Dentaal

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Dentaal (Lat.: dens, dentes; tand, tanden), dentale medeklinker of tandklank is in de fonetiek de naam voor een klank, gevormd door de tong met de bovenste tanden (Lat. dens -dentis) contact te laten houden. Afhankelijk van de druk waarmee dit wordt gedaan en van de bijkomende kromming van de tong en van de mate van doorlaten van lucht, zal de geproduceerde klank dan gaan van een zachte /d/ over /dh/, /r/, /s/ naar /t/.

[bewerk] Tandklanken in verschillende talen

Zuivere of apicale tandklanken komen voor in vele talen. Zo zijn er in het Albanees twee laterale approximanten (l-klanken): één apicale alveolaar en één apicale tandklank. Hier wordt de apicale tandklank echter uitgesproken met teruggetrokken achterkant van de tong - in vaktaal: ze wordt gevelariseerd.

Het Sanskriet, het Hindi en alle andere Indische talen beschikken over een heel stel dentale plofklanken, die fonemisch gezien voorkomen als stemhebbend en stemloos, en met of zonder aanblazing (aspiratie). De nasale plofklank /n/ bestaat ook in deze talen, maar is nogal alveolair en apicaal qua uitspraak. De betreffende coronale stops lijken in de Indische talen sterk op diegene die in het Spaans voorkomen (apicodentale stops), maar verschillen van die in het Frans (laminoalveolaire stops) en zijn duidelijk te onderscheiden van die in het Engels (apicoalveolaire stops). Voor een Indische spreker klinken de alveolaire /t/ en /d/ van het Engels meer zoals de overeenstemmende retroflexe medeklinkers in zijn eigen taal, dan als de tandklanken zelf.

Plaats van uitspraak
Labiaal
Bilabiaal
Labiodentaal
Coronaal (Apicaal, Laminaal)
Linguolabiaal
Dentaal
Alveolaar
Postalveolaar
Alveolopalataal
Retroflex
Dorsaal
Palataal
Velaar
Uvulair
Pharyngaal/Glottaal
Faryngaal
Epiglottaal
Glottaal
Gemengd
Labiopalataal
Labiovelaar
Postalveolovelaar
Zie ook : Wijze van uitspraak

Het Spaans en Italiaans bevatten een reeks dentale stops: apicodentale stops komen voor als allofonen van respectievelijk /t/, /d/ en /n/. Opgemerkt dient te worden dat, terwijl /t/ en /d/ algemeen ervaren worden als apicodentale stops, de Spaanse /n/ over het algemeen ervaren wordt als een apicoalveolaire stop (zoals in het Engels), maar tegelijkertijd de apicodentale plaats van uitspraak aanneemt wanneer ze voor zo'n medeklinker staat. De Spaanse alveolaire lateraal /l/ ondergaat hetzelfde verschijnsel.

[bewerk] De tandklanken in het IPA

IPA	Beschrijving	Voorbeeld
		Taal	Spelling	IPA	Betekenis
[n̪]?	dentale neusklank	Spaans	onda	[[o]?[n̪]?[d̪a]]?	golf
[t̪]?	stemloze dentale plofklank	Spaans	t[oro]?	[[t̪]?[oɾo]]?	stier
[d̪]?	stemhebbende dentale plofklank	Spaans	donde	[[]?[d̪]?[on̪]?[d̪]?[e]]?	waar
[s̪]?	stemloze dentale sibilante wrijfklank	Pools	kosa	[[ko]?[s̪]?[a]]?	zeis
[z̪]?	stemhebbende dentale sibilante wrijfklank	Pools	koza	[[ko]?[z̪]?[a]]?	geit
[θ]?	stemloze dentale niet-sibilante wrijfklank (ook vaak “interdentaal” genoemd)	Engels	thing	[[]?[θ]?[ɪŋ]]?	ding
[ð]?	stemhebbende dentale niet-sibilante wrijfklank (ook vaak “interdentaal” genoemd)	Engels	this	[[]?[ð]?[ɪs]]?	dit
[ð̞]?	dentale approximant	Spaans	codo	[[ko]?[ð̞]?[o]]?	elleboog
[ɫ̪]?	dentale laterale approximant	Albanees	halla	[[ha]?[ɫ̪]?[a]]?	oksel
[ɾ]?	dentale flapklank	Spaans	pero	[[pe]?[ɾ]?[o]]?	maar
[r̪]?	dentale trilklank	Marshallees	Ebadon	[[ebɑ]?[r̪]?[on̪]]?	Ebadon
[t‘]?	dentale ejectieve plofklank	Tigrinya
[s']?	dentale ejectieve wrijfklank	Tigrinya	ጽቡቕ	[[s']?[ǝbbuxx']]?	goed
[ɗ̪]?	stemhebbende dentale injectief
[ǀ]?	dentale klik	Xhosa	ukúcola	[[uk’úk]?[ǀ]?[ola]]?	fijnmalen

	Navigatie in de fonetische klanksoorten
Soorten medeklinkers: Nasaal - Bilabiaal - Labiaal - Dentaal - Labiodentaal - Alveolaar - Palataal - Retroflex - Velair - Laryngaal - Gutturaal