Magma (Vulkan)
Vun Wikipedia
Magma (n, Mtl: Magmen; gr.: „knedte Masse“) warrt de taachfletige Steensmölt nöömt, de in Delen vun den böveren Eerdmantel vörkummt. Dat Magma fletig is, is de Grund vör den Vulkanismus op de Eer un hett en grote Bedüden ok bi dat Tostannenkamen vun Stenen, wiel sik dorut, wenn dat fast warrt, de Magmatiten billt. Disse Stenen warrt ünnerdeelt in de Deepenstenen (Plutoniten), de entstaht, wenn Magma binnen de Eer langsam afköhlt, un de Vergatenstenen (Vulkaniten), de an de Bavenflach entstaht, wenn dat Magma in Form vun Lava oder Pyroklastisch Stenen utsmeten warrt.
[ännern] Egenschoppen un Indelen
De Temperatur vun Magma hangt vun de cheemsch Tohopensetten un den ümgevenden Druck af un liggt twüschen 700°C un 1250°C. Magmen bestaht normalerwies ut silikatsche Stenensmölten. Dat heet, dat grote Dele dorvun (40-75%) Kieselsüür (SiO2) sünd. Man ünnerscheed Magmen groff na jemehr Mg/Fe-Konzentratschoon un den Silikatandeel in:
- felsisch oder ryolithisch Smölten (SiO2-Andeel > 65%)
- intermediär oder andesitisch Smölten (SiO2-Andeel twüschen 52% un 65%)
- mafisch oder basaltisch Smölten (SiO2-Andeel < 52%)
De fröher faken verwendte Indelen vun Magma un Lava in suur un basisch stammt vun den Begreep Kieselsüür, de faken algemeen för SiO2 bruukt warrt. Nu sünd de Begrepen Süür un Base aver in de Chemie nipp un nau defineert un kann dorüm bi’t Magma licht verkehrt verstahn warrn.
[ännern] Entstahn
Dat Tostannenkamen vun Magma is en Vörgang, de noch nich kumplett verstahn is. Man weet, dat de Eerdmantel bit rünner na den Eerdkarn in 2900 km Deep wietreckend fast is. Dat Vörkamen von fletig Smölten mutt dorüm sünnere Ümstännen un Bedingen hebben, bi de dat to’n deelwiesen Opsmölten vun de Stenen kommen deit. In Vergliek to den ümgevend Steen is dat Magma lichter un stiggt dorüm langsom na baven, wo sik dat denn in Magmakamern sammeln kann. Dat sind Hollrüüm, de opfüllt un dör Opsmölten ok wieter maakt warrt. Disse Vörgäng passeert over geologsch Tietrüüm, also ganz, ganz sütje un langsom över eenige Teihndusend bit mehrere Hunnertdusend Johren.
Ok dat Kristalliseeren vun Magma is en komplizeerten Vörgang, bi den de Tohopensetten vun de Utgangssmölt, de Druck, de Waterandeel in de Smölt un de ümgevend Stenen en Rull speelt. Bi’t Verklamen vun’t Magma kummt dat dör Magmendifferentschaschoon un fraktschoneerte Kristallisatschoon – dat bedüdt, dat nich dat ganze Magma op’n Slag fast warrt, man enkelte Bestanddelen na un na – to’n Billn vun ünnerscheedlich Stenen.
Magma kummt in geoloogsch aktive Rebeden tostannen:
- Mittelozeanisch Rüchen
- Subdukschoonszonen
- Manteldiapiren (Mantelplumes)
Mittelozeanisch Rüchen un Subdukschoonszonen sünd Vörgäng, de direkt mit de Plattentektonik tohopenhangt, un kenntekend sünd dör Lithosphärenplatten, de uteneendriften oder tohopenstöten doot. An Rüchen gaht se uteneen. Dor entstaht Grabens un Spleten, wodör binnen de Eerd gliektietig de Druck minnert warrt. Dordör warrt dat Entstahn vun Magma föddert, dat denn ut den böveren Mantel na disse Spleten hen opstiggt un dor basaltische Lava billt. Bi de Subdukschoon stööt Platten tosamen, wobi een dorvun ünner de annere drückt warrt in in den Mantel afduukt. Dorbi smölt de Platt op un gifft dit Magma af. De Manteldiapiren oder Plumes sünd relativ enge Sülen ut smölt Magma, de ut gröttere Deep opstiegt, eenige dorvun ganz vun de D"-Schicht, de toünnerst vun den Eerdmantel liggt. Dor ünnen kriggt en Plume nix vun de Tektonik an de Bavenflach mit, dorüm kummt se eenfach irgendwo hooch un künnt ok wiet weg vun Plattengrenzen opduken. Dor billt se denn den so nöömten Intraplattenvulkanismus, de as Utdruck vun en Plume ok as Hotspot-Vulkanismus betekend warrt.
