Zimanmalbata hind û ewropî

Ji Wîkîpediya

Pirteqalî: welatên piraniya şêniyên wan bi zimanekî hind û ewropî dipeyivin
Zer: welatên ku tê de zimanekî hind û ewropî fermî ye, lê kêmeneteweyek pê diaxive.

Zimanmalbata hind û ewropî (zimanzanên alman jê re dibêjin zimanmalbata hind û germanî) malbata zimanên hevlêzim ên ji Ewropa ta Hindistan, bi 2,5 milyar axaftinêran a herî mezin li ser erdê ye. Lêzimiya zimanên hind û ewropî bi qadên (flexion), (numerus), zayend (genus) û deng hatiye isbatkirin. Kurdî endamê wê ye.

[biguherîne] Têgiha "hind û germanî"

Zimanzanên sedsala mezin ev têgih bikar dianîn, ji ber ku zimanên di vê zimanmalbatê de ji hev dûrtirîn zimanê hindî yê kevn, sanskrît û germanî bûn. Zimanên keltî ewdem ne dihatin jimartin, ji ber ku rêzimanên wan xwedî hin taybetiyên cihê bûn û toxarî a bêhtir li Rojhilatê bû di sala 1890 hat dîtin.

Di warê zanistiya zimanên hind û ewropî de zimanzanên alman pêşiya giştan in. Ew navê "hind û germanî" bikartînin.

[biguherîne] Reh û peresendî

Zimanên hind û ewropî di wateya zimanzanî de lêzimê hev in.

Di dawiya sedsala 18an de rojhilatnasê îngilîz William Jones wekheviyên di navbera sanskrît a zimanê Hindistanê kevn û latinî û yewnanî de dît û têgihîşt ku rehên wan yek in. Pişt re ev lêzimî di navbera farisî û keltî de jî texmîn kir.

Franz Bopp ê alman bi berhema xwe ya li ser yekrehiya sanskrît, yewnanî, latinî, farisî û almanî bingeha zanistiya hind û ewropî li Almanya danî.

Zimanê hind û ewropî yê rehane bi awayê zimanzanî hat veafirrandin. Lê ti kes nikare bibêje ku ev zimanê kalên hind û ewropiyan bû.

Welatê gelê kal û bavên hind û ewropiyan li ku der e, ew jî baş nayê zanîn. Ewropî dibêjin ew bakûra Derya Reş e. Lê dîroknasên arî, bi taybetî kurd, dibêjin ew çiyayên Zagros, ango Kurdistan e.

[biguherîne] Malbatên zimanên hind û ewropî

Ermenî: ermeniya klasîk (mir), ermenî

Zimanê toxarî: toxariya A (mir), toxariya B (mir)

Zimanên hind û îranî
- Zimanên hind û arî an hindî
- Zimanên nuristanî
- Zimanên îranî

Albanî: albanî an albaniyayî

Yewnanî: yewnanî klasîk (mir), yewnanî an yûnanî, tsakonî

Zimanên îtalî
- Zimanên oskî û ûmbrî: oskî (mir), ûmbrî (mir), sabellî
- Zimanên latînî û faliskî: latinî û falîskî
  - Zimanên romanî
    - Sardînî
    - Zimanên romanî yên ewropî an bejahiyî (kontînental)
      - Zimanên romanî yên bejahiyî yên rojhilatî
        
        Zimanên romanî yên bejahiyî yên rojhilat-bakurî: rûmanî, îstrorûmanî
        
        Zimanên romanî yên bejahiyî yên rojhilat-başûrî: meglenorûmanî, arûmanî
      - Zimanên romanî yên bejahiyî yên rojavayî:
        
        beşa îtalî û romanî: dalmatî, îtalî
        
        beşa rêtoromanî: furlanî, ladîn, romanş
        
        beşa galî, îberî û romanî
        
        galî û romanî ya bakurî: franko provenzalî, fransî
        
        galî û romanî ya başûrî: provenzalî
        
        îberî û romanî ya bakurî
        
        îberî û romanî ya bakur-rojavayî: katalanî
        
        îberî û romanî ya bakur-navendî: spanî
        
        îberî û romanî ya bakur-rojavayî: galîsiyayî, portekîzî
        
        îberî û romanî ya başûrî: muserebî (mir)

Zimanên keltî
- Zimanên keltî yên parzemînî: gaulî an gallî (mir)
- Zimanên keltî yên giravî an yên giravên brîtanyayî:
  - Zimanên goidelî: îrlandî (gaelî), îskoç-gaelî an gaeliya skotlendî, kornî (mir)
  - Zimanên brîtanî: bretonî, wêlzî an kimrî, kornî (mir)

Zimanên germanî an jermanî
- Zimanên germanî yên rojhilatî: gotî, vandalî, burgûndî (hemû mirin)
- Zimanên germanî yên bakurî
  - Zimanên germanî yên bakur-rojhilatî: danimarkî, swêdî
  - Zimanên germanî yên bakur-rojavayî: norwêcî, îslandî, faroeyî
- Zimanên germanî yên rojavayî
  - Zimanên germanî yên rojava-ewropî an bejahiyî (kontînental)
    - Zimanên germanî yên rojava-bejahiyî yên rojhilatî: almanî, yîdîş, lûksembûrgî
    - Zimanên germanî yên rojava-kontînental ên rojavayî: holandî, afrîkaans
  - Zimanên germanî yên rojava yên behra Bakur: frîzyayî, îngilîzî

Zimanên baltî û slavî
- Zimanên baltî
  - Zimanên baltiyên rojavayî: prûsyayiya kevin (mir)
  - Zimanên baltiyên rojhilatî: latvî an letonî, lîtvanî
- Zimanên slavî
  - Zimanên slaviyên rojhilatî
    - Zimanên slaviyên rojhilat-bakurî: rûsî, belarûsî
    - Zimanên slaviyên rojhilat-başûrî: ukraynayî
  - Zimanên slaviyên rojavayî
    - Zimanên slaviyên rojava-bakurî: polonî, kaşûbî, polabî (mir)
    - Zimanên slaviyên rojava-navendî: sorbiya jorîn, sorbiya jêrîn
    - Zimanên slaviyên rojava-başûrî: çêkî, slovakî
  - Zimanên slaviyên başûrî: slaviya kîlîseyî ya kevin
    - Zimanên slaviyên başûr-rojavayî: slovenî, serbî û kroatî (berî: serbokroatî)
    - Zimanên slaviyên başûr-rojhilatî: makedonî, bulgarî