Istòria d'Egipte
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Ja dins l'Antiquitat la civilizacion egipciana pivelava los estrangièrs que visitavan lo país. I a tres rasons qu'o explican. La primièra es son ancianetat : aparteniá ja a un passat luenchenc a l'epòca que l'istorian grèc Erodòte la visitava al sègle V abans J. C.. La segonda es la longor de son existéncia (de l'unificacion del país vèrs 3250 abans nòstra èra fins a la conquista del país pel macedonian Alexandre, durèt gaireben tres millennis). La tresena, benlèu la mai importanta, es l'importància de sas realizacions monumentalas coma las piramidas de Gizeh e los temples de Karnak. S'i pòt ajustar lo mistèri onte demorèt a partir de la fin del sègle IV de nòstra èra, quand l'emperaire roman Teodòsi faguèt barrar los temples : l'escritura egipciana, los ieroglifes, se perdèt amb la despareissuda dels prèires qu'èran los darrièrs a l'emplegar e calguèt esperar fins al començament del sègle XIX amb lo francés Champollion que ne descubriguèt los secrets.
Cal saber que se los egipcians foguèron pas los sols a inventar l'escritura (faguèron tanben aquela descubèrta las civilizacions chinesa, indiana e aztèca, mas tanben Sumer, a la meteissa epòca qu'Egipte), los ieroglifes an agut una brava descendéncia estant qu'es a partir dels signes de l'escritura egipciana que se fargavan las escrituras semiticas que ne sortiguèron los alfabets ebrieu, arabi e fenician, aqueste estant lo davancièr dirècte de l'alfabet grèc ; aqueste a torn, modificat pels romans, devenguèt l'alfabet latin qu'es l'escritura mai utilizada dins lo monde d'uèi ; ne deriva tanben l'alfabet cirillic d'unas lengas eslavas e de Russia.
- Champollion e l'egiptologia.
Lo sègle XVIII foguèt mercat en Euròpa occidentala d'un interès per Egipte degut a una vision mistica de la civilizacion egipciana o al contra a la plaça d'Egipte dins la Bíblia e noirida per de relacions de viatges. Es donc pas d'estonar que lo Directòri fisèsse una expedicion en Egipte a Bonaparte qu'i desbarcava amb son armada e un fum de sabents en 1798.
Jean-François Champollion, nascut a Fijac en 1790, se passionèt per Egipte dempuèi tot mainatge ; sa descobèrta foguèt possibla gràcias al trabalh d'aqueles sabents (publiquèron lo resultat de lors òbras dins una Description de l'Égypte de 1809) e al seu pròpri, qu'estudièt fòrça, aprenent non solament lo còpte, la lenga que los crestians d'Egipte eretèron de l'egipcian ancian, mas tanben l'ebrieu, l'arabi e d'autras lengas del Pròche-Orient. Champollion estudièt una pèira trobada dins la localitat de Roseta per un oficièr de Napoleon, que presentava un tèxt escrich en egipcian dins doas escrituras diferentas, en ieroglifes e en escritura "demotica" qu'èra l'escritura cursiva dels egipcians, e en grèc. En se servissent del tèxt grèc e de sa coneissença del còpte, Champollion capitèt de legir los ieroglifes en 1822. Escriu un Précis du système hiéroglyphique, un Panthéon (exposicion de la religion egipciana) puèi a acabat sa Grammaire égyptienne e començat un diccionari quand morís en 1832, delit per d'annadas de trabalh. A fondat la sciéncia d'Egipte o egiptologia, que sos grands noms seràn Gaston Maspero, Henri Brugsch, Howard Carter, Pierre Montet e sos grands organismes : l'Institut francés d'arqueologia orientala, l'Egypt exploration fund e lo Deutsche Orient Gesellschaft.
