Brasil

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

República Federativa do Brasil

Devisa nacionala: Ordem e Progresso
Lenga oficiala	portugués
Capitala populacion (an)	Brasília 2 333 108 abitants (2005)
Vila mai granda	São Paulo
President	Luiz Inácio Lula da Silva
Superfícia	8 511 965 km2
Populacion	182 552 942 (est. 2004)
Independéncia - Declarada - Reconeguda	De Portugal 7 de setembre de 1822 29 d'agost de 1825
Moneda	Real
Zòna orària	UTC-2 a UTC-5
Imne nacional	Hino Nacional Brasileiro
ISO-3166 (Internet)	.br
Còde telefonic	+55

Brasil o oficialament la Republica Federala de Brasil (en portugués: República Federativa do Brasil) es lo país mai grand e mai poblat d'America Latina e lo cinquen tant en populacion coma en superfícia del mond. S'espandís sus 8 514 876,599 km² e es localizat dins la part centreorientala de l'America del Sud. Al nòrd tòca a Veneçuèla, Guyana, Surinam e la Guaiana Francesa. Al nòrd-oèst tòca a Colómbia, a l'oèst tòca a Bolívia e Peró. Al sud tòca a Uruguai e al sud-oèst a Argentina e Paraguai. Los sols païses d'America del Sud que Brasil a pas de frontièra amb eles son Chile e l'Eqüator. En defòra del continent, Brasil possedís qualques pichòtas illas de l'ocean Atlantic: Penedos de São Pedro e São Paulo, Fernando de Noronha, e Trindade e Martim Vaz e las pichòtas illas coralianas sonadas Atol das Rocas.

Lo gentilici es brasilièr -ièra (-èir -èira, -èr -èra, -ier -iera).

Somari 1 Istòria 2 Politica 3 Geografia 4 Economia 5 Cultura 5.1 Patrimòni istoric 5.2 Espòrt 5.3 Idiòma nacional 5.4 Idiòmas indigènas e d'immigrants 6 Referéncias 7 Ligams extèrnes

[Modificar] Istòria

Abantes dera arribada des explorators portuguesi amiadi per Pedro Álvares Cabral en 1500, eth Brasil auie estat demorat per pòbles smi-nomades des d'apuprètz 6000 ans. Pendent es tres sègles següents, eth territòri siguèc poblat pes immigrants portuguesi, qu'explorèren es recorsi forestaus deth país, e mès tard es recorsi minaires. Tanben desvolopèren era agricultora dera cana de sucre. Eth trabalh durant era colònia ère basat ena esclavatge. Atengut as pògui nombrosi pòbles indigènes, es afortunadi que crompèren esclaus africani, es quaus cambiarien era demografia deth país.

Eth an de 1800, era Reina Maria I de Portugau e sa hilh e regent, eth futur Joan VI de Portugau, en tot hugir dera invasion de Napoleon, s'establiren en Brasil damb tota era familha reiau. Tot e tornar a Portugau eth 1821, aguest periòde que dauric es pòrts comerciaus ath Reiaume Unit (isolat pera França de Napoleon) e era elevacion deth Brasil ar estatus de "reiaume unit" ara corona portuguesa. Eth prince-regent Pedro I de Brasil e IV de Portugau declarec era independéncia eth 7 de seteme, 1822, en tot establir er empèri independent deth Brasil. Açò que representaue cap un movement d'independencia coma ena rèsta deth continent american, mès ua separacion der empèri portugués damb eth tròn en tot restar enas mans dera casa de Bragança.

Encara qu'ère ua monarquia, er Empèri Brasilian siguec ua democracia ar estil britanic. Era intensa immigracion europèa creèc es bases entara industrializacion e era esclavatge siguec a pòga pòc abolida. Pedro I siguec succedit per sa hilh Pedro II, eth quau se trobèc ath miei d'ua disputa politica entre era armada e eth gabinet, e pes crisis causades pera guèrra damb eth Paraguai (fomentada peth Reiaume Unit) e non dobtèc en sacrificar eth sòn poder coma monarca entà evitar ua guèrra civiu entre armada e marina. Renoncièc eth 15 de noveme de 1889, e era republica federau siguec establida.

Ara fin des sègles XIX e XX, Brasil arrecebec mès de 5 milions d'immigrants europèus e japonesi. En aguest periòde Brasil s'industrializèc e colonizèc e desvolopèc es territòris interiors. Era democracia brasiliana siguec substituida per dictadures en tres periòdes pendent eth sègle XX. Eth darrèr periòde, de 1964 a 1985, Brasil siguec governat per generaus designadi pera armada. Eth 1985, era democracia siguec restablida.

[Modificar] Politica

De veire: Lista dels presidents de Brasil

[Modificar] Geografia

De veire: Estats de Brasil

Ciutats mai grandas - (abitants en 2005)

• São Paulo - (10 927 985)
• Rio de Janeiro - (6 094 183)
• Salvador - (2 673 560)
• Belo Horizonte - (2 375 329)
• Fortaleza - (2 374 944)
• Brasília - (2 333 108)
• Curitiba - (1 757 904)

[Modificar] Economia

De veire: Economia de Brasil.

[Modificar] Cultura

A causa de las siás dimensions continentalas, Brasil es un país amb una rica diversitat de culturas, que sintetizan las divèrsas etnias que forman lo pòble brasilian. Per aquela rason, existís pas una cultura brasiliana omogenèa, mas un mosaïc de desparièrs corrents culturals que forman, amassa, la cultura de Brasil. Es de notar que, après mai de tres sègles de colonizacion portuguesa, la cultura de Brasil es, majoritariament, de raiç lusitana. Es justament aquel eiretatge cultural lusitan que compausa l'unitat de Brasil: son desparièras etnias, malgrat aiçò, totes parlan la meteissa lenga ^[1] (es a dire Portugués) e, gaireben totes, son crestians, amb ampla predominança de catolics. Aquela egalitat lingüistica e religiosa es un fach rar per un país immens coma Brasil.

E mai se siá un país de colonizacion portuguesa, d'autres grops ètnics daissèron d'influéncias prigondas dins la cultura nacionala, en se destacant los pòbles indigènas, los africans, los d'italians e los d'alemands. Las influéncias indigènas e africanas daissèron de marcas dins lo domèni de la musica, de la cosina, del folklore, dins los caractèrs emocionals e dins las fèstas popularas de Brasil. Es evident que qualques regions recebèron una màger contribucion d'aqueles pòbles: los estats del Nòrd an fòrta influéncia de las culturas indigènas, mentre que d'unas regions del Nòrd-èst an una cultura fòrça africanizada.

Mentre que mai al sud de Brasil, la cultura es mai europeïzada. Dins lo Sud del país las influéncias de l'immigracion italiana e alemanda son evidentas, que siá dins la cosina, la musica, los abituds e l'aparéncia fisica de las personas. D'autras etnias, coma los arabs, espanhòls, poloneses e japoneses contribuiguèron tanben a la cultura de Brasil, malgrat aiçò, d'un biais mai limitat.

[Modificar] Patrimòni istoric

L'interès oficial per la preservacion del patrimòni istoric e artistic en Brasil comencèt amb l'institucion en 1934 de l'"Inspeccion del Monuments Nacionals". Puèi lo "Servici del Patrimòni Istoric e Artistic Nacional" i succediguèt, e uèi lo sector es administrat nacionalament pel Institut del Patrimòni Istoric e Artistic Nacional (IPHAN), que possedís ja mai de 20 mila bastissas tombados, 83 ostals de camp e conjunts urbans, 12.517 ostals de camp arqueologic donat de nauta, mai d'un milion d'objèctes arrolados, en comprenent l'acervo museológico, près de 250 mil volums bibliográficos e vasta documentacion arquivística ^[2]. Tradicions imateriais coma lo samba de ròda del Recôncavo Baiano e l'art grafic e pintura corporala dels indis Wajapi de l'Amapá tanben ja foguèron reconegudas cossí Patrimòni de l'Umanitat espela UNESCO. Tanben los estats e qualques municipalitats possedisson ja d'instàncias pròprias de preservação e l'interès dins aquel airal a crescut los darrièrs ans.

Encara amb l'intensa activitat dels organs oficiales, lo patrimòni nacional sofrís encara frequent depredação e a la siá proteccion e sustentabilidade limitadas per l'escassesa de budgèts e per la fauta de consciéncia de la populacion envèrs la riquesa de la siá eiretatge culturala e artistica e envèrs lo besonh d'un despartiment de responsabilitats per la siá salvaguarda efectiva a long tèrme ^[3].

Lo patrimòni istoric brasilian es un dels mai ancians de la America, en essent risi mai que mai en relíquias d'art e arquitetura barròcas, concentradas sustot dins l'estat de Minas Gerais (Ouro Preto, Diamantina, São Ieuão de detlo-Rei, Sabará, Congonhas, eca) e en de centres istorics de Recife, São Luis, Salvador, Olinda, Santos, entre d'autras vilas.

Possedís tanben dins los grands capitals nombroses e d'importantas bastissas de arquitetura eclética, de la transicion entre los sègles XIX e XX, e de arquitetura modernista, ont Brasilia, lo sieu exemple màger, es l'unica vila modèrna del mond reconegut per l'UNESCO coma Patrimòni Cultural de l'Umanitat en foncion de la siá arquitectura, expression de la cultura brasiliana avalorada internacionalament.

I a tanben diversitat dins d'ostals de camp arqueologic, coma lo trobat en lo sud de l'estat del Piauí: Serra da Capivara. Los problèmas afrontats per la majoritat dels ostals de camp arqueologic brasilian afèctan pas los mai de 600 ostals de camp que son en lo Parque Nacional da Ressèga da Capivara, en lo Piauí. Localizat dins un airal de 130 mila ectaras lo Parque Nacional da Ressèga da Capivara es un exemple de conservacion del patrimòni istoric e artistic nacional. En 1991, foguèt consagrat patrimòni mondial per l'Unesco.

La Ressèga da Capivara es una dels airals mai protegits de Brasil, doncas es jos detla gàrdia de l'Iphan, Ministèri del Mitan ambient (MMA), Fundahm e del Ibama local, qu'a poder de polícia. En aquel meteis airal se localiza lo Musèu de l'Òme American, ont se tròba çò de mès de vièlh fossil uman trobat en America e lo segond mai vièlh del mond.

[Modificar] Espòrt

Lo fotbòl es l'espòrt mai important en Brasil. La seleccion brasiliana de fotbòl es considerada a melhora del mond en detenent cinc còps lo títol de campion. Autres espòrts a grand pes dins lo país coma lo basketeball, lo volleyball, lo tennis, lo futsal, d'espòrts radicales, entre unes autres.

Brasil aculhir ja de divèrses eveniments esportius d'ample escalièr: lo país organizèt a Copa del Mond FIFA de 1950 e foguèt escuelhut per aculhir a Copa del Mond FIFA de 2014. São Paulo organizèt los de Jòcs de Pan-american de 1963 e lo Rio de Janeiro recebèt los de Jòcs de Pan-american de 2007. Brasil ensaja a l'ora d'ara pel quatren còp lo drech de recebre los de Jòcs Olimpics d'Estiu de 2016.

[Modificar] Idiòma nacional

La lenga oficiala de Brasil es çò portugués, idiòma qu'es parlat e escrit per l'immensa majoritat de la populacion. Lo portugués es la lenga usada en las institucions d'ensenhament, en los mejans de comunicacion e en los negòcis. Brasil es l'unic país de lenga portuguesa de las Américas.

L'idiòma parlat e escrit en Brasil es parcialament desparièr de l'utilizat en Portugau e dins los autres païses lusófonos. En rason de las diferéncias geograficas e culturalas entre Brasil e Portugau, e tanben de las desparièras politicas lingüisticas bastidas pels dels païses a l'ample dels ans, lo portugués brasilian e lo portugués europèu ne l'evolucionèron de forma uniformi. I a fòrça divergencias entre las nòrmas cultas de las de las variantas de la lenga, sustot que se fa referéncia en el la la fonética, a l'ortografia e al sistèma pronominal. Encara aital, de talas diferéncias en lo comprometon la compreneson mutuau.

I a encara divèrsas de variacions dialetais intèrnas al portugués brasilian, que se connèctan sustot la diferéncia regionala e sociala.

La Lengatge Brasilian de Senhals es tanben considerada un mièg de comunicacion legala dins lo país.

[Modificar] Idiòmas indigènas e d'immigrants

En l'epòca del Descobrimento, es aimat que se parlavan mai de mila lengas en Brasil. A l'ora d'ara, aqueles idiòmas son redusits a la 180 de lengas. De las 180 de lengas, sonque 24, o 13%, an mai de mila falantes; 108 lengas, o 60%, an entre cent e mila falantes; del temps que 50 lengas, o 27%, an mens de 100 falantes e mitat d'aquelas, o 13%, an mens de 50 falantes, çò que mòstra que granda part d'aqueles idiòmas son en seriós risc d'escandilhament.

Los primièrs ans de colonización, las lengas indigènas èran parladas inclusivament pels colons portugueses, qu'adoptèron un idiòma mixte basat en la lenga tupi. Per èsser parlada per gaireben totes los abitants de Brasil, demorèt coneguda cossí lenga generala. Malgrat aiçò, lo sègle XVIII, la lenga portuguesa se faguèt oficiala de Brasil, çò que culminèt en la gaireben desaparicion d'aquela lenga comuna.

Amb lo transcórrer dels sègles, los indis foguèron exterminats o aculturados per l'accion colonizadora e, amb aiçò, de centenats de los sieus idiòmas foguèron extints. A l'ora d'ara, los idiòmas indigènas son parlats sustot en lo Nòrd e Centri-Oèst. Las lengas mai parladas son del tronc Tupi-guarani.

De mai de las desenas de lengas autóctones, dialèctes d'origina alóctones son parlats en de colònias ruralas mai isoladas del Brasil meridional, sustot lo hunsrückisch e lo talian (o vènet brasilian), d'originas alemanda e italiana, respectivament^[4][5]

[Modificar] Referéncias

[Modificar] Ligams extèrnes

• Govèrnament del Brasil, en portugués.
• Ministèri de Torisme del Brasil en portugués, anglés, francés, castelhan, italian, alemand