Aksjologia
Z Wikipedii
Aksjologia
1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi...
2. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.
Aksjologia w szerokim znaczeniu zajmuje się:
- w aspekcie teoretycznym
- analizą natury wartości (tego, co cenne, dobre), a więc zagadnieniem, czym jest wartość, jaki jest jej charakter (subiektywny, obiektywny, absolutny, względny itp.),
- dociekaniem źródeł i mechanizmów powstawania wartości;
- w aspekcie systematyzującym i postulatywnym
- podstawami i kryteriami wartościowania,
- klasyfikacją wartości (np. wyodrębnianiem wartości autotelicznych (jako celów samych w sobie) i służących do ich realizacji wartości instrumentalnych),
- budowaniem ich hierarchii i ustalaniem, co stanowi wartość najwyższą (tzw. summum bonum),
- ich statusem ontycznym, relacjami z innymi bytami, sposobami ich poznawania i realizowania;
- w aspekcie socjologicznyczm i teoretyczno-kulturowym
- badaniem społecznego funkcjonowania wartości w danej epoce historycznej, zbiorowości społecznej i kulturze.
Problematyka aksjologii jest prawie tak dawna jak sama filozofia. W czasach nowożytnych pojęcia wartości używał m.in. Kant. Współcześnie znaczenie (na którym opiera się aksjologia) zaczyna się od R.H. Lotzego w połowie XIX w.; rozpowszechnia w filozofii europejskiej, zwłaszca na początku XX w., głównie przez przedstawicieli badeńskiej szkoły neokantyzmu (Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert), fenomenologii (Max Scheler, Nicolai Hartmann) i neorealizmu (George Edward Moore, R.B. Perry). Termin aksjologia został wprowadzony przez P. Lapiego w Logique de la volonté (1902) oraz Eduard von Hartmann w Grundriss der Axiologie (1908).
Problematyce aksjologii są poświęcone liczne prace Alexiusa Meinonga, R. Müllera-Freienfelsa, Franza Brentano, Dietricha von Hildebranda.
W Polsce tematykę aksjologii analizowali zwłaszcza Florian Znaniecki (Zagadnienie wartości w filozofii 1910), Władysław Tatarkiewicz (O bezwzględności dobra 1919) i Roman Ingarden (Przeżycie, dzieło, wartość 1966).
Zobacz też: system aksjonormatywny
