Franska byltingin

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Franska byltingin eða stjórnarbyltingin í Frakklandi er samheiti yfir miklar hræringar í stjórnmálum þar í landi sem stóðu sem hæst á árunum 1789-1795. Byltingarinnar er minnst fyrir þá dramatísku atburði sem leiddu til aftöku einvaldsins í valdamesta konungsríki álfunnar árið 1793 og setningar stjórnarskrár sem tryggðu hinni nýju stétt borgara aukin réttindi. Byltingin markaði tímamót táknrænna straumhvarfa í menningar- og stjórnmálasögunni. Margir sagnfræðingar tengja umskipti í hugarfari við viðburði byltingarinnar, endalok eldri heimsmyndar og stjórnarhátta og upphaf nútímalegra, vestrænna í viðhorfa og stjórnmála.

Málverk eftir Jean-Pierre Louis Laurent Houel (1735-1813), sem heitir Prise de la Bastille („Ráðist á Bastilluna“)

Undir lok 18. aldar voru hugmyndir Upplýsingarinnar allsráðandi í franskri menningin. Birtíngur Voltaires var með vinsælli bókum með ádeilu sinni á stríðsrekstri og hugmyndir Rousseaus um samfélagssáttmálann, að þegn og stjórnarherrar hefðu gagnkvæmum skyldum að gegna, hlutu góðan hljómgrunn hjá almenningi. Kirkjan átti undir högg að sækja gagnvart þeirri sókn reynsluhyggju sem vísindamenn eins og Francis Bacon, Isaac Newton og David Hume höfðu lagt grunninn að. Allt þetta gróf undan ítökum konungs og aðalsins.

Árið 1787 höfðu tekjur franska ríkisins dregist mikið saman vegna efnahagskreppu. Konungurinn, Lúðvík 16., vildi auka tekjur sínar með því að leggja álögur á ýmsa þá sem höfðu notið skattfríðinda, svo sem jarðeigendur. Þetta mæltist illa fyrir og aðalsmenn og klerkastétt neyddu konung til að boða til stéttaþings vorið 1789. Stéttaþing höfðu ekki verið haldin í Frakklandi síðan 1614. Á þinginu 1789 sátu lögstéttirnar þrjár, aðall, klerkar og þriðja stétt, hver út af fyrir sig á þinginu. Við atkvæðagreiðslur átti hver stétt að hafa eitt atkvæði og þannig mátti tryggja að atkvæði þriðju stéttar hefðu ekki úrslita áhrif, svo sem til að leggja af forréttindi hinna stéttanna. Þegar til átti að taka neituðu fulltrúar þriðju stéttar að fara eftir þessum reglum og kröfðust þess að þingið kæmi saman í einni deild. Þá var reynt að slíta þinginu og sölum þess lokað fyrir fulltrúum þriðju stéttar. Þeir létu þó ekki deigan síga og hittust ásamt stuðningsmönnum sínum úr hópi aðals og presta á tennisvelli í Versölum og sóru þess eið að skilja ekki fyrr en þeir hefðu útbúið stjórnarskrá.

Þann 11. júlí 1789 gerði Lúðvík 16. helsta ráðgjafa sinn Jaques Necker útlægan og hóf handa við að stokka upp innan stjórnkerfisins. Þá brást almenningur í París við með uppreisn og réðist á Bastilluna, fangelsi í París, og unnu hana á sitt valda þremur dögur síðar. Í ágúst 1789 var lénsveldisskipulagið afnumið og stuttu seinna voru réttindi mannsins yfirlýst að fyrirmynd bandarísku stjórnarskránni.

Árið 1792 lýst Frakkland stríði á hendur Austurríki.

Ógnarstjórnin réði ríkjum 1793 - 1794.

Árið 1795 var komið á fót stjórn fimm þjóðstjóra sem fóru með framkvæmdavaldið og hélst það skipulag þangað til herforinginn Napóleon Bonaparte tók völdin í sínar hendur árið 1799.