Abecedarium Latinum

E Vicipaedia

Distributio abecedarii Latini per orbem terrarum. Obscuriore viridi colore designantur regiones in quibus abecedarium Latinum est sola litteratura. Clariore vero eae in quibus et aliae litteraturae una sunt in usu.

Abecedarium Latinum est litteratura abecedaria nunc temporis quam latissime patens. Praeter ipsam linguam Latinam, hoc abecedarium adaptatum est ad Latinitatis prolem, linguas Romanicas, necnon et ad Germanicas, Celticas nonnullasque Slavonicas inde ab Aetate Media, et denique ad plurimas Europae linguas. Tempore colonialismi atque Christiani proselytismi, abecedarium transfretavit maria, atque adhibitum est etiam in linguis Indoamericanis, indigenis Australianis, Austronesiis, Vietnamitica, Malaia et Indonesiis. Recentius quidem, linguistae occidentales elegerunt potius abecedarium Latinum vel Abecedarium Phoneticum Internationale (quod et ipsum ab abecedario Latino ducit fere originem) cum transcribendae fuerunt linguae haud Europaeae vel normae litterariae eis tribuendae; vide exempli gratia abecedarium Africanum referentiae.

Usu moderno, voce "abecedario Latino" appellatur omnis derivatio ab abecedario quo utebantur Romani. Haec varietates possunt omittere litteras (e.gr. abecedarium Italicum) vel addere alias (e.gr. abecedarium Polonicum), litterarumque forma multarum mutata est decursu saeculorum, praesertim minuscularum. Abecedarium Latinum derivatur a varietate occidentali abecedarii Graeci nuncupato Cumano.

[recensere] Litterae Abecedarii Latini

Abecedarium Latinum his graphematis constat:

[recensere] Historia

Opinione doctorum multorum, abecedarium Latinum saeculo VII a.C.n. ex abecedario Etruscano genuit, quod originem suam ex variante occidentali abecedarii Graeci ducit.

Directio scripti a sinistra ad dextram constituta est ab saeculo IV a.C.n..

Initio 21 litterae in abecedario Latino fuere: A, B, C, D, E, F, Z, H, I , K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X. Littera C pro denotatione sonorum [k] et [g] utebatur, sonus [k] scriptus erat ope C, K, Q. Littera Z exclusa fuit ex abecedario anno 312 a.C.n. Circiter anno 230 a.C.n. littera G introducta est, etiam illo tempore C fuit denotatio principalis pro [k] (Q ante [u] adhibetur, K solum in perpaucis verbis praeservata). Litterae Y et Z initio saeculis I a.C.n. introductae sunt pro verbis originis Graecae, abecedarium 23 litteras habuit:

Litteris J, U et W ab saeculis medievalibus utuntur. (Illo tempore etiam litterae Latinae minusculae ortae sunt.)

Sic hodiernum abecedarium Latinum, 26 litteras habens, formatum est. (Modificationes abecedarii ellius pro linguis nonnullis pluras litteras habent.)

[recensere] Extensiones

Decusu temporis abecedarium Latinum adaptatum est ad usum aliarum linguarum quarum nonnullae phonemata habent quae ignorabantur a linguis quae primum adhibuerunt hoc abecedarium in litteratura sua. Hac de causa extensiones factae sunt huic abecedario cum opus fuit. Quae effinguntur mutata formae vel additis diacriticis, coniunctis aliquibus litteris per ligaturas vel novis formis confictis.

Hae novae formae locum suum recipiunt in abecedario, ut postea patebit.

[recensere] Aliae litterae

In lingua Anglica antiqua additae sunt eth ð litteraeque runicae thorn þ et wynn Formula:Unicode. Eth et thorn substituae sunt a th et wynn a nova littera 'w'.

In lingua Islandica moderna, et thorn et eth adhuc sunt in usu.

Non diu valuerunt in lingua Latina tres (litterae Claudianae).

Lingua Africana Hausa utitur tribus superadditis consonantibus: Formula:Unicode, Formula:Unicode et Formula:Unicode, quae sunt mutationes a b, d et g quaeque adhibentur a linguistis in transcribendis quibusdam aliis sonis qui eis sunt similes.

[recensere] Ligaturae

Ligatura est coniunctio duarum vel plurium litterarum in novum glyphum. Exempla ligaturarum sunt Æ ab AE, Œ ab OE, ß ab ſs, vel Nederlandica ij ab i et j. Par ſs nihil aliud est quam duplex s. Prima pars ( ſ ) es quam appellamus s longam et secunda s regularis (s). Animadvertendum est ij maiusculis facere IJ (et non Ij).

[recensere] Diacritica

Diacritica sunt signa quae adduntur litteris quibusdam quo declaretur mutatio pronuntiationis. Effectus uniuscuiusque pendet a lingua.

• Cedilla in ç erat ab origine parvula littera z quae c subscribebatur: olim significavit /ts/ in linguis Romanicis, hodie vero donat litteram c sono 'leni' cum praecedit a, o y u; e.gr., /s/ in Gallico façade, Lusitanico caçar et Catalaunice Barça. Lingua Albana et Turcica littera "ç" pronuntiatur /tʃ/.

• Háček in č š ž adhibetur in linguis Balticis et linguis Slavicis ut indicetur variantem postalveolarem cuiusdam phonematis. Usurpatur et Czechice super ř et ě.

• Titulus (~) in Lingua Lusitanica ã et õ, in Estonica õ. Ab origine erat parvula n superscripta alicui litterae ut significaretur omissio eius "n" litterae, sed nunc indicat nasalizationem. In lingua Estonica õ computatur in abecedario ut littera distincta. In lingua Hispanica ñ quoque habetur ut littera diversa ab n et sonat /ɲ/.

• Apex in á é í ó ú ý in classica Latinitate indicabat vocalem natura longam, quo sensu adhuc adhibetur in linguis Bohemica, Slovacica, Hungarica, Islandica vel Hibernica.

• Nomine acentus acuti idem signum adhibetur in linguis Lusitanica, Hispanica, Catalaunice, Gallica, Italica, aliisque. Polonice adhibetur in ć ń ś ź quae constituunt litterae separatae: ć est [tɕ] (sonus similis [tʃ], qui Polonice scribitur cz); ń sonat sicut littera ñ Hispanica; ś est [ɕ] (sonus similis Anglicae sh [tʃ], quod Polonice scribitur sz); et ź est [ʑ] (sonus similis Gallicae litterae j [ʒ], quod Polonice est ż).

• Accentus gravis in à è ì ò ù in linguis Gallica, Italica, Lusitanica aliisque.

• Accentus circumflexus in â ê î ô û in linguis Francogallica, Lusitanica, Dacica aliisque; in semivocalibus ŵ ŷ in lingua Cambriana atque in consonantibus ĉ ĝ ĥ ĵ ŝ in lingua Esperantica.

• Diaeresis in ä ë ï ö ü in variis linguis significat vocalem in hiatu pronuntiari cum vocali antecedenti quicum alias pronuntiaretur in diphthongo. In Lingua Hispanica, ü post g et ante e vel i indicat eam litteram u pronuntiandam esse, nam in gue gui non pronuntiatur.

• Nomine umlaut idem signum adhibetur in ä ö ü in Lingua Germanica aliisque: ë in linguis Albanensi et Iudaeolatina. In lingua Germanica hoc signum erat ab origine parvula littera e quae super vocalem scribebatur et adhuc licet scribere ae, oe et ue pro ä, ö et ü.

• Punctum superscriptum in ċ ġ ż in lingua Melitensi, ż in Polonica, ė en Lithuanica et Formula:Unicode in tradita litteratura Hibernica.

• Punctum subscriptum in ạ ặ ậ ẹ ệ ị ọ ộ ợ ụ ự ỵ in lingua Vietnamica.

• Ogonek in ą ę į ų in linguis Polonica ac Lithuanica.

• Macron in ā ē ī ō ū in lingua Lettonica, lingua Maori, Lingua Havaiiana, Samogitiana (dialecto linguae Lithuanicae), rōmaji (lingua Iaponica romanizata) necnon et Latine in metrica ut indicentur syllabae longae, quamquam et iam saepe adhibetur hoc signum etiam in vocalibus productis indicandis.

• Acentus acutus duplex in ő ű in lingua Hungarica indicat versiones productas vocalium cum umlaut ö et ü.

• Breve in ă in lingua Dacica, ğ in lingua Turcica, et ŭ in lingua Esperantica necnon in abecedario łacinka in lingua Belarussica.

• Comma subscripta in ş et ţ in lingua Dacica (saepe scripta sicut cedilla in fontibus typographicis). Adhibetur etiam in ķ ļ ņ ŗ in lingua Lettonica. Adhibetur etiam in Abecedario Phonetico Internationali.

• Littera i sine puncto ("diacriticum per defectum") ı adhibetur in lingua Turcica.

• Uncus in ả ẳ ẩ ẻ ể ỉ ỏ ổ ở ủ ử ỷ in lingua Vietnamica.

• Linea in đ, cum abecedarium Latinum adhibetur in lingua Serbica.

Alia sunt diacritica aliique usus quam hic descripsimus, quae omnia inspici possunt in Abecedariis a Latino derivatis.

[recensere] Vide etiam

• Pronuntiatio Latina
• Littera
• Abecedarium