popularyzowanie osiągnięć polskich pisarzy i poetów został nagrodzony medalem „Zasłużony działacz kultury polskiej”.
[edytuj] Źródła
- Гольденберг Л.І. Бібліографічні джерела українського літературознавства: Путівник. – К., 1990. – 254 с.
Про Б. Тена. – С. 60.
- Зленко Г. Малознаний Борис Тен // Київська старовина. – 1993. – № 4. – С. 120-122.
- О. Вітольд-Йосиф Ковалів. “Невтішні скрипи похилених хрестів. Призабута постать: Микола Хомичевський (Борис Тен)” // “Парафіяльна Газета” (Київ). – 1998. – Ч. 7 (116) від 5 квітня. – С. 5.
- Володимир Кучерук. “Всіма гранями таланту. До 100-річчя нродження Бориса Тена” // “Життя і Слово” (Остріг). 1997. Ч. 78-79 (7179) від 11 жовтня. С. 2.
