Catacombe

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Catacombe

Catacombe Parijs

Catacombe Rome - ingang

Catacombe Rome - ingang (detail)

Met catacomben worden in eerste instantie de onderaardse begraafplaatsen van de eerste christenen in Rome aangeduid. In navolging hiervan zijn ook andere onderaardse begraafplaatsen wereldwijd de naam van catacomben gaan dragen, zoals de Egyptische catacomben van Kom el Shoqafa of die in Parijs.

In Valkenburg heeft men in een ondergrondse mergelgroeve, de Heidegroeve aan de Plenkertstraat, in de jaren tot 1913, de catacomben van Rome nauwgezet gereconstrueerd.

[bewerk] Geschiedenis

In de nabijheid van de belangrijkste Romeinse weg, de Via Appia, bevond zich een laag gelegen terrein, dat werd aangeduid als catacumbas. Dit woord was afgeleid van het Griekse kata kumbas, wat bij de terreinglooiing betekent. Die naam ging over op een christelijke begraafplaats, die was ingericht in een steengroeve onder de nabijgelegen kerk van Sint Sebastiaan. De benaming "catacombe" ging vervolgens ook over op andere onderaardse begraafplaatsen in Rome, maar ook ver daarbuiten. De eerste catacomben ontstonden in de tijd van de christenvervolgingen in Rome en werden gebruikt als begraafplaats en liturgische ruimten. Na die vervolgingen raakten de catacomben in de vergetelheid. Christenen begroeven hun doden nu elders, in of bij kerken in Rome zelf. In de zestiende eeuw werden zij voor het eerst wetenschappelijk onderzocht, onder meer door de oudheidkundige Antonio Bosio (1575-1629). Vanaf de negentiende eeuw zijn de catacomben in Rome onderwerp van een meer systematischer en wetenschappelijker onderzoek. Overigens treft men in Rome ook joodse catacomben aan, die in het algemeen ouder zijn dan de christelijke begraafplaatsen.

[bewerk] Beschrijving

Catacomben bestaan uit ingewikkelde stelsels van gangen en vormen ware labyrinten. In de wanden zijn gaten uitgehakt, waarin de doden werden bijgezet. Deze eenvoudige grafnissen worden loculi genoemd en werden afgesloten met een plaat van terracotta of van marmer. Rijkere christelijke families hadden eigen grafkamers met rijkelijk versierde wanden. Zij hadden ook grotere graven, in de vorm van een boog. Een dergelijk booggraf werd een arcosolium genoemd. Grafkamers en arcosolia werden versierd met muurschilderingen, waarin zowel hellenistische als vroeg-christelijke motieven te vinden zijn. Vaak terugkerend zijn taferelen als een herder met zijn schapen, zowel refererend aan het verhaal van de Goede Herder als aan een pastoraal thema, dat ook in de Romeinse kunst te vinden is. Ook bijbelse thema's zijn er te vinden, zoals de drie jongelingen in de vuuroven, Daniel in de leeuwenkuil, Jona en het zeemonster of de arme Job op de mestvaalt. Ook vindt men symbolen terug als het anker (de hoop), het kruis (het geloof) of de duif (de vrede). De vis verwijst naar het Griekse ichthus, waarin ook de letters van Christus te vinden zijn. Ook vindt men er fresco's van de Maagd Maria met haar Kind. In Rome zijn slechts enkele van de vele catacomben voor het publiek opengesteld, die van San Callisto, San Sebastiano, San Domitilla, San Agnese en San Priscilla. Vanaf de tweede eeuw ontstonden er ook catacomben in Napels, Sicilië, Malta en Noord-Afrika, onder andere in Cyrene. In later eeuwen werden ook andere onderaardse kerkhoven en ossuaria als catacomben aangeduid, zoals die te Parijs. In Valkenburg werd rond 1908 een waarheidsgetrouwe replica van de belangrijkste delen van de catacomben van Rome gerealiseerd. Deze zijn nog steeds te bezichtigen.

[bewerk] Literatuur

L.V. Rutgers, Onderaards Rome, een speurtocht naar de wortels van het christendom in de catacomben van de Eeuwige Stad, Leuven 2000
Vincenzo Fiocchi Nicolai, Fabrizio Bisconti, Danilo Mazzolen, The Christian catacombs of Rome : history, decoration, inscriptions, Regensburg 1999
B.H.W. Esser, Langs kerken en catacomben : een speurtocht in het oude Rome, Muiderberg 1993