ਹੋਲੀ

ਵਿਕਿਪੀਡਿਆ ਤੋਂ

ਨਮੂਨਾ:ਅਨੁਵਾਦ

ਹੋਲੀ ਵਸਂਤ ਰੁਤੁ ਮੇਂ ਮਨਾਯਾ ਜਾਨੇ ਵਾਲਾ ਏਕ ਮਹਤ੍ਵਪੂਰ੍ਣ ਭਾਰਤੀਯ ਤ੍ਯੋਹਾਰ ਹੈ| ਯਹ ਪਰ੍ਵ ਹਿਂਦੂ ਪਂਚਾਂਗ ਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫਾਲ੍ਗੁਨ ਮਾਸ ਕੀ ਪੂਰ੍ਣਿਮਾ ਕੋ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਰਂਗੋਂ ਕਾ ਤ੍ਯੋਹਾਰ ਕਹਾ ਜਾਨੇ ਵਾਲਾ ਯਹ ਪਰ੍ਵ ਪਾਰਂਪਰਿਕ ਰੂਪ ਸੇ ਦੋ ਦਿਨ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਪਹਲੇ ਦਿਨ ਕੋ ਹੋਲਿਕਾ ਜਲਾਯੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਜਿਸੇ ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਨ ਭੀ ਕਹਤੇ ਹੈ| ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ, ਜਿਸੇ ਧੁਰੱਡੀ, ਧੁਲੇਂਡੀ ਯਾ ਧੂਲਿਵਂਦਨ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਲੋਗ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਪਰ ਰਂਗ, ਅਬੀਰ-ਗੁਲਾਲ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਫੇਂਕਤੇ ਹੈਂ, ਢੋਲ ਬਜਾ ਕਰ ਹੋਲੀ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਔਰ ਘਰ-ਘਰ ਜਾ ਕਰ ਲੋਗੋਂ ਕੋ ਰਂਗ ਲਗਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਐਸਾ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੀ ਕੇ ਦਿਨ ਲੋਗ ਪੁਰਾਨੀ ਕਟੁਤਾ ਕੋ ਭੂਲ ਕਰ ਗਲੇ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਫਿਰ ਸੇ ਦੋਸ੍ਤ ਬਨ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਕੋ ਰਂਗਨੇ ਔਰ ਗਾਨੇ-ਬਜਾਨੇ ਕਾ ਦੌਰ ਦੋਪਹਰ ਤਕ ਚਲਤਾ ਹੈ| ਇਸਕੇ ਬਾਦ ਸ੍ਨਾਨ ਕਰ ਕੇ ਵਿਸ਼੍ਰਾਮ ਕਰਨੇ ਕੇ ਬਾਦ ਨਏ ਕਪਡ਼੍ਏ ਪਹਨ ਕਰ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਲੋਗ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਘਰ ਮਿਲਨੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਗਲੇ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਮਿਠਾਇਯਾਁ ਖਿਲਾਤੇ ਹੈਂ|^[੧]

ਰਾਗ-ਰਂਗ ਕਾ ਯਹ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਪਰ੍ਵ ਵਸਂਤ ਕਾ ਸਂਦੇਸ਼ਵਾਹਕ ਭੀ ਹੈ|^[੨] ਰਾਗ ਅਰ੍ਥਾਤ ਸਂਗੀਤ ਔਰ ਰਂਗ ਤੋ ਇਸਕੇ ਪ੍ਰਮੁਖ ਅਂਗ ਹੈਂ ਹੀ, ਪਰ ਇਨਕੋ ਉਤ੍ਕਰ੍ਸ਼ ਤਕ ਪਹੁਁਚਾਨੇ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁਤਿ ਭੀ ਇਸ ਸਮਯ ਰਂਗ-ਬਿਰਂਗੇ ਯੌਵਨ ਕੇ ਸਾਥ ਅਪਨੀ ਚਰਮ ਅਵਸ੍ਥਾ ਪਰ ਹੋਤੀ ਹੈ| ਫਾਲ੍ਗੁਨ ਮਾਹ ਮੇਂ ਮਨਾਏ ਜਾਨੇ ਕੇ ਕਾਰਣ ਇਸੇ ਫਾਲ੍ਗੁਨੀ ਭੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ| ਹੋਲੀ ਕਾ ਤ੍ਯੋਹਾਰ ਵਸਂਤ ਪਂਚਮੀ ਸੇ ਹੀ ਆਰਂਭ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਉਸੀ ਦਿਨ ਪਹਲੀ ਬਾਰ ਗੁਲਾਲ ਉਡ਼੍ਆਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਇਸ ਦਿਨ ਸੇ ਫਾਗ ਔਰ ਧਮਾਰ ਕਾ ਗਾਨਾ ਪ੍ਰਾਰਂਭ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਖੇਤੋਂ ਮੇਂ ਸਰਸੋਂ ਖਿਲ ਉਠਤੀ ਹੈ| ਬਾਗ-ਬਗੀਚੋਂ ਮੇਂ ਫੂਲੋਂ ਕੀ ਆਕਰ੍ਸ਼ਕ ਛਟਾ ਛਾ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਪੇਡ਼੍ਅ-ਪੌਧੇ, ਪਸ਼ੁ-ਪਕ੍ਸ਼ੀ ਔਰ ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਸਬ ਉੱਲਾਸ ਸੇ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ ਹੋ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਖੇਤੋਂ ਮੇਂ ਗੇਹੂਁ ਕੀ ਬਾਲਿਯਾਁ ਇਠਲਾਨੇ ਲਗਤੀ ਹੈਂ| ਕਿਸਾਨੋਂ ਕਾ ਹ੍ਰਦਯ ਖੁਸ਼ੀ ਸੇ ਨਾਚ ਉਠਤਾ ਹੈ| ਬੱਚੇ-ਬੂਢ਼੍ਏ ਸਭੀ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿ ਸਬ ਕੁਛ ਸਂਕੋਚ ਔਰ ਰੂਢ਼੍ਇਯਾਁ ਭੂਲਕਰ ਢੋਲਕ-ਝਾਁਝ-ਮਂਜੀਰੋਂ ਕੀ ਧੁਨ ਕੇ ਸਾਥ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ-ਸਂਗੀਤ ਵ ਰਂਗੋਂ ਮੇਂ ਡੂਬ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਰਂਗੋਂ ਕੀ ਫੁਹਾਰ ਫੂਟ ਪਡ਼੍ਅਤੀ ਹੈ|^[੩]

ਸਮਗੱਰੀ ੧ ਇਤਿਹਾਸ ੨ ਕਹਾਨਿਯਾਁ ੩ ਪਰਂਪਰਾਏਁ ੪ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਉਤ੍ਸਵ ੫ ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ੬ ਸਂਗੀਤ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ੭ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਕਾ ਰਂਗ ੮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੋਲੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ੯ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਬਾਰੇ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਦਿ ਉਗਾਹੀ ੧੦ ਸਂਦਰ੍ਭ ੧੦.੧ ਟੀਕਾ ਟਿੱਪਣੀ ੧੦.੨ ਟੀਕਾ ਟਿੱਪਣੀ ੧੧ ਬਾਹ੍ਯ ਸੂਤ੍ਰ

[ਸੋਧ] ਇਤਿਹਾਸ

ਹੋਲੀ ਭਾਰਤ ਕਾ ਅਤ੍ਯਂਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰ੍ਵ ਹੈ ਜੋ ਹੋਲੀ, ਹੋਲਿਕਾ ਯਾ ਹੋਲਾਕਾ^[੪] ਨਾਮ ਸੇ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਥਾ| ਵਸਂਤ ਕੀ ਰੁਤੁ ਮੇਂ ਹਰ੍ਸ਼ੋੱਲਾਸ ਕੇ ਸਾਥ ਮਨਾਏ ਜਾਨੇ ਕੇ ਕਾਰਣ ਇਸੇ ਵਸਂਤੋਤ੍ਸਵ ਔਰ ਕਾਮ-ਮਹੋਤ੍ਸਵ ਭੀ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ|

thumb|right|280px| ਰਾਧਾ-ਸ਼੍ਯਾਮ ਗੋਪ ਔਰ ਗੋਪਿਯੋ ਕੀ ਹੋਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੋਂ ਕਾ ਮਾਨਨਾ ਹੈ ਕਿ ਆਰ੍ਯੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਇਸ ਪਰ੍ਵ ਕਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਥਾ ਲੇਕਿਨ ਅਧਿਕਤਰ ਯਹ ਪੂਰ੍ਵੀ ਭਾਰਤ ਮੇਂ ਹੀ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਥਾ| ਇਸ ਪਰ੍ਵ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਅਨੇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਧਾਰ੍ਮਿਕ ਪੁਸ੍ਤਕੋਂ ਮੇਂ ਮਿਲਤਾ ਹੈ| ਇਨਮੇਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਹੈਂ, ਜੈਮਿਨੀ ਕੇ ਪੂਰ੍ਵ ਮੀਮਾਂਸਾ-ਸੂਤ੍ਰ ਔਰ ਕਥਾ ਗਾਰ੍ਹ੍ਯ-ਸੂਤ੍ਰ| ਨਾਰਦ ਪੁਰਾਣ ਔੜ ਭਵਿਸ਼੍ਯ ਪੁਰਾਣ ਜੈਸੇ ਪੁਰਾਣੋਂ ਕੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਸ੍ਤਲਿਪਿਯੋਂ ਔਰ ਗ੍ਰਂਥੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਇਸ ਪਰ੍ਵ ਕਾ ਉੱਲੇਖ ਮਿਲਤਾ ਹੈ| ਵਿਂਧ੍ਯ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰ ਕੇ ਰਾਮਗਢ਼੍ਅ ਸ੍ਥਾਨ ਪਰ ਸ੍ਥਿਤ ਈਸਾ ਸੇ ੩੦੦ ਵਰ੍ਸ਼ ਪੁਰਾਨੇ ਏਕ ਅਭਿਲੇਖ ਮੇਂ ਭੀ ਇਸਕਾ ਉੱਲੇਖ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ| ਸਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤ ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਮੇਂ ਵਸਨ੍ਤ ਰੁਤੁ ਔਰ ਵਸਨ੍ਤੋਤ੍ਸਵ ਅਨੇਕ ਕਵਿਯੋਂ ਕੇ ਪ੍ਰਿਯ ਵਿਸ਼ਯ ਰਹੇ ਹੈਂ|

ਸੁਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਸ੍ਲਿਮ ਪਰ੍ਯਟਕ ਅਲਬਰੂਨੀ ਨੇ ਭੀ ਅਪਨੇ ਐਤਿਹਾਸਿਕ ਯਾਤ੍ਰਾ ਸਂਸ੍ਮਰਣ ਮੇਂ ਹੋਲਿਕੋਤ੍ਸਵ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਹੈ| ਭਾਰਤ ਕੇ ਅਨੇਕ ਮੁਸ੍ਲਿਮ ਕਵਿਯੋਂ ਨੇ ਅਪਨੀ ਰਚਨਾਓਂ ਮੇਂ ਇਸ ਬਾਤ ਕਾ ਉੱਲੇਖ ਕਿਯਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲਿਕੋਤ੍ਸਵ ਕੇਵਲ ਹਿਂਦੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭੀ ਮਨਾਤੇ ਹੈਂ| ਸਬਸੇ ਪ੍ਰਾਮਾਣਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਕੀ ਤਸ੍ਵੀਰੇਂ ਹੈਂ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਕੀ ਔਰ ਇਸ ਕਾਲ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੇ ਕਿੱਸੇ ਉਤ੍ਸੁਕਤਾ ਜਗਾਨੇ ਵਾਲੇ ਹੈਂ| ਅਕਬਰ ਕਾ ਜੋਧਾਬਾਈ ਕੇ ਸਾਥ ਤਥਾ ਜਹਾਁਗੀਰ ਕਾ ਨੂਰਜਹਾਁ ਕੇ ਸਾਥ ਹੋਲੀ ਖੇਲਨੇ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਮਿਲਤਾ ਹੈ| ਅਲਵਰ ਸਂਗ੍ਰਹਾਲਯ ਕੇ ਏਕ ਚਿਤ੍ਰ ਮੇਂ ਜਹਾਁਗੀਰ ਕੋ ਹੋਲੀ ਖੇਲਤੇ ਹੁਏ ਦਿਖਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ|^[੫] ਸ਼ਾਹਜਹਾਁ ਕੇ ਸਮਯ ਤਕ ਹੋਲੀ ਖੇਲਨੇ ਕਾ ਮੁਗ਼ਲਿਯਾ ਅਂਦਾਜ਼ ਹੀ ਬਦਲ ਗਯਾ ਥਾ| ਇਤਿਹਾਸ ਮੇਂ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਁ ਕੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੋ ਈਦ-ਏ-ਗੁਲਾਬੀ ਯਾ ਆਬ-ਏ-ਪਾਸ਼ੀ (ਰਂਗੋਂ ਕੀ ਬੌਛਾਰ) ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਥਾ|^[੬] ਅਂਤਿਮ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਕੇ ਬਾਰੇ ਮੇਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੀ ਪਰ ਉਨਕੇ ਮਂਤ੍ਰੀ ਉਨ੍ਹੇਂ ਰਂਗ ਲਗਾਨੇ ਜਾਯਾ ਕਰਤੇ ਥੇ|^[੭] ਮਧ੍ਯਯੁਗੀਨ ਹਿਨ੍ਦੀ ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਮੇਂ ਦਰ੍ਸ਼ਿਤ ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣ ਕੀ ਲੀਲਾਓਂ ਮੇਂ ਭੀ ਹੋਲੀ ਕਾ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਵਰ੍ਣਨ ਮਿਲਤਾ ਹੈ|

ਇਸਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਚਿਤ੍ਰੋਂ, ਭਿੱਤਿਚਿਤ੍ਰੋਂ ਔਰ ਮਂਦਿਰੋਂ ਕੀ ਦੀਵਾਰੋਂ ਪਰ ਇਸ ਉਤ੍ਸਵ ਕੇ ਚਿਤ੍ਰ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ| ਵਿਜਯਨਗਰ ਕੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹਂਪੀ ਕੇ ੧੬ਵੀ ਸ਼ਤਾਬ੍ਦੀ ਕੇ ਏਕ ਚਿਤ੍ਰਫਲਕ ਪਰ ਹੋਲੀ ਕਾ ਆਨਂਦਦਾਯਕ ਚਿਤ੍ਰ ਉਕੇਰਾ ਗਯਾ ਹੈ| ਇਸ ਚਿਤ੍ਰ ਮੇਂ ਰਾਜਕੁਮਾਰੋਂ ਔਰ ਰਾਜਕੁਮਾਰਿਯੋਂ ਕੋ ਦਾਸਿਯੋਂ ਸਹਿਤ ਰਂਗ ਔਰ ਪਿਚਕਾਰੀ ਕੇ ਸਾਥ ਰਾਜ ਦਮ੍ਪੱਤਿ ਕੋ ਹੋਲੀ ਕੇ ਰਂਗ ਮੇਂ ਰਂਗਤੇ ਹੁਏ ਦਿਖਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ| ੧੬ਵੀ ਸ਼ਤਾਬ੍ਦੀ ਕੀ ਅਹਮਦਨਗਰ ਕੀ ਏਕ ਚਿਤ੍ਰ ਆਕ੍ਰੁਤਿ ਕਾ ਵਿਸ਼ਯ ਵਸਂਤ ਰਾਗਿਨੀ ਹੀ ਹੈ| ਇਸ ਚਿਤ੍ਰ ਮੇਂ ਰਾਜਪਰਿਵਾਰ ਕੇ ਏਕ ਦਂਪੱਤਿ ਕੋ ਬਗੀਚੇ ਮੇਂ ਝੂਲਾ ਝੂਲਤੇ ਹੁਏ ਦਿਖਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ| ਸਾਥ ਮੇਂ ਅਨੇਕ ਸੇਵਿਕਾਏਁ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ-ਗੀਤ ਵ ਰਂਗ ਖੇਲਨੇ ਮੇਂ ਵ੍ਯਸ੍ਤ ਹੈਂ| ਵੇ ਏਕ ਦੂਸਰੇ ਪਰ ਪਿਚਕਾਰਿਯੋਂ ਸੇ ਰਂਗ ਡਾਲ ਰਹੇ ਹੈਂ| ਮਧ੍ਯਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤੀਯ ਮਂਦਿਰੋਂ ਕੇ ਭਿੱਤਿਚਿਤ੍ਰੋਂ ਔਰ ਆਕ੍ਰੁਤਿਯੋਂ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੇ ਸਜੀਵ ਚਿਤ੍ਰ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਤੇ ਹੈਂ| ਉਦਾਹਰਣ ਕੇ ਲਿਏ ਇਸਮੇਂ ੧੭ਵੀ ਸ਼ਤਾਬ੍ਦੀ ਕੀ ਮੇਵਾਡ਼੍ਅ ਕੀ ਏਕ ਕਲਾਕ੍ਰੁਤਿ ਮੇਂ ਮਹਾਰਾਣਾ ਕੋ ਅਪਨੇ ਦਰਬਾਰਿਯੋਂ ਕੇ ਸਾਥ ਚਿਤ੍ਰਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ| ਸ਼ਾਸਕ ਕੁਛ ਲੋਗੋਂ ਕੋ ਉਪਹਾਰ ਦੇ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਨ੍ਰੁਤ੍ਯਾਂਗਨਾ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈਂ ਔਰ ਇਸ ਸਬਕੇ ਮਧ੍ਯ ਰਂਗ ਕਾ ਏਕ ਕੁਂਡ ਰਖਾ ਹੁਆ ਹੈ| ਬੂਂਦੀ ਸੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਏਕ ਲਘੁਚਿਤ੍ਰ ਮੇਂ ਰਾਜਾ ਕੋ ਹਾਥੀਦਾਁਤ ਕੇ ਸਿਂਹਾਸਨ ਪਰ ਬੈਠਾ ਦਿਖਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਜਿਸਕੇ ਗਾਲੋਂ ਪਰ ਮਹਿਲਾਏਁ ਗੁਲਾਲ ਮਲ ਰਹੀ ਹੈਂ|^[੮]

[ਸੋਧ] ਕਹਾਨਿਯਾਁ

ਨਮੂਨਾ:Main thumb|right|280px|ਭਗਵਾਨ ਨ੍ਰੁਸਿਂਹ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹਿਰਣ੍ਯਕਸ਼ਿਪੁ ਕਾ ਵਧਹੋਲੀ ਕੇ ਪਰ੍ਵ ਸੇ ਅਨੇਕ ਕਹਾਨਿਯਾਁ ਜੁਡ਼੍ਈ ਹੁਈ ਹੈਂ| ਇਨਮੇਂ ਸੇ ਸਬਸੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਹਾਨੀ ਹੈ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਕੀ| ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਮੇਂ ਹਿਰਣ੍ਯਕਸ਼ਿਪੁ ਨਾਮ ਕਾ ਏਕ ਅਤ੍ਯਂਤ ਬਲਸ਼ਾਲੀ ਅਸੁਰ ਥਾ| ਅਪਨੇ ਬਲ ਕੇ ਦਰ੍ਪ ਮੇਂ ਵਹ ਸ੍ਵਯਂ ਕੋ ਹੀ ਈਸ਼੍ਵਰ ਮਾਨਨੇ ਲਗਾ ਥਾ| ਉਸਨੇ ਅਪਨੇ ਰਾਜ੍ਯ ਮੇਂ ਈਸ਼੍ਵਰ ਕਾ ਨਾਮ ਲੇਨੇ ਪਰ ਹੀ ਪਾਬਂਦੀ ਲਗਾ ਦੀ ਥੀ| ਹਿਰਣ੍ਯਕਸ਼ਿਪੁ ਕਾ ਪੁਤ੍ਰ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਈਸ਼੍ਵਰ ਭਕ੍ਤ ਥਾ| ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਕੀ ਈਸ਼੍ਵਰ ਭਕ੍ਤਿ ਸੇ ਕ੍ਰੁੱਧ ਹੋਕਰ ਹਿਰਣ੍ਯਕਸ਼ਿਪੁ ਨੇ ਉਸੇ ਅਨੇਕ ਕਠੋਰ ਦਂਡ ਦਿਏ, ਪਰਂਤੁ ਉਸਨੇ ਈਸ਼੍ਵਰ ਕੀ ਭਕ੍ਤਿ ਕਾ ਮਾਰ੍ਗ ਨ ਛੋਡ਼੍ਆ| ਹਿਰਣ੍ਯਕਸ਼ਿਪੁ ਕੀ ਬਹਨ ਹੋਲਿਕਾ ਕੋ ਵਰਦਾਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਥਾ ਕਿ ਵਹ ਆਗ ਮੇਂ ਭਸ੍ਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤੀ| ਹਿਰਣ੍ਯਕਸ਼ਿਪੁ ਨੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿਯਾ ਕਿ ਹੋਲਿਕਾ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਕੋ ਗੋਦ ਮੇਂ ਲੇਕਰ ਆਗ ਮੇਂ ਬੈਠੇ| ਆਗ ਮੇਂ ਬੈਠਨੇ ਪਰ ਹੋਲਿਕਾ ਤੋ ਜਲ ਗਈ, ਪਰ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਬਚ ਗਯਾ| ਈਸ਼੍ਵਰ ਭਕ੍ਤ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਕੀ ਯਾਦ ਮੇਂ ਇਸ ਦਿਨ ਹੋਲੀ ਜਲਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈ|^[੯] ਪ੍ਰਤੀਕ ਰੂਪ ਸੇ ਯਹ ਭੀ ਮਾਨਾ ਜਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਕਾ ਅਰ੍ਥ ਆਨਨ੍ਦ ਹੋਤਾ ਹੈ| ਵੈਰ ਔਰ ਉਤ੍ਪੀਡ਼੍ਅਨ ਕੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੋਲਿਕਾ (ਜਲਾਨੇ ਕੀ ਲਕਡ਼੍ਈ) ਜਲਤੀ ਹੈ ਔਰ ਪ੍ਰੇਮ ਤਥਾ ਉੱਲਾਸ ਕਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ (ਆਨਂਦ) ਅਕ੍ਸ਼ੁੰਣ ਰਹਤਾ ਹੈ|^[੧੦]

ਪ੍ਰਹ੍ਲਾਦ ਕੀ ਕਥਾ ਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਯਹ ਪਰ੍ਵ ਰਾਕ੍ਸ਼ਸੀ ਢੁਂਢੀ, ਰਾਧਾ ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣ ਕੇ ਰਾਸ ਔਰ ਕਾਮਦੇਵ ਕੇ ਪੁਨਰ੍ਜਨ੍ਮ ਸੇ ਭੀ ਜੁਡ਼੍ਆ ਹੁਆ ਹੈ|^[੧੧] ਕੁਛ ਲੋਗੋਂ ਕਾ ਮਾਨਨਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੀ ਮੇਂ ਰਂਗ ਲਗਾਕਰ, ਨਾਚ-ਗਾਕਰ ਲੋਗ ਸ਼ਿਵ ਕੇ ਗਣੋਂ ਕਾ ਵੇਸ਼ ਧਾਰਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾ ਸ਼ਿਵ ਕੀ ਬਾਰਾਤ ਕਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯ ਬਨਾਤੇ ਹੈਂ| ਕੁਛ ਲੋਗੋਂ ਕਾ ਯਹ ਭੀ ਮਾਨਨਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣ ਨੇ ਇਸ ਦਿਨ ਪੂਤਨਾ ਨਾਮਕ ਰਾਕ੍ਸ਼ਸੀ ਕਾ ਵਧ ਕਿਯਾ ਥਾ| ਇਸੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮੇਂ ਗੋਪਿਯੋਂ ਔਰ ਗ੍ਵਾਲੋਂ ਨੇ ਰਾਸਲੀਲਾ ਕੀ ਔਰ ਰਂਗ ਖੇਲਾ ਥਾ|^[੧੨]

[ਸੋਧ] ਪਰਂਪਰਾਏਁ

ਹੋਲੀ ਕੇ ਪਰ੍ਵ ਕੀ ਤਰਹ ਇਸਕੀ ਪਰਂਪਰਾਏਁ ਭੀ ਅਤ੍ਯਂਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹੈਂ, ਔਰ ਇਸਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਔਰ ਉੱਦੇਸ਼੍ਯ ਸਮਯ ਕੇ ਸਾਥ ਬਦਲਤਾ ਰਹਾ ਹੈ| ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਮੇਂ ਯਹ ਵਿਵਾਹਿਤ ਮਹਿਲਾਓਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੀ ਸੁਖ ਸਮ੍ਰੁੱਧਿ ਕੇ ਲਿਏ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਥਾ ਔਰ ਪੂਰ੍ਣ ਚਂਦ੍ਰ ਕੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨੇ ਕੀ ਪਰਂਪਰਾ ਥੀ| | ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਮੇਂ ਇਸ ਪਰ੍ਵ ਕੋ ਨਵਾਤ੍ਰੈਸ਼੍ਟਿ ਯਜ੍ਞ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਥਾ| ਉਸ ਸਮਯ ਖੇਤ ਕੇ ਅਧਪਕੇ ਅੰਨ ਕੋ ਯਜ੍ਞ ਮੇਂ ਦਾਨ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਾਦ ਲੇਨੇ ਕਾ ਵਿਧਾਨ ਸਮਾਜ ਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਥਾ| ਅੰਨ ਕੋ ਹੋਲਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ, ਇਸੀ ਸੇ ਇਸਕਾ ਨਾਮ ਹੋਲਿਕੋਤ੍ਸਵ ਪਡ਼੍ਆ| ਭਾਰਤੀਯ ਜ੍ਯੋਤਿਸ਼ ਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੈਤ੍ਰ ਸ਼ੁਦੀ ਪ੍ਰਤਿਪਦਾ ਕੇ ਦਿਨ ਸੇ ਨਵਵਰ੍ਸ਼ ਕਾ ਭੀ ਆਰਂਭ ਮਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਇਸ ਉਤ੍ਸਵ ਕੇ ਬਾਦ ਹੀ ਚੈਤ੍ਰ ਮਹੀਨੇ ਕਾ ਆਰਂਭ ਹੋਤਾ ਹੈ| ਅਤਃ ਯਹ ਪਰ੍ਵ ਨਵਸਂਵਤ ਕਾ ਆਰਂਭ ਤਥਾ ਵਸਂਤਾਗਮਨ ਕਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਭੀ ਹੈ| ਇਸੀ ਦਿਨ ਪ੍ਰਥਮ ਪੁਰੁਸ਼ ਮਨੁ ਕਾ ਜਨ੍ਮ ਹੁਆ ਥਾ, ਇਸ ਕਾਰਣ ਇਸੇ ਮਨ੍ਵਾਦਿਤਿਥਿ ਕਹਤੇ ਹੈਂ|^[੧੩]

thumb|right|280px|ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਨਹੋਲੀ ਕਾ ਪਹਲਾ ਕਾਮ ਝਂਡਾ ਯਾ ਡਂਡਾ ਗਾਡ਼੍ਅਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ| ਇਸੇ ਕਿਸੀ ਸਾਰ੍ਵਜਨਿਕ ਸ੍ਥਲ ਯਾ ਘਰ ਕੇ ਆਹਾਤੇ ਮੇਂ ਗਾਡ਼੍ਆ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਇਸਕੇ ਪਾਸ ਹੀ ਹੋਲਿਕਾ ਕੀ ਅਗ੍ਨਿ ਇਕੱਠੀ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਹੋਲੀ ਸੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਨ ਪਹਲੇ ਸੇ ਹੀ ਯਹ ਸਬ ਤੈਯਾਰਿਯਾਁ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਤੀ ਹੈਂ| ਪਰ੍ਵ ਕਾ ਪਹਲਾ ਦਿਨ ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਨ ਕਾ ਦਿਨ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ| ਇਸ ਦਿਨ ਚੌਰਾਹੋਂ ਪਰ ਵ ਜਹਾਁ ਕਹੀਂ ਅਗ੍ਨਿ ਕੇ ਲਿਏ ਲਕਡ਼੍ਈ ਏਕਤ੍ਰ ਕੀ ਗਈ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਵਹਾਁ ਹੋਲੀ ਜਲਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਇਸਮੇਂ ਲਕਡ਼੍ਇਯਾਁ ਔਰ ਉਪਲੇ ਪ੍ਰਮੁਖ ਰੂਪ ਸੇ ਹੋਤੇ ਹੈਂ| ਕਈ ਸ੍ਥਲੋਂ ਪਰ ਹੋਲਿਕਾ ਮੇਂ ਭਰਭੋਲਿਏ^[੧੪] ਜਲਾਨੇ ਕੀ ਭੀ ਪਰਂਪਰਾ ਹੈ| ਭਰਭੋਲਿਏ ਗਾਯ ਕੇ ਗੋਬਰ ਸੇ ਬਨੇ ਐਸੇ ਉਪਲੇ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਜਿਨਕੇ ਬੀਚ ਮੇਂ ਛੇਦ ਹੋਤਾ ਹੈ| ਇਸ ਛੇਦ ਮੇਂ ਮੂਁਜ ਕੀ ਰੱਸੀ ਡਾਲ ਕਰ ਮਾਲਾ ਬਨਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਏਕ ਮਾਲਾ ਮੇਂ ਸਾਤ ਭਰਭੋਲਿਏ ਹੋਤੇ ਹੈਂ| ਹੋਲੀ ਮੇਂ ਆਗ ਲਗਾਨੇ ਸੇ ਪਹਲੇ ਇਸ ਮਾਲਾ ਕੋ ਭਾਇਯੋਂ ਕੇ ਸਿਰ ਕੇ ਊਪਰ ਸੇ ਸਾਤ ਬਾਰ ਘੂਮਾ ਕਰ ਫੇਂਕ ਦਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਰਾਤ ਕੋ ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਨ ਕੇ ਸਮਯ ਯਹ ਮਾਲਾ ਹੋਲਿਕਾ ਕੇ ਸਾਥ ਜਲਾ ਦੀ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਇਸਕਾ ਯਹ ਆਸ਼ਯ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੀ ਕੇ ਸਾਥ ਭਾਇਯੋਂ ਪਰ ਲਗੀ ਬੁਰੀ ਨਜ਼ਰ ਭੀ ਜਲ ਜਾਏ|^[੧੪] ਲਕਡ਼੍ਇਯੋਂ ਵ ਉਪਲੋਂ ਸੇ ਬਨੀ ਇਸ ਹੋਲੀ ਕਾ ਦੋਪਹਰ ਸੇ ਹੀ ਵਿਧਿਵਤ ਪੂਜਨ ਆਰਂਭ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਘਰੋਂ ਮੇਂ ਬਨੇ ਪਕਵਾਨੋਂ ਕਾ ਯਹਾਁ ਭੋਗ ਲਗਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਦਿਨ ਢਲਨੇ ਪਰ ਜ੍ਯੋਤਿਸ਼ਿਯੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਨਿਕਾਲੇ ਮੁਹੂਰ੍ਤ ਪਰ ਹੋਲੀ ਕਾ ਦਹਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਇਸ ਆਗ ਮੇਂ ਨਈ ਫਸਲ ਕੀ ਗੇਹੂਁ ਕੀ ਬਾਲਿਯੋਂ ਔਰ ਚਨੇ ਕੇ ਹੋਲੇ ਕੋ ਭੀ ਭੂਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਹੋਲਿਕਾ ਕਾ ਦਹਨ ਸਮਾਜ ਕੀ ਸਮਸ੍ਤ ਬੁਰਾਇਯੋਂ ਕੇ ਅਂਤ ਕਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ| ਯਹ ਬੁਰਾਇਯੋਂ ਪਰ ਅੱਛਾਇਯੋਂ ਕੀ ਵਿਜਯ ਕਾ ਸੂਚਕ ਹੈ| ਗਾਁਵੋਂ ਮੇਂ ਲੋਗ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤਕ ਹੋਲੀ ਕੇ ਗੀਤ ਗਾਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾ ਨਾਚਤੇ ਹੈਂ|

thumb|280px|right|ਸਾਰ੍ਵਜਨਿਕ ਹੋਲੀ ਮਿਲਨ ਹੋਲੀ ਸੇ ਅਗਲਾ ਦਿਨ ਧੂਲਿਵਂਦਨ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ| ਇਸ ਦਿਨ ਲੋਗ ਰਂਗੋਂ ਸੇ ਖੇਲਤੇ ਹੈਂ| ਸੁਬਹ ਹੋਤੇ ਹੀ ਸਬ ਅਪਨੇ ਮਿਤ੍ਰੋਂ ਔਰ ਰਿਸ਼੍ਤੇਦਾਰੋਂ ਸੇ ਮਿਲਨੇ ਨਿਕਲ ਪਡ਼੍ਅਤੇ ਹੈਂ| ਗੁਲਾਲ ਔਰ ਰਂਗੋਂ ਸੇ ਸਬਕਾ ਸ੍ਵਾਗਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਲੋਗ ਅਪਨੀ ਈਰ੍ਸ਼੍ਯਾ-ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕੀ ਭਾਵਨਾ ਭੁਲਾਕਰ ਪ੍ਰੇਮਪੂਰ੍ਵਕ ਗਲੇ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾ ਏਕ-ਦੂਸਰੇ ਕੋ ਰਂਗ ਲਗਾਤੇ ਹੈਂ| ਇਸ ਦਿਨ ਜਗਹ-ਜਗਹ ਟੋਲਿਯਾਁ ਰਂਗ-ਬਿਰਂਗੇ ਕਪਡ਼੍ਏ ਪਹਨੇ ਨਾਚਤੀ-ਗਾਤੀ ਦਿਖਾਈ ਪਡ਼੍ਅਤੀ ਹੈਂ| ਬੱਚੇ ਪਿਚਕਾਰਿਯੋਂ ਸੇ ਰਂਗ ਛੋਡ਼੍ਅਕਰ ਅਪਨਾ ਮਨੋਰਂਜਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ| ਸਾਰਾ ਸਮਾਜ ਹੋਲੀ ਕੇ ਰਂਗ ਮੇਂ ਰਂਗਕਰ ਏਕ-ਸਾ ਬਨ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਰਂਗ ਖੇਲਨੇ ਕੇ ਬਾਦ ਦੇਰ ਦੋਪਹਰ ਤਕ ਲੋਗ ਨਹਾਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਸ਼ਾਮ ਕੋ ਨਏ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਪਹਨਕਰ ਸਬਸੇ ਮਿਲਨੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਪ੍ਰੀਤਿ ਭੋਜ ਤਥਾ ਗਾਨੇ-ਬਜਾਨੇ ਕੇ ਕਾਰ੍ਯਕ੍ਰਮੋਂ ਕਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ|

ਹੋਲੀ ਕੇ ਦਿਨ ਘਰੋਂ ਮੇਂ ਖੀਰ, ਪੂਰੀ ਔਰ ਪੂਡ਼੍ਏ ਆਦਿ ਵਿਭਿੰਨ ਵ੍ਯਂਜਨ ਪਕਾਏ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਇਸ ਅਵਸਰ ਪਰ ਅਨੇਕ ਮਿਠਾਇਯਾਁ ਬਨਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈਂ ਜਿਨਮੇਂ ਗੁਝਿਯੋਂ ਕਾ ਸ੍ਥਾਨ ਅਤ੍ਯਂਤ ਮਹੱਤ੍ਵਪੂਰ੍ਣ ਹੈ| ਬੇਸਨ ਕੇ ਸੇਵ ਔਰ ਦਹੀਬਡ਼੍ਏ ਭੀ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਰੂਪ ਸੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਰਹਨੇ ਵਾਲੇ ਹਰ ਪਰਿਵਾਰ ਮੇਂ ਬਨਾਏ ਵ ਖਿਲਾਏ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਕਾਂਜੀ, ਭਾਂਗ ਔਰ ਠਂਡਾਈ ਇਸ ਪਰ੍ਵ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੇਯ ਹੋਤੇ ਹੈਂ| ਪਰ ਯੇ ਕੁਛ ਹੀ ਲੋਗੋਂ ਕੋ ਭਾਤੇ ਹੈਂ| ਇਸ ਅਵਸਰ ਪਰ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਕੇ ਪ੍ਰਾਯਃ ਸਭੀ ਰਾਜ੍ਯੋਂ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਰ੍ਯਾਲਯੋਂ ਮੇਂ ਅਵਕਾਸ਼ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਦਕ੍ਸ਼ਿਣ ਭਾਰਤ ਮੇਂ ਉਤਨਾ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਨ ਹੋਨੇ ਕੀ ਵਜ਼ਹ ਸੇ ਇਸ ਦਿਨ ਸਰਕਾਰੀ ਸਂਸ੍ਥਾਨੋਂ ਮੇਂ ਅਵਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ |

[ਸੋਧ] ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਉਤ੍ਸਵ

ਨਮੂਨਾ:Main ਭਾਰਤ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕਾ ਉਤ੍ਸਵ ਅਲਗ-ਅਲਗ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂ ਮੇਂ ਭਿੰਨਤਾ ਕੇ ਸਾਥ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਬ੍ਰਜ ਕੀ ਹੋਲੀ ਆਜ ਭੀ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਕੇ ਆਕਰ੍ਸ਼ਣ ਕਾ ਬਿਂਦੁ ਹੋਤੀ ਹੈ| ਬਰਸਾਨੇ ਕੀ ਲਠਮਾਰ ਹੋਲੀ^[੧੫] ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ| ਇਸਮੇਂ ਪੁਰੁਸ਼ ਮਹਿਲਾਓਂ ਪਰ ਰਂਗ ਡਾਲਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਮਹਿਲਾਏਁ ਉਨ੍ਹੇਂ ਲਾਠਿਯੋਂ ਤਥਾ ਕਪਡ਼੍ਏ ਕੇ ਬਨਾਏ ਗਏ ਕੋਡ਼੍ਓਂ ਸੇ ਮਾਰਤੀ ਹੈਂ| ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਥੁਰਾ ਔਰ ਵ੍ਰੁਂਦਾਵਨ ਮੇਂ ਭੀ ੧੫ ਦਿਨੋਂ ਤਕ ਹੋਲੀ ਕਾ ਪਰ੍ਵ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਕੁਮਾਊਁ ਕੀ ਗੀਤ ਬੈਠਕੀ^[੧੬] ਮੇਂ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੀਯ ਸਂਗੀਤ ਕੀ ਗੋਸ਼੍ਠਿਯਾਁ ਹੋਤੀ ਹੈਂ| ਯਹ ਸਬ ਹੋਲੀ ਕੇ ਕਈ ਦਿਨੋਂ ਪਹਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ| ਹਰਿਯਾਣਾ ਕੀ ਧੁਲਂਡੀ ਮੇਂ ਭਾਭੀ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦੇਵਰ ਕੋ ਸਤਾਏ ਜਾਨੇ ਕੀ ਪ੍ਰਥਾ ਹੈ| ਬਂਗਾਲ ਕੀ ਦੋਲ ਜਾਤ੍ਰਾ^[੧੭] ਚੈਤਨ੍ਯ ਮਹਾਪ੍ਰਭੁ ਕੇ ਜਨ੍ਮਦਿਨ ਕੇ ਰੂਪ ਮੇਂ ਮਨਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਜਲੂਸ ਨਿਕਲਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਗਾਨਾ ਬਜਾਨਾ ਭੀ ਸਾਥ ਰਹਤਾ ਹੈ| ਇਸਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਮਹਾਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰ ਕੀ ਰਂਗ ਪਂਚਮੀ^[੧੮] ਮੇਂ ਸੂਖਾ ਗੁਲਾਲ ਖੇਲਨੇ, ਗੋਵਾ ਕੇ ਸ਼ਿਮਗੋ^[੧੯] ਮੇਂ ਜਲੂਸ ਨਿਕਾਲਨੇ ਕੇ ਬਾਦ ਸਾਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤਿਕ ਕਾਰ੍ਯਕ੍ਰਮੋਂ ਕਾ ਆਯੋਜਨ ਤਥਾ ਪਂਜਾਬ ਕੇ ਹੋਲਾ ਮੋਹੱਲਾ^[੨੦] ਮੇਂ ਸਿੱਖੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਪ੍ਰਦਰ੍ਸ਼ਨ ਕੀ ਪਰਂਪਰਾ ਹੈ| ਤਮਿਲਨਾਡੁ ਕੀ ਕਮਨ ਪੋਡਿਗਈ^[੨੧] ਮੁਖ੍ਯ ਰੂਪ ਸੇ ਕਾਮਦੇਵ ਕੀ ਕਥਾ ਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਵਸਂਤੋਤਸਵ ਹੈ ਜਬਕਿ ਮਣਿਪੁਰ ਕੇ ਯਾਓਸਾਂਗ^[੨੨] ਮੇਂ ਯੋਂਗਸਾਂਗ ਉਸ ਨਨ੍ਹੀਂ ਝੋਂਪਡ਼੍ਈ ਕਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰ੍ਣਿਮਾ ਕੇ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਨਗਰ-ਗ੍ਰਾਮ ਮੇਂ ਨਦੀ ਅਥਵਾ ਸਰੋਵਰ ਕੇ ਤਟ ਪਰ ਬਨਾਈ ਜਾਤੀ ਹੈ| ਦਕ੍ਸ਼ਿਣ ਗੁਜਰਾਤ ਕੇ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕੇ ਲਿਏ ਹੋਲੀ ਸਬਸੇ ਬਡ਼੍ਆ ਪਰ੍ਵ ਹੈ, ਛੱਤੀਸਗਢ਼੍ਅ ਕੀ ਹੋਰੀ^[੨੩] ਮੇਂ ਲੋਕ ਗੀਤੋਂ ਕੀ ਅਦ੍ਭੁਤ ਪਰਂਪਰਾ ਹੈ ਔਰ ਮਧ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕੇ ਮਾਲਵਾ ਅਂਚਲ ਕੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਇਲਾਕੋਂ ਮੇਂ ਬੇਹਦ ਧੂਮਧਾਮ ਸੇ ਮਨਾਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਭਗੋਰਿਯਾ^[੨੪], ਜੋ ਹੋਲੀ ਕਾ ਹੀ ਏਕ ਰੂਪ ਹੈ| ਬਿਹਾਰ ਕਾ ਫਗੁਆ^[੨੫] ਜਮ ਕਰ ਮੌਜ ਮਸ੍ਤੀ ਕਰਨੇ ਕਾ ਪਰ੍ਵ ਹੈ ਔਰ ਨੇਪਾਲ ਕੀ ਹੋਲੀ^[੨੬] ਮੇਂ ਇਸ ਪਰ ਧਾਰ੍ਮਿਕ ਵ ਸਾਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤਿਕ ਰਂਗ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ| ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਭਿੰਨ ਦੇਸ਼ੋਂ ਮੇਂ ਬਸੇ ਪ੍ਰਵਾਸਿਯੋਂ ਤਥਾ ਧਾਰ੍ਮਿਕ ਸਂਸ੍ਥਾਓਂ ਜੈਸੇ ਇਸ੍ਕੋਨ ਯਾ ਵ੍ਰੁਂਦਾਵਨ ਕੇ ਬਾਂਕੇ ਬਿਹਾਰੀ ਮਂਦਿਰ ਮੇਂ ਅਲਗ ਅਲਗ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੇ ਹੋਲੀ ਕੇ ਸ਼੍ਰੁਂਗਾਰ ਵ ਉਤ੍ਸਵ ਮਨਾਨੇ ਕੀ ਪਰਂਪਰਾ ਹੈ ਜਿਸਮੇਂ ਅਨੇਕ ਸਮਾਨਤਾਏਁ ਔਰ ਭਿੰਨਤਾਏਁ ਹੈਂ|

[ਸੋਧ] ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਮੇਂ ਹੋਲੀ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਕੇ ਸਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤ ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੇ ਅਨੇਕ ਰੂਪੋਂ ਕਾ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ| ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਾਗਵਤ ਮਹਾਪੁਰਾਣ ਮੇਂ ਰਸੋਂ ਕੇ ਸਮੂਹ ਰਾਸ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ| ਅਨ੍ਯ ਰਚਨਾਓਂ ਮੇਂ 'ਰਂਗ' ਨਾਮਕ ਉਤ੍ਸਵ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ ਜਿਨਮੇਂ ਹਰ੍ਸ਼ ਕੀ ਪ੍ਰਿਯਦਰ੍ਸ਼ਿਕਾ ਵ ਰਤ੍ਨਾਵਲੀਨਮੂਨਾ:Ref label ਤਥਾ ਕਾਲਿਦਾਸ ਕੀ ਕੁਮਾਰਸਂਭਵਮ੍ ਤਥਾ ਮਾਲਵਿਕਾਗ੍ਨਿਮਿਤ੍ਰਮ੍ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈਂ| ਕਾਲਿਦਾਸ ਰਚਿਤ ਰੁਤੁਸਂਹਾਰ ਮੇਂ ਪੂਰਾ ਏਕ ਸਰ੍ਗ ਹੀ 'ਵਸਨ੍ਤੋਤ੍ਸਵ' ਕੋ ਅਰ੍ਪਿਤ ਹੈ| ਭਾਰਵਿ, ਮਾਘ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਕਈ ਸਂਸ੍ਕ੍ਰੁਤ ਕਵਿਯੋਂ ਨੇ ਵਸਨ੍ਤ ਕੀ ਖੂਬ ਚਰ੍ਚਾ ਕੀ ਹੈ| ਚਂਦ ਬਰਦਾਈ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਚਿਤ ਹਿਂਦੀ ਕੇ ਪਹਲੇ ਮਹਾਕਾਵ੍ਯ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀਰਾਜ ਰਾਸੋ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ| ਭਕ੍ਤਿਕਾਲ ਔਰ ਰੀਤਿਕਾਲ ਕੇ ਹਿਨ੍ਦੀ ਸਾਹਿਤ੍ਯ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਔਰ ਫਾਲ੍ਗੁਨ ਮਾਹ ਕਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਮਹਤ੍ਵ ਰਹਾ ਹੈ| ਆਦਿਕਾਲੀਨ ਕਵਿ ਵਿਦ੍ਯਾਪਤਿ ਸੇ ਲੇਕਰ ਭਕ੍ਤਿਕਾਲੀਨ ਸੂਰਦਾਸ, ਰਹੀਮ, ਰਸਖਾਨ, ਪਦ੍ਮਾਕਰਨਮੂਨਾ:Ref label , ਜਾਯਸੀ, ਮੀਰਾਬਾਈ, ਕਬੀਰ ਔਰ ਰੀਤਿਕਾਲੀਨ ਬਿਹਾਰੀ, ਕੇਸ਼ਵ, ਘਨਾਨਂਦ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਕਵਿਯੋਂ ਕੋ ਯਹ ਵਿਸ਼ਯ ਪ੍ਰਿਯ ਰਹਾ ਹੈ| ਮਹਾਕਵਿ ਸੂਰਦਾਸ ਨੇ ਵਸਨ੍ਤ ਏਵਂ ਹੋਲੀ ਪਰ 78 ਪਦ ਲਿਖੇ ਹੈਂ| ਪਦ੍ਮਾਕਰ ਨੇ ਭੀ ਹੋਲੀ ਵਿਸ਼ਯਕ ਪ੍ਰਚੁਰ ਰਚਨਾਏਁ ਕੀ ਹੈਂ|^[੨੭] ਇਸ ਵਿਸ਼ਯ ਕੇ ਮਾਧ੍ਯਮ ਸੇ ਕਵਿਯੋਂ ਨੇ ਜਹਾਁ ਏਕ ਓਰ ਨਿਤਾਨ੍ਤ ਲੌਕਿਕ ਨਾਯਕ ਨਾਯਿਕਾ ਕੇ ਬੀਚ ਖੇਲੀ ਗਈ ਅਨੁਰਾਗ ਔਰ ਪ੍ਰੀਤਿ ਕੀ ਹੋਲੀ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ ਹੈ, ਵਹੀਂ ਰਾਧਾ ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣ ਕੇ ਬੀਚ ਖੇਲੀ ਗਈ ਪ੍ਰੇਮ ਔਰ ਛੇਡ਼੍ਅਛਾਡ਼੍ਅ ਸੇ ਭਰੀ ਹੋਲੀ ਕੇ ਮਾਧ੍ਯਮ ਸੇ ਸਗੁਣ ਸਾਕਾਰ ਭਕ੍ਤਿਮਯ ਪ੍ਰੇਮ ਔਰ ਨਿਰ੍ਗੁਣ ਨਿਰਾਕਾਰ ਭਕ੍ਤਿਮਯ ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਨਿਸ਼੍ਪਾਦਨ ਕਰ ਡਾਲਾ ਹੈ|^[੨੮] ਸੂਫ਼ੀ ਸਂਤ ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁੱਦੀਨ ਔਲਿਯਾ, ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਔਰ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਫ਼ਰ ਜੈਸੇ ਮੁਸ੍ਲਿਮ ਸਂਪ੍ਰਦਾਯ ਕਾ ਪਾਲਨ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਕਵਿਯੋਂ ਨੇ ਭੀ ਹੋਲੀ ਪਰ ਸੁਂਦਰ ਰਚਨਾਏਁ ਲਿਖੀ ਹੈਂ ਜੋ ਆਜ ਭੀ ਜਨ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਮੇਂ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੈਂ|^[੬] ਆਧੁਨਿਕ ਹਿਂਦੀ ਕਹਾਨਿਯੋਂ ਪ੍ਰੇਮਚਂਦ ਕੀ ਰਾਜਾ ਹਰਦੋਲ, ਪ੍ਰਭੁ ਜੋਸ਼ੀ ਕੀ ਅਲਗ ਅਲਗ ਤੀਲਿਯਾਁ, ਤੇਜੇਂਦ੍ਰ ਸ਼ਰ੍ਮਾ ਕੀ ਏਕ ਬਾਰ ਫਿਰ ਹੋਲੀ, ਓਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਵਸ੍ਥੀ ਕੀ ਹੋਲੀ ਮਂਗਲਮਯ ਹੋ ਤਥਾ ਸ੍ਵਦੇਸ਼ ਰਾਣਾ ਕੀ ਹੋ ਲੀ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੇ ਅਲਗ ਅਲਗ ਰੂਪ ਦੇਖਨੇ ਕੋ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ| ਭਾਰਤੀਯ ਫ਼ਿਲ੍ਮੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਹੋਲੀ ਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯੋਂ ਔਰ ਗੀਤੋਂ ਕੋ ਸੁਂਦਰਤਾ ਕੇ ਸਾਥ ਚਿਤ੍ਰਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ| ਇਸ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਸੇ ਸ਼ਸ਼ਿ ਕਪੂਰ ਕੀ ਉਤ੍ਸਵ, ਯਸ਼ ਚੋਪਡ਼੍ਆ ਕੀ ਸਿਲਸਿਲਾ, ਵੀ ਸ਼ਾਂਤਾਰਾਮ ਕੀ ਝਨਕ ਝਨਕ ਪਾਯਲ ਬਾਜੇ ਔਰ ਨਵਰਂਗ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਉੱਲੇਖਨੀਯ ਹੈਂ|^[੨੯]

[ਸੋਧ] ਸਂਗੀਤ ਮੇਂ ਹੋਲੀ

thumb|right|280px|ਵਸਂਤ ਰਾਗਿਨੀ- ਕੋਟਾ ਸ਼ੈਲੀ ਮੇਂ ਰਾਗਮਾਲਾ ਸ਼੍ਰੁਂਖਲਾ ਕਾ ਏਕ ਲਘੁਚਿਤ੍ਰਭਾਰਤੀਯ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੀਯ, ਉਪਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੀਯ, ਲੋਕ ਤਥਾ ਫ਼ਿਲ੍ਮੀ ਸਂਗੀਤ ਕੀ ਪਰਮ੍ਪਰਾਓਂ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹਤ੍ਵ ਹੈ| ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੀਯ ਸਂਗੀਤ ਮੇਂ ਧਮਾਰ ਕਾ ਹੋਲੀ ਸੇ ਗਹਰਾ ਸਂਬਂਧ ਹੈ, ਹਾਁਲਾਁਕਿ ਧ੍ਰੁਪਦ, ਧਮਾਰ, ਛੋਟੇ ਵ ਬਡ਼੍ਏ ਖ੍ਯਾਲ ਔਰ ਠੁਮਰੀ ਮੇਂ ਭੀ ਹੋਲੀ ਕੇ ਗੀਤੋਂ ਕਾ ਸੌਂਦਰ੍ਯ ਦੇਖਤੇ ਹੀ ਬਨਤਾ ਹੈ| ਕਥਕ ਨ੍ਰੁਤ੍ਯ ਕੇ ਸਾਥ ਹੋਲੀ, ਧਮਾਰ ਔਰ ਠੁਮਰੀ ਪਰ ਪ੍ਰਸ੍ਤੁਤ ਕੀ ਜਾਨੇ ਵਾਲੀ ਅਨੇਕ ਸੁਂਦਰ ਬਂਦਿਸ਼ੇਂ ਜੈਸੇ ਚਲੋ ਗੁਂਇਯਾਂ ਆਜ ਖੇਲੇਂ ਹੋਰੀ ਕਨ੍ਹੈਯਾ ਘਰ ਆਜ ਭੀ ਅਤ੍ਯਂਤ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੈਂ| ਧ੍ਰੁਪਦ ਮੇਂ ਗਾਯੇ ਜਾਨੇ ਵਾਲੀ ਏਕ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਬਂਦਿਸ਼ ਹੈ ਖੇਲਤ ਹਰੀ ਸਂਗ ਸਕਲ, ਰਂਗ ਭਰੀ ਹੋਰੀ ਸਖੀ| ਭਾਰਤੀਯ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੀਯ ਸਂਗੀਤ ਮੇਂ ਕੁਛ ਰਾਗ ਐਸੇ ਹੈਂ ਜਿਨਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੇ ਗੀਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਸੇ ਗਾਏ ਜਾਤੇ ਹੈਂ| ਬਸਂਤ, ਬਹਾਰ, ਹਿਂਡੋਲ ਔਰ ਕਾਫ਼ੀ ਐਸੇ ਹੀ ਰਾਗ ਹੈਂ| ਹੋਲੀ ਪਰ ਗਾਨੇ ਬਜਾਨੇ ਕਾ ਅਪਨੇ ਆਪ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਨ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜਨ ਜਨ ਪਰ ਇਸਕਾ ਰਂਗ ਛਾਨੇ ਲਗਤਾ ਹੈ| ਉਪਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰੀਯ ਸਂਗੀਤ ਮੇਂ ਚੈਤੀ, ਦਾਦਰਾ ਔਰ ਠੁਮਰੀ ਮੇਂ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਲਿਯਾਁ ਹੈਂ| ਹੋਲੀ ਕੇ ਅਵਸਰ ਪਰ ਸਂਗੀਤ ਕੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਕਾ ਅਂਦਾਜ਼ ਇਸੀ ਬਾਤ ਸੇ ਲਗਾਯਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਂਗੀਤ ਕੀ ਏਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ੈਲੀ ਕਾ ਨਾਮ ਹੀ ਹੋਲੀ ਹੈਂ, ਜਿਸਮੇਂ ਅਲਗ ਅਲਗ ਪ੍ਰਾਂਤੋਂ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕੇ ਵਿਭਿੰਨ ਵਰ੍ਣਨ ਸੁਨਨੇ ਕੋ ਮਿਲਤੇ ਹੈ ਜਿਸਮੇਂ ਉਸ ਸ੍ਥਾਨ ਕਾ ਇਤਿਹਾਸ ਔਰ ਧਾਰ੍ਮਿਕ ਮਹਤ੍ਵ ਛੁਪਾ ਹੋਤਾ ਹੈ| ਜਹਾਂ ਬ੍ਰਜਧਾਮ ਮੇਂ ਰਾਧਾ ਔਰ ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਣ ਕੇ ਹੋਲੀ ਖੇਲਨੇ ਕੇ ਵਰ੍ਣਨ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਵਹੀਂ ਅਵਧ ਮੇਂ ਰਾਮ ਔਰ ਸੀਤਾ ਕੇ ਜੈਸੇ ਹੋਲੀ ਖੇਲੇਂ ਰਘੁਵੀਰਾ ਅਵਧ ਮੇਂ| ਰਾਜਸ੍ਥਾਨ ਕੇ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਹਰ ਮੇਂ ਖ੍ਵਾਜਾ ਮੋਈਨੁੱਦੀਨ ਚਿਸ਼੍ਤੀ ਕੀ ਦਰਗਾਹ ਪਰ ਗਾਈ ਜਾਨੇ ਵਾਲੀ ਹੋਲੀ ਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰਂਗ ਹੈ| ਉਨਕੀ ਏਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਲੀ ਹੈ ਆਜ ਰਂਗ ਹੈ ਰੀ ਮਨ ਰਂਗ ਹੈ,ਅਪਨੇ ਮਹਬੂਬ ਕੇ ਘਰ ਰਂਗ ਹੈ ਰੀ|^[੩੦] ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ਂਕਰ ਜੀ ਸੇ ਸਂਬਂਧਿਤ ਏਕ ਹੋਲੀ ਮੇਂ ਦਿਗਂਬਰ ਖੇਲੇ ਮਸਾਨੇ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਕਹ ਕਰ ਸ਼ਿਵ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼੍ਮਸ਼ਾਨ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਖੇਲਨੇ ਕਾ ਵਰ੍ਣਨ ਮਿਲਤਾ ਹੈਂ|ref>ਨਮੂਨਾ:Cite web</ref> ਭਾਰਤੀਯ ਫਿਲ੍ਮੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਅਲਗ ਅਲਗ ਰਾਗੋਂ ਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਹੋਲੀ ਕੇ ਗੀਤ ਪ੍ਰਸ੍ਤੁਤ ਕਿਯੇ ਗਏ ਹੈਂ ਜੋ ਕਾਫੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯ ਹੁਏ ਹੈਂ| < 'ਸਿਲਸਿਲਾ' ਕੇ ਗੀਤ ਰਂਗ ਬਰਸੇ ਭੀਗੇ ਚੁਨਰ ਵਾਲੀ, ਰਂਗ ਬਰਸੇ ਔਰ 'ਨਵਰਂਗ' ਕੇ ਆਯਾ ਹੋਲੀ ਕਾ ਤ੍ਯੋਹਾਰ, ਉਡ਼੍ਏ ਰਂਗੋਂ ਕੀ ਬੌਛਾਰ, ਕੋ ਆਜ ਭੀ ਲੋਗ ਭੂਲ ਨਹੀਂ ਪਾਏ ਹੈਂ|

[ਸੋਧ] ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਕਾ ਰਂਗ

ਹੋਲੀ ਰਂਗੋਂ ਕਾ ਤ੍ਯੋਹਾਰ ਹੈ, ਹਁਸੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਕਾ ਤ੍ਯੋਹਾਰ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਹੋਲੀ ਕੇ ਭੀ ਅਨੇਕ ਰੂਪ ਦੇਖਨੇ ਕੋ ਮਿਲਤੇ ਹੈ| ਪ੍ਰਾਕ੍ਰੁਤਿਕ ਰਂਗੋਂ ਕੇ ਸ੍ਥਾਨ ਪਰ ਰਾਸਾਯਨਿਕ ਰਂਗੋਂ ਕਾ ਪ੍ਰਚਲਨ, ਭਾਂਗ-ਠਂਡਾਈ ਕੀ ਜਗਹ ਨਸ਼ੇਬਾਜੀ ਔਰ ਲੋਕ ਸਂਗੀਤ ਕੀ ਜਗਹ ਫ਼ਿਲ੍ਮੀ ਗਾਨੋਂ ਕਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਇਸਕੇ ਕੁਛ ਆਧੁਨਿਕ ਰੂਪ ਹੈਂ|^[੩੧] ਲੇਕਿਨ ਇਸਸੇ ਹੋਲੀ ਪਰ ਗਾਏ-ਬਜਾਏ ਜਾਨੇ ਵਾਲੇ ਢੋਲ, ਮਂਜੀਰੋਂ, ਫਾਗ, ਧਮਾਰ, ਚੈਤੀ ਔਰ ਠੁਮਰੀ ਕੀ ਸ਼ਾਨ ਮੇਂ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਆਤੀ| ਅਨੇਕ ਲੋਗ ਐਸੇ ਹੈਂ ਜੋ ਪਾਰਂਪਰਿਕ ਸਂਗੀਤ ਕੀ ਸਮਝ ਰਖਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਵਰਣ ਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਚੇਤ ਹੈਂ| ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇ ਲੋਗ ਔਰ ਸਂਸ੍ਥਾਏਁ ਚਂਦਨ, ਗੁਲਾਬਜਲ, ਟੇਸੂ ਕੇ ਫੂਲੋਂ ਸੇ ਬਨਾ ਹੁਆ ਰਂਗ ਤਥਾ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰੁਤਿਕ ਰਂਗੋਂ ਸੇ ਹੋਲੀ ਖੇਲਨੇ ਕੀ ਪਰਂਪਰਾ ਕੋ ਬਨਾਏ ਹੁਏ ਹੈਂ, ਸਾਥ ਹੀ ਇਸਕੇ ਵਿਕਾਸ ਮੇਂ ਮਹਤ੍ਵਪੂਰ੍ਣ ਯੋਗਦਾਨ ਭੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹੈਂ|^[੩੨] ਰਾਸਾਯਨਿਕ ਰਂਗੋਂ ਕੇ ਕੁਪ੍ਰਭਾਵੋਂ ਕੀ ਜਾਨਕਾਰੀ ਹੋਨੇ ਕੇ ਬਾਦ ਬਹੁਤ ਸੇ ਲੋਗ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰੁਤਿਕ ਰਂਗੋਂ ਕੀ ਓਰ ਲੌਟ ਰਹੇ ਹੈਂ|^[੩੩] ਹੋਲੀ ਕੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਕਾ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਂਤੱਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰੀਯ ਰੂਪ ਭੀ ਆਕਾਰ ਲੇਨੇ ਲਗਾ ਹੈ| ਬਾਜ਼ਾਰ ਮੇਂ ਇਸਕੀ ਉਪਯੋਗਿਤਾ ਕਾ ਅਂਦਾਜ਼ ਇਸ ਸਾਲ ਹੋਲੀ ਕੇ ਅਵਸਰ ਪਰ ਏਕ ਅਂਤੱਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰੀਯ ਪ੍ਰਤਿਸ਼੍ਠਾਨ ਕੇਨ੍ਜ਼ੋਆਮੂਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਾਰੀ ਕਿਏ ਗਏ ਨਏ ਇਤ੍ਰ ਹੋਲੀ ਹੈ ਸੇ ਲਗਾਯਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ|^[੩੪]

[ਸੋਧ] ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹੋਲੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ

ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਇਕ ਮਹਾਨ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਹੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਹੋਏ ਹਨ।ਗੁ੍ਰੂ ਨਾਨਕ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਦਰਜੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਪੰਗਤ ਤੇ ਲੰਗਰ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰੀ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹੋਲੀ ਵਿਚ ਪਰਚੱਲਤ ਹੋਈਆਂ ਲਚਰ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਸਿਖਾਂ ਵਿਚ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਗ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਹੋਲੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ।

ਹੋਲੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਹੈ, ਹੋਲਾ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਮਹੱਲਾ ਅਰਬੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਹਰਨਾਕਸ਼ ਦੀ ਭੈਣ ਹੋਲਿਕਾ ਤੋਂ ਬਣਿਆਂ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਲੇ ਦਾ ਅਰਥ ਹੱਲਾ ਬੋਲਨਾ ਅਤੇ ਮਹੱਲਾ ਜਿਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਫਤੇ ਕਰਕੇ ਪੜਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਹੋਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਜਿਸਦਾ ਮੂਲ ਸੰਬੰਧ ਪ੍ਰਚਲਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਵਰਣਵੰਡ ਨਾਲ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਆਰੰਭ ਸੰਨ 1700 (ਸੰਮਤ 1757 ਚੇਤ ਵਦੀ ਪਹਿਲੀ) ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਲਗੜ੍ਹ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਜਿਮੀਂ ਅਸਮਾਨ ਦਾ ਫਰਕ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਲੀ ਖੂਨ ਦੀ ਵੀ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਤੇਜਸਵੀ ਦਾਅ ਪੇਚਾਂ ਨਾਲ ਘੋੜੇ ਭਜਾ ਅਤੇ ਗਤਕੇ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾ ਕੇ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੱਕੇ ਰੰਗਾਂ ਅਤੇ ਗੰਦ ਪਿਲ ਸੁੰਟਣ ਦੇ ਥਾਂ ਤੇ ਮਹਿਕਦਾਰ ਗੁਲਾਲ ਹੀ ਬਖੇਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ, ਗਤਕੇ ਬਾਜੀ ਆਦਿਕ ਮਰਦਾਵੀਂ ਖੇਡਾਂ ਜੋ ਦੋ ਦਲ ਬਣਾ ਕੇ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਫੌਜੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਬਿਰਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਿਵਜੀ ਨਸ਼ੇ ਧਤੂਰੇ ਪੀ ਕੇ ਹੋਲਕਾਂ ਅਤੇ ਹਰਨਾਕਸ਼ ਵਰਗੇ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਹੋ ਕੇ ਵਰ ਦਿੰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਇਧਰ ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਦਬਲੇ ਕੁਚਲੇ ਤੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਵਲੋਂ ਦੁਕਾਰੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਲ ਨਾਲ ਲਾਇਆ ਹੌਂਸਲਾ ਦਿੱਤਾ “ਇਨ ਬਰੀਬ ਸਿਖਨ ਕਉ ਦੇਹੂੰ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ” ਆਦਿਕ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਹੀ ਕੀਤੀਆਂ। ਦੇਖੋ! ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੇ ਜਿਥੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਜਾਤਾਂ-ਪਾਤਾਂ ਦੇ ਅਧਰਾ ਤੇ ਚਾਰ ਵਰਨਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਖਤਰੀ, ਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੂਦ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਓਥੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਵੰਡ ਦਿੱਤੇ ਜਿਵੇਂ ਵੈਸਾਖੀ ਉੱਤਮ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਦੀਵਾਲੀ ਖਤਰੀ, ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ ਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਲੀ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਲਈ ਨਿਯਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਰੱਬੀ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਭਾਊ ਦਾ ਪੋਲ ਖੋਲਦੇ ਹੋਏ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਹਰੇਕ ਇਨਸਾਨ ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਬਿੰਦਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਵਿਦਿਆ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਹੈ। ਜਦ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਕਈ ਜੂਝਦਾ ਹੈ ਉਹ ਖੱਤ੍ਰੀ ਹੈ। ਜੋ ਧਰਮ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਪੇਟ ਪਾਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵੈਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ੂਦ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਹ ਚਾਰੇ ਗੁਣ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਭਾਊ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਕ ਕਾਜ਼ੀ ਮੁੱਲਾਂ, ਪੰਡਿਤ-ਪਾਦਰੀ ਆਦਿਕ ਦੀ ਮੁਥਾਜੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਪੰਥ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਨੇ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਅਤੇ ‘ਹੋਲੀ’ ਬਾਰੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ “ਯੁਧ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਨਿੱਤ ਨਵਾਂ ਰਖਣ ਵਾਸਤੇ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦੀ ਚਲਾਈ ਹੋਈ ਰੀਤ ਅਨੁਸਾਰ ਚੇਤ ਵਧੀ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸਿਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਹੋਲੀ ਦੀ ਰਸਮ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ‘ਮਹੱਲਾ’ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮਸਨੂਈ ਲੜਾਈ ਹੈ। ਪੈਦਲ, ਘੋੜ-ਸਵਾਰ ਤੇ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਦੋ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਹੱਮਲੇ ਦੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਆਪ ਇਸ ਬਨਾਉਟੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਅਤੇ ਦੋਹਾਂ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜਾ ਦਲ ਜੇਤੂ ਹੁੰਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਸਜੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿਖੇ ਸਿਰੋਪਾ ਬਖਸ਼ਦੇ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਸਾਲ ਪਿਛੋਂ ਇਹ ਰਸਮ ਨਾਮ ਮਾਤ੍ਰ ਪੂਰੀ ਕਰ ਛਡਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਲਾਭ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਉਠਾਉਂਦੇ। ਹਾਂਲਾਂਕਿ ਸ਼ਸਤਰ-ਵਿਦਿਆ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਸਿੱਖ, ਖਾਲਸਾ ਧਰਮ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਧੂਰਾ ਸਿੱਖ ਹੈ" ਇਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੋਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ “ਸ਼ੋਕ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕੌਮੀ ਵਿਦਿਆ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ, ਸਿਰਫ ਫੌਜੀਆਂ ਦਾ ਕਰਤਬ ਮੰਨ ਲਿਆ ਹੈ। ਜਦ ਕਿ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਇੱਕ ਸਿਖ ਪੂਰਾ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਿੱਖ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ, ਅਣਖ ਗੈਰਤ, ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਰੰਗ ਰਲੀਆਂ ਮਨਾਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਲੋਕ, ਆਪਣੀ ਅਣਖ ਗੈਰਤ ਗਵਾ ਨਿਹੱਥੇ ਹੋ ਜ਼ਾਲਮ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਬੂਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖ ਸਕਦਾ, ਸਿਰ ਤੇ ਪੱਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੰਨ੍ਹ ਸਕਦਾ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖੇਡ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਧਾਰਨਾਂ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਕਿ-ਕੰਮ ਹਮਾਰਾ ਤੋਲਣ ਤੱਕੜੀ। ਨੰਗੀ ਕਰਦ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਕੜੀ। ਚਿੱੜੀ ਉੱਡੇ ਤਉ ਹਮ ਡਰ ਜਾਏਂ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੇ ਕੈਸੇ ਲੜ ਪਾਏਂ। ਅਜਿਹੇ ਸਹਿਮੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰਧਾਰੀ ਹੋ ਕੇ, ਛਾਤੀਆਂ ਤਾਣ ਕੇ, ਵੈਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਥਾਹ ਬਲ ਭਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਕਲਗੀਧਰ ਨੇ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ, ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣਾ ਅਤੇ ਦਸਤਾਰਾਂ ਉਪੱਰ ਫਰਲੇ ਸਜਾਉਣਾ ਆਦਿਕ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦੇ ਜੰਗੀ ਕਰਤਬ ਡੰਕੇ ਦੀ ਚੋਟ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਮੱਛੀ ਮੱਛਰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਡਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰਧਾਰੀ ਹੋ ਕੇ ਜ਼ਾਲਮ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਉਖੇੜ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ। ਅੱਜ ਵੀ ਹਰ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਜੰਗ ਨਹੀਂ ਵੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਫੌਜ਼ ਨੂੰ ਨਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਜੰਗੀ ਅਭਿਆਸ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਫਤਿਹ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਕਵੀ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਬੋਲਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹੋਲੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਉਂ ਦਰਸਾਈ ਹੈ- ਬਰਛਾ ਢਾਲ ਕਟਾਰਾ ਤੇਗਾ, ਕੜਛਾ ਦੇਗਾ ਗੋਲਾ ਹੈ। ਛਕਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਸਜਾ ਦਸਤਾਰਾ, ਅਰ ਕਰਦੌਨਾ ਟੋਲਾ ਹੈ। ਸੁਭੱਟ ਸੁਚਾਲਾ ਅਰ ਲੱਖ ਬਾਹਾ, ਕਲਗਾ ਸਿੰਘ ਸਚੋਲਾ ਹੈ। ਅਪਰ ਮੁਛਹਿਰਾ ਦਾੜਾ ਜੈਸੇ, ਤੈਸੇ ਬੋਲਾ ਹੋਲਾ ਹੈ। ਸਤਸੰਗੀਆਂ ਦੀ ਆਤਮਕ ਹੋਲੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ-ਆਜ ਹਮਾਰੈ ਬਨੇ ਫਾਗ॥ ਪ੍ਰਭਸੰਗੀ ਮਿਲਿ ਖੇਲਨ ਲਾਗ॥ ਹੋਲੀ ਕੀਨੀ ਸੰਤ ਸੇਵ॥ ਰੰਗੁ ਲਾਗਾ ਅਤਿ ਲਾਲ ਦੇਵ॥ (ਪੰਨਾ-1180) ਭਾਵ ਜਦ ਸਤਸੰਗੀ ਸੇਵਾ ਸਿਮਰਨ ਵਿਚਾਰ ਰੂਪੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਰੂਪੀ ਕਪੜੇ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰ ਦਾ ਗੂੜਾ ਰੰਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਬਾਕਾਇਦਾ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਚਾਰ ਜੰਗਾਂ ਲੜੀਆਂ। ਚੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ਤੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਗੱਦੀ ਸੌਂਪਣ ਸਮੇਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ 2200 ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਫੌਜ ਦੀ ਸਪੁਰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਬਾਕਾਇਦਾ ਕਾਇਮ ਰਖਣਾ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਵੀ ਚਲਦੇ ਹੀ ਰਹਿਣੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕੌਮ ਦੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਜੁਝਾਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਨੂੰ ਪੰਜਾਂ ਕਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦਾ ਸਦਾ ਵਾਸਤੇ ਅੰਗ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਵਾਲਾ ਇਹ ਨੇਮ ਵੀ ਪੱਕਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਅਰੰਭ ਕਰਕੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਇਹ ਹਿਦਾਇਤ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਸਦਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ। ਆਓ ਹੁਣ ਹੋਲੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ। ਹੋਲੀ ਇੱਕ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਪੌਰਾਣਕ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਣ-ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਲਿਆਉਣ ਵਾਸਤੇ ਜਿੱਥੇ ਹਰੇਕ ਵਰਣ ਵਾਸਤੇ ਜੰਝੂ, ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਦੇ ਢੰਗ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵਰਣਾ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੇਮ ਬਣਾਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਰਗ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਾਸਤੇ ਵਿਸਾਖੀ, ਵੈਸ਼ਾਂ ਵਾਸਤੇ ਦਿਵਾਲੀ, ਖੱਤਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਦੁਸਹਿਰਾ ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕੀਤਾ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ-ਇਕ ਪੌਰਾਣਿਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੰਕਾਰੀ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਤੋਂ ਵਰ ਪ੍ਰਪਾਤ ਕੀਤਾ ਕਿ “ਅੰਦਰ ਜਾਂ ਬਾਹਰ, ਦਿਨੇ ਜਾਂ ਰਾਤੀਂ, ਮਨੁਖ ਜਾਂ ਪਸ਼ੂ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਨਾ ਮਰਾਂ।” ਅਜਿਹਾ ਵਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਉਹ ਵੱਡਾ ਜ਼ਾਲਮ ਬਨ ਗਿਆ ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਾ ਜਪੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਮੇਰਾ ਹੀ ਜਾਪ ਕਰਨ। ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਕਰਨੀ, ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ, ਹਰਨਾਖਸ਼ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਇਸ ਗਲੋਂ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਲਕਤ ਵਿੱਚ ਰਮੇ ਹੋਏ “ਰਾਮ” ਪ੍ਰਮੇਸ਼ਰ ਨੂੰ ਹੀ ਜਪਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਲੱਗਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੰਕਾਰੀ ਪਿਤਾ ਹਰਨਾਕਸ਼ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਦਰਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਕੇ ਭਾਵ ਹਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਰਵਾਉਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਨੇ ਹਰ ਵਾਰੀ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਹਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਤ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਦੀ ਭੈਣ ਹੋਲਕਾਂ ਨੇ ਤਪ ਕਰਕੇ ਸ਼ਿਵ ਪਾਸੋਂ ਇੱਕ ਦੁਪੱਟਾ ਪ੍ਰਪਾਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਗ ਉਸ ਉਪਰ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਹਰਨਾਖਸ਼ ਦੇ ਕਹੇ ਤੇ, ਹੋਲਿਕਾ ਆਪਣੇ ਭਣੇਵੇਂ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਬਲਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਚਿਖਾ ਤੇ ਬੈਠ ਗਈ। ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਕਰਨੀ, ਉਹ ਦੁੱਪਟਾ ਹੋਲਿਕਾ ਤੋਂ ਉੱਡਕੇ, ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਉੱਤੇ ਜਾ ਪਿਆ। ਹੋਲਿਕਾਂ ਸੜ ਕੇ ਸਵਾਹ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਬਚ ਗਿਆ। ਅੰਤ ਅੱਗ ਨਾਲ ਤਪਾ ਕੇ ਲਾਲ ਕੀਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਥੰਮ੍ਹ ਨਾਲ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਜੱਫਾ ਮਾਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। ਮਨੌਤ ਹੈ ਕਿ ਠੀਕ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾਂ ਨੇ ਨਰਸਿੰਘ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਕੇ, ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਨੂੰ ਦਹਿਲੀਜ ਤੇ ਤਿਖੇ ਨੌਹਾਂ ਨਾਲ ਫਾੜ ਕੇ ਦੋਫਾੜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ-ਹਰਨਾਕਸ਼ ਛੇਦਿਓ ਨਖ ਬਿਦਾਰ … …॥ (1194) ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਘਟਨਾ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ 4 ਵਾਰੀ (ਪੰਨਾ 1154, 1165, 1194 ਅਤੇ 1133) ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ। ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਜ਼ਾਲਮ ਜਾਂ ਹੰਕਾਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਪ੍ਰਭੂ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸਦਾ ਲਾਜ ਰੱਖਦਾ ਹੈ-ਹਰਿ ਜੁਗਿ ਜਗਿ ਭਗਤ ਉਪਾਇਆ ਪੈਜ ਰਖਦਾ ਆਇਆ ਰਾਮ ਰਾਜੈ॥ (ਪੰਨਾ-451) ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਪ੍ਰਚਲਤ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਉਸ ਸਤਜੁਗ ਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਦਸ਼ਰਥ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਅਜੇ ਪੈਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਥੇ ਕਰਤਾ ਰਾਮ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਦਸ਼ਰਥ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਦੀ ਨਹੀਂ। ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੱਜਣ, ਇਸ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਜਲਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਲਿਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖ ਮੰਨਕੇ, ਸਵੇਰੇ ਉਸ ਰਾਖ ਨੂੰ ਉਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਮਦੁ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਦੀ ਇੱਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿੱਥੇ ਗੋਪੀਆਂ ਨੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨਾਲ ਰੰਗ ਆਦਿਕ ਉਡਾ ਕੇ ਖੂਬ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ। ਉੱਥੇ ਇਸ ਕਥਾ ਨੂੰ ਬੜਾ ਕਾਮੁਕ ਬਣਾਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਅੱਜ ਕਲ ਵੀ ਗੋਕੁਲ, ਮਥੁਰਾ, ਬ੍ਰਿੰਦਾਬਨ ਦੀ ਹੋਲੀ ਵਿੱਚ ਅਜੇਹੀਆਂ ਕਾਮ ਖੇਡਾਂ ਆਮ ਹਨ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਸਮੇਂ ਲੋਕੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਕੇਵਲ ਰੰਗ-ਗੁਲਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਚਿੱਕੜ, ਗੋਹਾ, ਲੁੱਕ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਆਦਿਕ ਸੁੱਟ ਕੇ ਵੀ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬਾਂ ਉੱਡਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਝਗੜੇ-ਫਸਾਦ-ਲੜਾਈਆਂ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਅਤੇ ਕਤਲ ਤੀਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਭੂਤਰੇ ਲੋਕ, ਇਸ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦਾ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਅਪਣੀਆਂ ਦੁਸ਼ਮਣੀਆਂ ਕਢਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹੀ ਦਿਨੀਂ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਅਜਿਹੇ ਨਜ਼ਾਰੇ, ਆਮ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਵਾਂਨ ਬੱਚੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਭੱਦੇ ਮਜ਼ਾਕ, ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਹੀ ਦੇਣ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਲੀ ਮਥੁਰਾ, ਗੋਕੁਲ ਅਤੇ ਬਿੰਦਰਾਬਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ-ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਾਮ-ਉਕਸਾਊ ਅਤੇ ਅਸ਼ਲੀਲ, ਲੱਜਾਹੀਨ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਗੁਰੂ ਦਰ ਤੇ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਪੱਕੇ ਰੰਗਾਂ-ਨਸ਼ਿਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਨਾਉਣਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਜਿਤ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਬਖਸ਼ੇ ਸੁੰਦਰ ਕੇਸਾਧਾਰੀ ਸਰੂਪ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਜਾਂ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੋਲੀ ਦੇ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗੁਰਮਤਿ ਸਹਿਮਤ ਹੈ।

ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੋਰ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਦੇਗ-ਤੇਗ ਫਤਹਿ’ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਕਰੀਏ ਤਾਂ। ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ, ਜਿੱਥੇ “ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ” ਅਤੇ “ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ” ਆਦਿ ਨੂੰ ‘ਦੇਗ ਅਥਵਾ ਦੇਗਾਂ’ ਕਹਿਕੇ ਬਖਸ਼ਿਆ ਹੈ ਉਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨੀਯਮ ਹੈ ਕਿ ਬਿਨਾਂ “ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਭੇਟ” ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੀ ਦੇਗ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤਾਉਣੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਛੱਕਣੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸੱਜਣ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੀ ਦੇਗ਼ ਦੇ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਭੇਟ ਕਰਨ ਨੂੰ ‘ਭੋਗ ਲੁਆਉਣਾ’ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਭੋਗ ਲੁਆਉਣ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਧਾਨ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਭੋਗ ਲੁਆਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਤਾਂ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਥਵਾ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦਰ ਤੇ ਤਾਂ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੂਲ ਸਿਧਾਂਤ “ਦੇਗ-ਤੇਗ ਫਤਹਿ” ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਜੋ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਭੇਟ ਦਾ ਨਿਯਮ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਰਥ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਸਿਖ ਨੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਦੇਗਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਣਾ। “ਤੇਗ਼” ਭਾਵ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦਰ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਗ਼ ਛੱਕਣ ਦਾ ਵੀ ਹੱਕ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਅਧਿਆਯ 23 ਵਿੱਚ ਸਿਖਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵਲੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੁਕਮ ਹੈ “ਪੁਨੰ ਸੰਗ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭੁ ਜੀ ਸੁਨਾਈ॥ ਬਿਨਾ ਤੇਗ ਤੀਰੋ ਰਹੋ ਨਾਹ ਭਾਈ॥ ਬਿਨਾ ਸ਼ਸਤਰ, ਕੇਸੰ, ਨਰੰ ਭੇਡ ਜਾਨੋ॥ ਗਹੈ ਕਾਨ ਤਾ ਕੋ ਕਿਤੇ ਲੇ ਸਿਧਾਨੋ॥ ਇਹੋ ਮੋਰ ਆਗਿਆ, ਸੁਨੋ ਹੇ ਪਿਆਰੇ॥ ਬਿਨਾ ਕੇਸ, ਤੇਗੰ ਦਿਉਂ ਨ ਦੀਦਾਰੇ॥ ਇਹੋ ਮੋਰ ਬੈਨਾ, ਮਨੇਗਾ ਸੁ ਜੋਈ॥ ਤਿਸੇ ਇੱਛ ਪੂਰੀ, ਸਭੇ ਜਾਨ ਸੋਈ" ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿਤਨਾਮਾ, ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਤਰ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ “ਸ਼ਸਤ੍ਰਹੀਨ ਇਹ ਕਬਹੁ ਨ ਹੋਈ॥ ਰਹਤਵੰਤ ਖਾਲਿਸ ਹੈ ਸੋਈ” ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਭਾਈ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ ਜੀ “ਕਛੁ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਨ ਕਬਹੂੰ ਤਿਆਗੈ॥ ਸਨਮੁਖ ਲਰੈ ਨ ਰਣ ਤੇ ਭਾਗੈ॥” ਹੋਰ ਲਵੋ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸੂਰਯ, ਰੁਤ 3 ਅਧਿਆਯ 23-ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦਾ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੂੰ ਹੁਕਮ “ਸ਼ਸਤ੍ਰਨ ਕੇ ਅਧੀਨ ਹੈ ਰਾਜ॥ ਜੋ ਨ ਧਰਹਿ, ਤਿਸ ਬਿਗਰਹਿ ਕਾਜ॥ ਯਾਂ ਤੇ ਸਰਬ ਖਾਲਸਾ ਸੁਨੀਅਹਿ॥ ਅਯੁਧ ਸਰਬੇ ਉੱਤਮ ਗੁਨੀਅਹਿ॥ ਜਬ ਹਮਰੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੋ ਆਵਹੁ॥ ਬਨ ਸੁਚੇਤ ਤਨ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਸਜਾਵਹੁ॥ ਕਮਰਕਸਾ ਕਰ ਦੇਹੁ ਦਿਖਾਈ॥ ਹਮਰੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਇ ਅਧਿਕਾਈ॥” ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਅਪਣਾ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ ਲਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਮੱਤ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹਾਂ ਵਲੋਂ ਸਿਖਾਂ ਵਾਸਤੇ “ਕੇਸਾਧਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ” ਹੋਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਾਂ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਸਤਰ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ “ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ” ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਸਿਰਜਿਆ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਸਿਖ ਨੇ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਸਮੇਂ ਨਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਭੇਟ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਠੀਕ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਵੀ ਨਿਤਾ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈ। ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਨਿਰਾ ਪੁਰਾ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਤਿਉਹਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਅਭਿਆਸੀ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਵੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਫੌਜਾਂ ਦਾ ਵੀ ਇਹੀ ਨੇਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜੰਗਾਂ ਜੁਧਾਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਅਭਿਆਸ ਨਿੱਤ ਹੀ ਚਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੁਧਾਂ ਸਮੇਂ ਇਹੀ ਨਕਲੀ ਤਿਆਰੀ, ਅਸਲੀ ਜੁੱਧ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਮਤਲਬ ਹੈ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦਾ ਪਰ ਨਿਰਾ ਪੁਰਾ ਸ਼ਸਤ੍ਰਧਾਰੀ ਹੋਣਾ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵਕਤ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜ਼ਾਲਮ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਹੋਵੇ। ਜਿਸਦੇ ਸ਼ਸਤ੍ਰ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੀ ਮਜ਼ਲੂਮ ਦੀ ਰਾਖੀ, ਅਣਖ ਅਤੇ ਗ਼ੈਰਤ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਜੇਹੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਹੋਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬਾਕਾਇਦਾ ਹਦਾਇਤ ਵੀ ਹੈ “ਚੂੰ ਕਾਰ ਅਜ਼ ਹਮਾ ਹੀਲਤੇ ਦਰ ਗੁਜ਼ਸ਼ਤ॥ ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਬੁਰਦਮ ਬ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਦਸਤ" (ਜ਼ਫਰਨਾਮਾ) ਭਾਵ ਹਥਿਆਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਹੀ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਹੀਲੇ ਮੁੱਕ ਜਾਣ। ਘੁਰ ਇਤਿਹਾਸ ਵੱਲ ਦੇਖੋ! ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਥੁਰਾ ਪੁੱਜੇ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਥੁਰਾ ਹੋਲੀਆਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉੱਥੇ ਧਰਮ-ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਲੋਕਾਈ ਵਿੱਚ ਖੇਡੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਅਸਭਯਕ ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਨ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਮਝਾਇਆ ਪਰ ਪਾਂਡਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਲਜੁਗ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੱਸਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਉੱਥੇ "ਸੋਈ ਚੰਦੁ ਚੜਹਿ ਸੇ ਤਾਰੇ ਸੋਈ ਦਿਨੀਅਰੁ ਤਪਤ ਰਹੈ॥ ਸਾ ਧਰਤੀ ਸੋ ਪਉਣੁ ਝੁਲਾਰੇ ਜੁਗ ਜੀਅ ਖੇਲੇ ਥਾਵ ਕੈਸੇ" (ਪੰਨਾ 902) ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਸਤਜੁਗ, ਤ੍ਰੇਤਾ, ਕਲਜੁਗ ਆਦਿ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੰਡ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਖੌਤੀ ਕਲਜੁਗ ਦਾ ਪੜ੍ਹਦਾ ਪਾ ਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂ ਜਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਈ ਆਪਣੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। “ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਵਡਿਆਈ ਏਦੂ ਉਪਰਿ ਕਰਮੁ ਨਹੀ" (902) ਤਾਂ ਤੇ ਲੋੜ ਹੈ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕ ਨੇਕ-ਪ੍ਰਉਪਕਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਬਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫਲ ਕਰੇ। ਹਰੇਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਪਖੋਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਮਝਣਾ ਅਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਬਹਾਨੇ, ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ-ਸਿਰ, ਲਾਲ-ਨੀਲੇ, ਕਾਲੇ-ਪੀਲੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿਤਾ "ਗੁਰੁ ਸੇਵਉ ਕਰਿ ਨਮਸਕਾਰ॥ ਆਜੁ ਹਮਾਰੈ ਮੰਗਲਚਾਰ॥ ਆਜੁ ਹਮਾਰੈ ਮਹਾ ਅਨੰਦ॥ ਚਿੰਤ ਲਥੀ ਭੇਟੇ ਗੋਬਿੰਦ॥ 1॥ ਆਜੁ ਹਮਾਰੈ ਗ੍ਰਿਹਿ ਬਸੰਤ॥ ਗੁਨ ਗਾਏ ਪ੍ਰਭ ਤੁਮ ਬੇਅੰਤ॥ 1॥ ਰਹਾਉ॥ ਆਜੁ ਹਮਾਰੈ ਬਨੇ ਫਾਗ॥ ਪ੍ਰਭ ਸੰਗੀ ਮਿਲਿ ਖੇਲਨ ਲਾਗ॥ ਹੋਲੀ ਕੀਨੀ ਸੰਤ ਸੇਵ॥ ਰੰਗੁ ਲਾਗਾ ਅਤਿ ਲਾਲ ਦੇਵ (ਪੰਨਾ 1180) ਭਾਵ ਇਹ ਮਨੁਖਾ ਜੀਵਨ ਹੀ, ਪ੍ਰਭੁ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ, ਪ੍ਰਭੁ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਜਾਨ ਵਾਸਤੇ ਹੈ। ਅਜੇਹੇ ਪ੍ਰਭੁ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ, ਸਦਾ ਖੇੜਾ ਤੇ ਬਸੰਤ ਰੁਤ ਹੀ ਬਨੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕੋ! ਆਓ! ਜੇ ਕਰ ਤੁਸੀਂ ਫੱਗਣ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਦਾ ਸਹੀੇ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਮ ਮਸਤੀ ਵਾਲਾ ਪੱਕਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇਗਾ। ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਾਸਤੇ ਇਹੀ ਉੱਤਮ ਹੋਲੀ ਹੈ। ਦੇਖੋ! ਗੁਰੂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਉਸਦੇ ਅਰਥ ਹੀ ਨਰੋਏ ਕਰ ਦਿਤੇ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਆਸ਼ੇ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗ-ਗੁਲਾਲਾਂ-ਚਿੱਕੜਾਂ ਵਾਲੀ ਹੋਲੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਜਿਆ ਅਤੇ ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਮੋੜਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿਗੜੇ ਹੋਏ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਸਤਰ ਅਭਿਆਸ ਅਰੰਭ ਕਰਕੇ “ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ” ਦਾ ਨਵਾਂ ਤਿਉਹਾਰ ਬਖਸ਼ਿਆ। ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦ ਪੰਨਾ 1180 ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਪਰ ਹੀ ਇੱਕ ਗਜ਼ਲ ਰਚੀ। ਇਸ ਗਜ਼ਲ ਰਾਹੀਂ, ਪ੍ਰਭੂ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀਆਂ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਫੁਰਮਾਂਦੇ ਹਨ-ਗੁਲੋਂ ਹੋਈ ਬਾਬਾਗੇ ਦਹਰਬੁ ਕੁਰਦ॥ ਜਹੇ ਪਿਚਕਾਰੀਏ, ਪਰ ਜਾਫਰਾਨੀ॥ ਕਿ ਹਰ ਬੇਰੰਗਰਾ, ਖੁਸੁ ਰੰਗੇ ਬੇ ਕਰਦਾ॥ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਫੁਰਮਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ, ਬੇਰੰਗ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ (ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਤੋਂ ਟੁਟੀ ਹੋਈ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ) ਨਾਮ ਰੰਗ ਦੇ ਕੇਸਰ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪਿੱਚਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ, ਨਾਮ ਰੰਗ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਮਸਤੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਭਰਿਆ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੁੱਖ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਹੀ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੀ ਇਸ ਗਜ਼ਲ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾਂ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਜੀ ਰਾਹੀਂ ਸੰਗਤਾਂ ਉੱਪਰ ਰੰਗ-ਗੁਲਾਲ ਉਡਾਂਦੇ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਕਿ “ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ” ਵਾਲੇ ਸ਼ਸਤਰ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਪਵਿਤ੍ਰ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਦਿਨ, ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੰਗ ਗੁਲਾਲ ਉਡਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸੁੱਖਾ ਆਦਿਕ ਨਸ਼ੇ ਪੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਟੀ. ਵੀ ਆਦਿ ਮੀਡੀਏ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੇ ਹੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਯੋਗ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ, ਸਭ ਕੁੱਝ ਬਾਣੀ ਦੇ ਉਲਟ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਅਸੀਂ ਇਹ ਉਮੀਦ ਵੀ ਰਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖ ਪਨੀਰੀ ਪਤਿਤਪੁਣੇ ਵੱਲ ਨਾਂ ਵਧੇ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਸ਼ੇ ਤੇ ਚਲੇ। ਕਾਸ਼! ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਅਪਣੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਝਾਤੀ ਮਾਰ ਸਕੀਏ। ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਜੋ ਸੁੱਖੇ ਆਦਿਕ ਨਸ਼ੇ ਪੀਤੇ ਅਤੇ ਰੰਗ ਗੁਲਾਲ ਸੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਪਖੋਂ ਵੀ ਸੰਭਲਣ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੱਕ ਇੱਕ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਜਦੋਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਆਪ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ ਹੋਵੇ। ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲਾਲ, ਆਪਣੀ ਹੂੜਮੱਤ ਜਾਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਕਾਰਨ, ਹੋਲੀਆਂ ਦੇ ਖਾਰੂਦੀ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਕੇ, ਸਿੰਘ ਸਰੂਪ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ ਆਦਿਕ ਨਸ਼ੇ ਪੀਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਸ ਕਰਨੀ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਬਲਕਿ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੱਚੀਆਂ ਹੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਵੱਛ ਜੀਵਨ ਰੰਗਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਜਤਨ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾਈ ਖੇਡ ਗਤਕਾ ਆਦਿਕ ਸ਼ਸ਼ਤ੍ਰ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਅਧੁਨਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਣਖ ਅਤੇ ਸਵੈਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਖਾਤਰ ਝੂਜਣਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ, ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰਨਾਂ ਅਤੇ ਨਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ-ਭੈ ਕਾਹੂ ਕਉ ਦੇਤ ਨਹਿ ਨਹ ਭੈ ਮਾਨਤ ਆਨ॥ (1427) ਇਹ ਹੀ ਸਹੀ ਮਹਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਹੋਲੀ ਅਤੇ ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਵਿਥਿਆ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੋਲੀ ਅਤੇ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਤਾ ਸਮਝੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਬੋਲੇ ਅਤੇ ਹੋਲੇ ਸਦਾ ਹੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ-ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ॥ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ॥ ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ॥ ਸਿਖ ਮਾਰਗ ਸਾਇਟ ਦੇ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ,ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਲੇਖ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ

[ਸੋਧ] ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਬਾਰੇ ਸਿਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਦਿ ਉਗਾਹੀ

ਇਕ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ, ? ਹੋਲੀ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਖੇਡਣ ਦੀ ਰੀਤ ਚਲਾਈ ਕਿਉਂਕਿ ਦਸਮ ਗੁਰੂ ਨਵੇਂ ਸਿਰਜੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਯੁੱਧ-ਵਿਦਿਆ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੀਨ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁਦੇ ਸਨ।ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ।?

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ 1699 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਸਮੇਂ ਖਾਲਸਾ-ਪੰਥ ਦੀ ਸਾਜਨਾ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਇਕ ਨਕਲੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਖਾਲਸਾ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਾਅ ਪੇਚ ਸਿੱਖ ਸਕੇ।ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਟੁਕੜੀਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ।ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਇਕ ਨੂੰ ਹਲਕੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਹਿਨਾਈ ਗਈ ।ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੋਲਗੜ੍ਹ ਉਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਾਓ ਲਈ ਮੋਰਚੇ ਪੁਟਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ।ਦੂਜੀ ਟੁਕੜੀ ਨੂੰ ਕੇਸਰੀ ਰੰਗ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਹਿਨਾਈ ਅਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਤਰਤੀਬ-ਬੰਦੀ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਆਪ ਸੰਭਾਲੀ।ਇਸ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਾਰੇ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਉਤੇ ਅਚਾਨਕ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿਤਾ।ਯੁਧ ਦੇ ਨਗਾਰੇ ਵੱਜੇ, ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਟਕਰਾਓ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਦੇ ਯੋਧੇ ਘੋੜਿਆਂ ਉਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ ਵਿਚ ਕੁੱਦ ਪਏ। ਇਹ ਯੁਧ ਕਈ ਘੰਟੇ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਦੋਨੋ ਪਾਸਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੌਹਰ ਦਿਖਾਏ।ਅੰਤ ਦੁਸ਼ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਨਾਜ਼ਕ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਫਤਹਿ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ?ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ,ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ? ਦੇ ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਵਿਚ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ।ਫਤਹਿ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਦੋਨੋ ਟਕੜੀਆਂ ਵਿਚ ਮਠਿਆਈ ਵੰਡੀ ਗਈ।

[ਸੋਧ] ਸਂਦਰ੍ਭ

ਨਮੂਨਾ:Commonscat

1. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
2. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
3. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
4. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite book
5. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
6. ↑ ^{੬.੦ ੬.੧} ਨਮੂਨਾ:Cite web
7. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
8. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
9. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
10. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
11. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
12. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
13. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
14. ↑ ^{੧੪.੦ ੧੪.੧} ਨਮੂਨਾ:Cite web
15. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
16. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
17. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
18. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
19. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
20. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
21. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
22. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
23. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
24. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
25. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
26. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
27. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
28. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
29. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
30. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
31. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
32. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
33. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web
34. ↑ ਨਮੂਨਾ:Cite web

[ਸੋਧ] ਟੀਕਾ ਟਿੱਪਣੀ

ਕ.   

ਨਮੂਨਾ:Note label ਕੀਰ੍ਣੌਃਪਿਸ਼੍ਟਾਤਕੌਧੈਃ ਕ੍ਰੁਤਦਿਵਸਮੁਖੈਃ ਕੁਂਕੁਮਸਿਨਾਤ ਗੌਰੇਃ

ਹੇਮਾਲਂਕਾਰਭਾਭਿਰ੍ਭਰਨਮਿਤਸ਼ਿਖੈਃ ਸ਼ੇਖਰੈਃ ਕੈਕਿਰਾਤੈਃ|

ਏਸ਼ਾ ਵੇਸ਼ਾਭਿਲਕ੍ਸ਼੍ਯਸ੍ਵਭਵਨਵਿਜਿਤਾਸ਼ੇਸ਼ਵਿੱਤੇਸ਼ਕੋਸ਼ਾ

ਕੌਸ਼ਾਮ੍ਬੀ ਸ਼ਾਤਕੁਮ੍ਭਦ੍ਰਵਖਜਿਤਜਨੇਵੈਕਪੀਤਾ ਵਿਭਾਤਿ| -'ਰਤ੍ਨਾਵਲੀ', 1.11

[ਸੋਧ] ਟੀਕਾ ਟਿੱਪਣੀ

ਖ.   

ਨਮੂਨਾ:Note label ਫਾਗ ਕੇ ਭੀਰ ਅਭੀਰਨ ਮੇਂ ਗਹਿ

ਗੋਵਿਨ੍ਦੈ ਲੈ ਗਈ ਭੀਤਰ ਗੋਰੀ|

ਭਾਈ ਕਰੀ ਮਨ ਕੀ 'ਪਦ੍ਮਾਕਰ'

ਊਪਰ ਨਾਈ ਅਬੀਰ ਕੀ ਝੋਰੀ|

ਛੀਨ ਪਿਤਾਮ੍ਬਰ ਕੰਮਰ ਤੇ

ਸੁ ਬਿਦਾ ਦਈ ਮੀਡ਼੍ਅ ਕਪਾਲਨ ਰੋਰੀ|

ਨੈਨ ਨਚਾਇ, ਕਹੀ ਮੁਸਕਾਇ

ਲਲਾ ਫਿਰੀ ਅਇਯੋ ਖੇਲਨ ਹੋਰੀ|

[ਸੋਧ] ਬਾਹ੍ਯ ਸੂਤ੍ਰ

• ਅਭਿਵ੍ਯਕ੍ਤਿ ਮੇਂ ਹੋਲੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਂਕ
• ਹੋਲੀ ਕੀ ਕਵਿਤਾਏਁ ਅਨੁਭੂਤਿ ਮੇਂ

ਨਮੂਨਾ:ਹਿਨ੍ਦੂ ਪਰ੍ਵ-ਤ੍ਯੌਹਾਰ