Kharja
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Una kharja (en catalan: jarya; en castelhan: jarcha) ("final" en arabi) es una composicion lirica populara d'Espanha musulmana, que constituissiá la partida finala de la moashakha, que'n existissiá d'exemples dempuèi lo sègle XI. Las kharjas son compausadas en romanç ispanoarabi colloquial, la lenga romanç que parlavan los andalusís, apelat generalament mossarabi. Foguèron escrichas per de poètas cults josieus e arabis que s'inspiravan en cançons romanicas de tipe popular. Per aquò las kharjas son escrichas amb de caractèrs ebrieus e arabis. Son origina pòt èsser lo folklore tradicional o pòdon èsser de creacion novèla, a comptar de motles tradicionals, sempre segon los besonhs metriques (pr'amor que s'integravan dins la moashakha). Lor importància ven d'èsser los documents mai ancians coneguts de poesia en lengua romanç.
Somari |
[Modificar] Origina de las kharjas
La moashakha (en castelhan: moaxaja) (de l'arabi muwashshaha o muwassaha, que significa colaret, cadena que se met al torn del còl) un tipe de poèma cult que son moment d'esplendor en Al-Andalus foguèt entre los sègles IX e XII. Los arabis avián portat un modèl liric del sègle IV, la qasida, que constava de vèrses lòngs dispausats per parelhs d'una sola rima que servián per la transmission orala per lo mèstre. Es lo tipe de vèrs que n'es escrich l'Alcoran. La moashakha es escricha en vèrses corts, per causa d'influéncias de la lirica populara, mas amb de tèmas e estructuras fòrça complèxas. Apareis dins la Peninsula Iberica e se cre qu'es lo fruch de la barreja de culturas ja existentas, per la convivéncia estecha de culturas en Espanha musulmana de l'epòca de taifas (araba-ebrieva-crestiana). Los arabis els-meteis se referián de vegadas a las moashakhas coma "cançonetas a l'estil dels crestians". A la fin de la sèria de vèrses que compausan la moajaxa apareis una tornada en lenga romanç, ebrieva o aràbia vulgara. Aquela tornada es la kharja. I a un autre genre poetic, lo zèjel, que sos vèrses en romanç apareisson escampilhats dins tot lo poèma.
[Modificar] Tematica de las kharjas
Las kharjas mossaràbias son poemetas populars que, generalament, una jova i parla sus sas inquietuds amorosas a sa maire o a sas sòrres a travèrs de nombrosas exclamacions, d'interrogacions, de repeticions, d'un lexic simple e de fòrça sufixes amb la tòca emotiva o apelativa e de l'utilizacion de vèrses d'art menor. Se considèra que las kharjas, las cantigas d'amic galaicoportuguesas e los villancicos castelhans son brancas d'una meteissa tradicion populara, qu'a tanben d'embrancaments defòra la Peninsula Iberica.
[Modificar] Exemples
Kharja tipica, transcrita en romanç:
-
- Vayse meu corachón de mib
- ya Rab, si me tornarád?
- Tan mal meu doler li-l-habib!
- Enfermo yed, cuánd sanarád?
(arrevirada a l'occitan)
-
- Mon còr se va de ieu
- O Dieu, es que me tornarà?
- Tan fòrt ma dolor per l'aimat!
- Malaut es, quand sanarà (garirà)?
[Modificar] Descubèrta de las kharjas
Las kharjas foguèron descobèrtas en 1948 per l'ebraista ongrès Samuel Miklos Stern en collaboracion amb l'arabista espanhòl Emilio García Gómez, e se son recuperadas gràcias a lor incorporacion pels poètas cults ebrieus e arabis d'aquela epòca dins lors composicions escrichas.
