Schaap

Vun Wikipedia

Dat Schaap, wat as anner Veehtüüch bi us in de Landweertschop holen warrt (up latiensch: Ovis orientalis aries), stammt vun dat wille Mufflon af. In de Steentiet hefft de Minschen anfungen, de willen Deerter in to fangen un up to tehn. In de Geschicht vun de Minschheit speelt dat Schaap en Rull vunwegen sien Melk, sien Wull un sien Fleesch.

Inholtsverteken 1 Naams för dat Schaap 2 Wie de Minschen an dat Schaap kamen sünd 3 Wie veel Schaap dat woll gifft 4 Up wat for'n Aart de Schaap in Düütschland holen weert 5 Wo de Schaap hüdigendags för bruukt weert 6 Wie de Lämmer up’e Welt kaamt 7 Süken vun dat Schaap 8 Schaaprassen 9 Böker 10 Kiek ok 11 Weblinks

[ännern] Naams för dat Schaap

Dat Heken vun dat Schaap warrt „Buck“ nömmt, dat Seken is dat „Aulamm“ oder „Auschaap“. Junge Schaap sünd de Lämmer. Schaap könnt tein bit twölf, mitunner ok 20 Johr oolt weern. Na Öller un Geslecht weert de Schaap so ünnerscheden:

• Lamm: Schaap, de nich öller sünd, as een Johr.
• Tittlamm: En Lamm, wat noch an dat Auschaap sien Titten hangt. Tominnst acht Weken oolt, man nich öller as sess Maanden. Gifft ganz hell Fleesch.
• Mastlamm: En Lamm, wat hööchstens een Johr oolt is. Hett bloß en beten Fett in sien düüsterrosa Fleesch.
• Hamel oder Bötel: Dat Heken, wenn dat tominnst en Johr oolt is un versneden, un dat Seken, wat noch nich lammt hett. Hamelfleesch smeckt deftig un is düüsterroot. Dat is fast un mit Fettstriepen dörhen.
• Auschaap: dat is dat Seken, wenn dat öller is, as een Johr. Tomeist is dor dat Mudderschaap mit meent, wat in de Tucht bruukt warrt.
• Aulamm (ook Zifflamm, Zipplamm): dat sünd Schaap, de noch keen Lämmer kreegen hebbt.
• Buck: Dat Seken, wenn dat nich versneden is un öller, as een Johr. Dat Fleesch smeckt streng, man dat gifft Lüde, de möögt dat geern eten.

Ut de Melk ward Schaapskees mookt.

[ännern] Wie de Minschen an dat Schaap kamen sünd

Dat gifft Schaaprassen mit’n korten Steert un annere mit’n langen. Fröher hefft de Lüde dacht, de Schaap mit’n korten Steert (as de Heidsnuck) stammen vun dat Europääsche Mufflon af un de mit’n langen Steert (as dat Merinoschaap) kemen vun dat Urial (Orientaalsch Steppenschaap) vun her. Hüüt is avers klaar, dat al Schaaprassen, de in’e Landweertschap en Rull speelt, bloß vun en enzig Wildschaap afstammt, un dat is dat Armeensche Mufflon.

Schaap un Zeeg höört to de öllsten Tiere, de vun’n Minschen as (Lütt)Veeh holen wurrn sünd. Schaap könnt allerhand verdregen un bruukt ok nich veel. Wat dat Weer angeiht un dat Freten, könnt se allerhand af. Dor is dat nich swaar um, Schaap to holen. Dorüm gifft dat in de ganze Welt so veel vun düsse Tieren.

Fröh hett dat al Schaap geven, as dat Zackelschaap, wat hüdigendags in Ungarn tohuse is. De hefft Höörn, de staht liek af un sünd in sik verdreiht. Al in de Bronzetiet geev dat Veerhornschaap, as dat Jakobsschaap, wat hüdigendags noch tagen warrt.

[ännern] Wie veel Schaap dat woll gifft

Över de ganze Welt hen gifft dat woll bi 1,03 Mrd. Schaap. 40% vun jem leevt in Asien. In Afrika sünd bi 20% tohuse un in Ozeanien üm un bi 15% (besunners in Australien un Neeseeland). De Rest verdeelt sik över Europa un Amerika hen. In Europa gifft dat de meisten Schaap in Grootbritannien. Dat sünd in dat Johr 2002 bi 2 Mio. Stück ween. Dorgegen is dat in Düütschland mit bi 2 Mio. Schaap man tämlich minne. In de lesten Johren sünd dat in Europa vun Johr to Johr weniger Schaap wurrn. Dat hangt mit de Gemeensame Agrapolitik in de EU tohopen un ok dormit, dat de Prämien un de Produktschoon ut’neen holen weert. Upfallen deit, dat mit de Schaap in Asien tomeist Wull produzeert warrt, man in Europa geiht dat üm Fleesch. Neeseeland steiht bi dat Fleesch un bi de Wull an de Topp.

[ännern] Up wat for'n Aart de Schaap in Düütschland holen weert

In Düütschland weert de meisten Schaap an en fasten Standoort holen. 1994 sünd dat mehr as 34% ween, de in Koppeln holen wurrn sünd. De Herden, de jummers to sehn sünd, hefft en Andeel vun 15,7% (Wannerherden) un 4% (Diekherden). Bi dat Holen in en Koppel warrt in'n Dörsnitt mit 5-10 Aulämmer up en ha rekent. Dor könnt denn noch mol 10-15 Lämmer tokamen.

[ännern] Wo de Schaap hüdigendags för bruukt weert

In Europa weert tomeist Fleeschrassen holen. De wichtigste Twieg vun de Scheeperee is dor de Lämmermast bi. Dat weer nich ummer so: Bit to’n Anfang vun de 1950er Johren güng dat in Düütschland besunners üm de Wull. Man Kattuun un cheemsche Fasern hefft de Schaapwull denn an’e Kant schaven un so güng dat vun de 1950er Johren af an up de Fleeschproduktschoon to. Bit dorhen harr de Wull 90% vun den Verdeenst bi de Scheeperee utmaakt un de Lämmer bröchen denn noch mol 10%, man hüdigendags is dat just annersrüm. 1950 hett en Kilogramm Wull 4,50 Düütsche Mark köst, hüüt sünd dat bloß noch bi 0,5-0,75 Euro.

Denn gifft dat ok noch de Schaapsmelk, as bi dat Oostfreesche Melkschaap un dat Fell, as bi de Lämmer vun dat Karakulschaap.

In Düütschland weert de Landschaap för de Landschopspleeg bruukt. Se hölpt, dat de Woold nich allens towassen deit un dat de Heid in Form un Funktschoon bestahn blifft. Besunners wichtig sünd de Schaap ok för de Dieken. Se pedd mit jem ehre Treed den Unnergrund fast un hölpt dorto, dat de Dieken nich breken doot.

[ännern] Wie de Lämmer up’e Welt kaamt

De Aulämmer sünd fruchtbor na de Saison oder ok buten de Saison. Tomeist bückt se in Harfst, man wenn se buten de Saison fruchtbor sünd, bückt se ok in annere Johrestieden. Binnen 21 Dage sünd se jummers dree Dage fruchtbor. Dregen doot se denn bi 5 Maanden (in’n Dörsnitt bi 150 Daag), man dat is mank de verscheden Rassen en beten verscheden.

[ännern] Süken vun dat Schaap

• Blautungensüke
• Neurobrucellose
• Klauenrott
• Q-Fever
• Muul- un Klauensüke
• Pseudotuberkolose
• Scrapie (Draversüke)

[ännern] Schaaprassen

Kiek ok bi: List vun de Schaaprassen

De Schaaprassen weert indeelt na de Aart, wie se bruukt weert:

• Wullschaap
  • Fein-, Misch- un Groffwullschaap
• Wull- un Fleeschschaap (Dubbelbruukrass])
• Fleeschschaap
• Melkschaap
• Pelzschaap

Wat de Tucht angeiht, weert de Rassen so updeelt:

• Landschaaprassen:
  • Mischwullen düütsche Land- un Heideschaap: Heidsnuck, Beynthemer Landschaap
  • Slichtwullen düütsche Landschaap: Bargschaap, Rhöönschaap, Oostfreesch Melkschaap
  • Slichtwullen Landschaap in den Rest vun Europa
  • Mischwullen Steppenschaap: Fettsteertschaap
• Merinoschaap:
  • Merinofeinwullschaap
  • Merinolangwullschaap
  • Düütsche Merinoschaap
• Fleeschschaap:
  • Engelsche Fleeschschaap: Lincoln, Leicester, Suffolk
  • Franzöösche Fleeschschaap: Berrichone du Cher, Ile de France (Schaap)
  • Hollannsche Fleeschschaap: Texelaar
  • Düütsche Fleeschschaap: Swartkopp, Wittkopp

Dat Schaap, wat in Düütschland an’n meisten holen warrt, is dat Merinoschaap mit bi 30% vun de Schaap alltohopen. Ok dat Swartkopp-Fleeschschaap is wiethen to sehn un ok Krüzungen twuschen de verscheden Rassen.

[ännern] Böker

• David Kennard: A shepherd’s watch – through the seasons with one man and his dogs. Headline, London 2004, ISBN 0-7553-1235-X (en Johr in’t Leven vun en modernen engelschen Schaapbuern)
• Hans Hinrich Sambraus: Farbatlas Nutztierrassen. Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3219-2 (250 Rassen in Woort un Bild)
• Gerhard Fischer, Hugo Rieder, Regina Kuhn, Fridhelm Volk: Schafe – das Fotobuch für die Praxis. Ulmer, Stuttgart 2004, ISBN 3-8001-4229-5
• Günther Dierichs: Schäfereikalender. Ulmer, Stuttgart, ISBN 3-80014-656-8
• Christina Peter, Georg Erhardt: Ein Schaf gleicht dem anderen!? Die genetische Vielfalt der Schafe Europas im Fokus der Molekulargenetiker. In: Spiegel der Forschung 23 (2006), Heft 1/2, S. 76-82 (Volltext)

Allens Hoochdüütsch, up Platt is nix över Schaap rutkamen.

[ännern] Kiek ok

• Scheperee

[ännern] Weblinks

• Schaaprassen, de meist utstorven sünd