Étimo
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Índice |
[editar] Concepto
Palabra dunha lingua orixinaria doutra palabra noutra lingua. Os étimos no galego son na súa maioría ben coñecidos, pois unha boa parte do léxico galego procede do latín. Porén, isto non evita que haxa palabras procedentes das linguas xermánicas, do árabe, do castelán ou mesmo do euskera (abur ou chapeu).
A subdisciplina lingüística que se centra en buscar os étimos das palabras é a etimoloxía e na Península Ibérica son ben coñecidos o Padre Frei Martiño Sarmiento, Joan Corominas e Menéndez Pidal polo seu inicio das investigacións científicas neste campo.
[editar] Etimoloxía popular
Algunhas palabras viron afectado o seu corpo fónico debido a que os falantes interpretaron que pertencían á mesma familia léxica (o cal implica que tivesen un étimo diferente) ca outra:
-
-
- latín VERUCULLU influído por ferro → Ferrollo.
- latín IPSA HORA → *adessora. A interpretación moderna desta palabra deu ‘a deshora’. Orixinariamente significaba ‘de repente’.
- galego orballo → dá, tras a influencia de herba, o vulgarismo *erballo.
-
[editar] Listado de palabras galegas co seu étimo latino
Abadesa < ABBATĬSSA
Abadía < ABBATIA
Aberración < ABERRATIONEM
Aberto < APĚRTU
Abril < APRĪLE
Absoluto < ABSOLŪTUS
Absolver < ABSOLVĚRE
Abster < ABSTINĒRE
Acender < ACCENDĚRE
Aceptación < ACCEPTATIONEM
Aceptar < ACCEPTARE
Aceso < ACCENSUM
Aclarar < ACCLARARE
aclararen (fut) < ACCLARA(VĚ)RINT
Acorrer < ACCŬRRĚRE
Acusar < ACCUSARE
Aderezar < *DIRECTIARE
admitir < ADMITTĚRE
aduce < ADDŪCIT
Agudo < ACUTU
Aguia < AQUĬLA
Agulla < ACŪCŬLA
Aixada < *ASCIATA
Alegre < ALACREM
alentardes (fut) < l.v. ALENITA(VĚ)RITIS
Allo < ALIU
amara < AM-A(VĚ)RAT
amaras < AM-A(VĚ)RAS
Amargo < AMĀRĬCU
Ameaza < MINACIA
andarmos (fut) < *AMBITA(VĚ)RIMŬS
Arado < ARATRU
Arame < AERAMĬNE
Arboredo < ARBORETU
Arxila < ARGILLA
Asno < ASĬNU
atribuír < ATTRIBŬĚRE
Avoa < *AVŎLA< AVIŌLA
batido < BATTŪTO
bebido < BIBITU
Bicho < BĒSTIU
Bispo < EPISCOPU
Boca < BUCCA
Bondade < BONITATE
Brazo < BRACCHIU (n.)
Cabalgar < CABALLICARE
Cabana < CAPANNA
Cabido < CAPITULU
Cabo < CAPUT
Cadea < CATENA
Cajon (med.) < OCCASĬŌNE
Calza < CALCEA
cansaramos < CAMPS-A(VĚ)RĀMŬS
Cargar < CARRICARE
Cascar < *QUASSICARE
Cazar < *CAPTIARE
Cedo < CITO
Cela < CELLA
Cella < CILIA
Cerrar < SERARE
Cervos < CERVUS
Cesta < CISTA
Chaga < PLAGA
Chamar < CLAMARE
Chegar < PLICARE
Chorar < PLORARE
Choupo < *POPPLU < PŌPULUS
Chover < l.v. PLOVERE
Cimento < CAEMENTU
Cinta < CĬNCTA
Cóbado < CŬBĬTU
Cobra < CŌLŎBRA
Coidar < COGITARE
comerás < COMĚDĚRE + *AS
compararan < COMPAR-A(VĚ)RANT
comunico < COMMŪNICŌ
Concello < CONCILIU
conduce < CONDŪCIT
confundir < CONFŬNDĚRE
Consello < CONSĬLĬU
Copa < CŬPPA
Coroa < CORONA
Correa < CORRIGIA
corremos < CĚCIDĪMUS > *curríimus
Correr < CURRERE
correron < CĚCIDERUNT > *curríerunt
correstes < CĚCIDĪSTIS > *curríistis
correu < CĚCIDĪT > *curríit
corriches < CĚCIDĪSTI > *curríisti
corrín < CĚCIDĪ > *curríi
Cortiza < CORTICEA
Cosa < CAUSA
Costura < Consutūra
coubeches < CAPUISTI
coubemos < CAPUIMUS
couben < CAPUI
couberon < CAPUERUNT
coubestes < CAPUISTIS
coubo < CAPUIT
Couce < CALCE
crido < CRĒDITU
Cruel < CRŪDĒLE
Cruz < CRŬCEM (semic.)
cuberto < COOPĚRTU
Culpa < CŬLPA (semic.)
cumprir < COMPLĒRE
Cumprir < COMPLĒRE
Curar < CURARE
Curto < CŬRTU (semic.)
Curvo < CŬRVU (semic.)
Custar < CONSTARE
Dano < DAMNU
deambularades < DEAMBUL-A(VĚ)RĀTIS
deambulase P1 < DEAMBULA(VI)SEM
debera < DĒB-(Ŭ)ĚRAM
deberades < DĒB-(Ŭ)ĚRĀTIS
deberamos < DĒB-(Ŭ)ĚRĀMŬS
deberan < DĒB-(Ŭ)ĚRANT
deches < DEDISTI
dei < DEDI
Deitar < DE JECTARE
demos < DEDIMUS
deron < DEDERUNT
destes < DEDISTIS
deu < DEDIT
di < DĪCIT
dicir < DĪCĚRE
dictará < DICTARE + *AT
Digno < DĬGNU
din < DICIUNT
dis < DĪCIS
discernir < DISCERNĚRE
discutir < DISCŬTĚRE
discutir < DISCUTĚRE
Disimular < DISSIMULARE
dito < DICTU
dixeches < DIXISTI
dixemos < DIXIMUS
dixen < DIXI
dixeron < DIXERUNT
dixestes < DIXISTIS
dixo < DIXIT
doe < DOLET
dou < DŌ
Durmir < DŎRMIRE
é < ĚST
Efecto < EFFECTU
Empuxa < IMPULSAT
Encher < IMPLĒRE
enchera < IMPL-Ē(VĚ)RAT
enchera < IMPL-Ē(VĚ)RAM
encherades < IMPL-Ē(VĚ)RĀTIS
encheramos < IMPL-Ē(VĚ)RĀMŬS
encheran < IMPL-Ē(VĚ)RANT
encheras < IMPL-Ē(VĚ)RAS
enchiches < IMPLE(VI)STI
Ensaio < EXAGIU
ensalzarían < *EXALTIARE-*EANT
Enteiro < l.v. INTÉGRU
Enxendrar < INGENERARE
Erguer < ERIGĒRE
Ermo < EREMU
es < ĚS
Escoitar < AUSCŬLTARE
Escola < SCHOLA
Esconder < ABSCŎNDĚRE
escribir < SCRĪBĚRE
escrito < SCRĪPTU
Escudo < SCUTU
Esmar < AESTĬMARE
Espaventar < l.v. EXPAVĚNTARE
Espello < SPECULU
Esperanza < SPĒRANTIA
Esperar < SPERARE
Espeso < SPĬSSU
Espía < Xerm. *SPAIHA
Espiña < SPĪNA
Estar < STARE
estive < analóxico con sive
estou < STŌ
Estraño < EXTRANEU
Estreito < STRICTU
Exercer < EXERCĒRE
Exercer < EXERCĒRE
fago < FAC(I)Ō ou analóxico de trago
fai < FACiT
fai (imperativo) < FACE
fan < FACIŬNT
fas < FACIS
Febre < FĚBRE
Fedor < FOETORE
feito < FACTU
Feixe < FASCE
Fender < FĬNDĚRE
Feo < FOEDUS
fere < FĚRIT
Ferida < FĚRĪTA
Fermoso < FŌRMOSU
Feroz < FĚRŌCE
Ferreiro < FERRARIU
Festa < FĚSTA
Fiel < FĪDĒLE
Fiel < FIDELE
finxir < FINGĚRE
Fío < FILU
fixeches < FECISTI
fixemos < FECIMUS
fixen < FECI
Fixen < FECĪ
fixeron < FECERUNT
fixestes < FECISTIS
fixo < FECIT
fluír < FLŬĚRE
foi < FŬIT
folgar < l.v. FOLLICARE
Folgar < FŎLLĬCARE
fomos < *FŬMŬS
Fonda < FŬNDA
for < FŬĚRŌ
foras < FŬĚRAS
Forca < FŬRCA
Forno < FŬRNU
foron < *FŬRŬNT
Forte < FORTEM 'valente'
Fortuna < FORTŪNA
fosemos < FŬISSĒMUS
fostes < *FŬSTIS
Fouce < FALCE
Freixo < FRAXINU
Fresco < xerm. FRĬSK
Frío < FRIGĬDU
frito < FRĪCTU
fuches < FŬISTĪ
Fume < FŪMU
fun < FŬĪ
fuxir < FŬGĚRE
Galgo < (CANE) GALLICU
gardar < x. WARDAN
Gardar < WARDÔN
Gota < GUTTA
Gozo < GAUDIU
Grei < GREGE
Gritar < QUIRĪTARE
Groso < GROSSU
Guerra < WERRA
ha < *HAT
habedes < HABĒTIS
habemos < HABĒMŬS
habido < HABITUS
hai < *HAT+IBI
han < *HANT
Harpa < HARPA
has < *HAS
haxamos < HA(B)EAMŬS
hei < *HAIO
Hóspede < HOSPITE
houbeches < HABUISTI
houbemos < HABUIMUS
houben < HABUI
houberon < HABUERUNT
houbestes < HABUISTIS
houbo < HABUIT
Hoxe < HODIE
Ichó < OSTIOLU
Idade < AETATE
ides < ĪTIS
Igual < AEQUĀLE
ilumino < ILLŪMINŌ
imbuír < IMBŬĚRE
imos < ĪMŬS
Inchar < INFLARE
indo < ĚŬNDŬM
Íngoa < l.tar. ĬNGUĬNA < *ĬNGUĬNE
Inverno < HIBERNU
Irto < *ERCTU < ERECTU
Labio < LABIU
Lado < LATU
lambemos < LAMBIMŬS
lambemos < LAMBIMUS
lamber < LAMBĚRE
Lamer < LAMBERE
Lección < LECTIONE
ledes < LĚGĚMŬS
Leite < LACTE
lemos < LEGIMUS
len < LĚGUNT
Lento < LĚNTU
ler < LĚGĚRE
leron < LEGERUNT
lestes < LEGISTIS
Letra < LITTERA
leu < LEGIT
Levar < LĚVĀRE
Leve < LĚVEM
lía < LĚGĒBAM
Librar < LIBERARE
liches < LEGISTI
Lide < LĪTE
lin < LEGI
Lindar < LIMITARE
Lixeiro < *LĚVĬĀRIU
Lombo < LŬMBU
Luces < LŪCES
lucir < LŪCĒRE
luír < LŪDERE
luiremos < LŪDĚRE + *EMUS
Lume < *LŪMĬNE
Luz < LŪCE
Madeira < MATĒRIA
Maduro < MATURU
magoariamos < MACŬLĀRE-*EAMŬS
Maio < MAIU
Marzo < MARTIU
Mazá < (MALA) MATTIANA
Medir < *MĒTIRE < METIRI
Meixela < MAXILLA
Mercé < MERCĒDE
Mermar < MINIMARE
Mes < MENSE
metido < MISSUS
Mil < MILLE
Militar < MĪLĬTARE
Minguar < MĬNŬARE
minguasemos < l.v. MINUA(VI)SSĒMŬS
miniarei < MINIARE-*AIO
miraren (fut) < MIRA(VĚ)RITIS
Mistura < MĬXTŪRA
Moer < MŎLĚRE
Mollar < l.v. MOLLIARE
Mondar < MŬNDARE
Mosca < MŬSCA
Mudo < MUTU
Mundo < MŬNDU (semic.)
muxir < MŬLGERE
nado < NATU
Navío < NAVĬGĬU
Neboa < NEBULA
Negar < NEGARE
Negra < NIGRA
Nó < NŌDU
Nogueira < NUCARIA
Noivo < NOVIU
Nome < *NŌMĬNE
Nomear < NŌMĬNARE
Novelo < GLOBĚLLU
Ocasión < OCCASĬŌNE
oímos < AUDĪ(VI)MŬS
Oír < AUDĪRE
Oíron < AUDĪ(VĚ)RŬNT
Oíu < AUDĪ(VI)T
Omage (arc.) < ĬMAGĬNE
Ombro < UMERU
Oso/óso < URSUS / ŎSSUM
Outro < ALTERU
Pacer < PASCERE
pairo < PARĪO
palparedes < PALPARE + *EDES
Pan < PĀNE
Pano < PANNU
Parede < PARIETE
partiades < PARTIĒBĀTIS
partiamos < PARTIĒBĀMŬS
partiramos < PART-Ī(VĚ)RĀMŬS
Paxaro < L.v. PASSARE
pedir < PĚTĚRE
Pegar < PĬCARE
Peitear < PECTINARE
Peixe < PISCE
Pel < PELLE
Pena < POENA
Pena < PINNA
perdoe < PĚRDŌNET
Pescozo < *POST COCCEU
Peza < *PETTIA
Pingar < *PĚNDĬCARE
Po < *PŬLU < PULVU
podedes < *POTĒTIS
podemos < *POTĒMŬS
poden < *POTĒNT
poder < *POTĒRE
podo < *POTŬM
poida < analóxica
Pomba < PALŬMBA
poña < *PŌNĚAM
poñen < *PŌNENT
poñen < PONĚUNT
poño < *PŌNĚŌ
pór < PŌNĚRE
Porco < PORCU
pos < PŌNIS
Posar < PAUSARE
posto < POSITU
posuír < POSSIDĒRE
Praia < PLAGIA
Praza < PLATEA
Pregón < PRAECŌNE
Preguiza < PIGRITIA
Premio < PRAEMIU
Prenda < PIGNŎRA
prendería < *PREHENDĚRE + EAM
Proba < PRŎBA
Procurar < PRŌCŪRARE
prohibir < PROHIBĚRE
prougeches < PLACUISTI
prougemos < PLACUIMUS
prougen < PLACUI
prougeron < PLACUERUNT
prougestes < PLACUISTIS
prougo < PLACUIT
Proveito < PROFECTU
puideches < POTUISTI
puidemos < POTUIMUS
puiden < POTŬĪ
puiden < POTUI
puideramos < POTŬĚRAMUS
puideron < POTUERUNT
puidestes < POTUISTIS
puido < POTUIT
puña < PŌNĒBAM
Puño < PUGNU
puxeches < POSŬISTĪ
puxeches < POSUISTI
puxemos < POSŬIMŬS
puxemos < POSUIMUS
puxen < POSUI
puxen < POSŬĪ
puxeramos < POSŬĚRĀMŬS
puxeron < POSUERUNT
puxestes < POSUISTIS
puxo < POSUIT
puxo < POSŬIT
Quebrar < CREPĀRE
quebrariades < CRĚPĀRE-*EATIS
queira < *QUAERIAM
queren < *QUAERENT
Quince < QUĪNDĚCIM
Quiñentos < QUINGENTOS
quixeches < QUAESIV-ISTĪ > QUĒSISTI
quixemos < QUAESIV-IMŬS > QUĒSIMUS
quixen < QUAESIV-Ī > QUĒSĪ
quixeron < QUAESIV-ĚRŬNT > QUĒSĚRŬNT
quixestes < QUAESIV-ISTIS > QUĒSISTIS
quixo < QUAESIV-IT > QUĒSIT
Rabia < RABIA
Raiar < RADIARE
Raíña < REGINA
Raio < RADIU
recibir < RECIPĚRE
Recobrar < RECUPERARE
Redondo < *ROTONDO < ROTŪNDU
Regar < RĬCARE
Rego < *REKU (prelat.)
Rella < REGŭLA
Reñir < RINGERE
respondo < RĚSPONDĚŌ
Revés < REVERSU
Rexo < RĬGĬDU
rían < RĪDAM
Ribeira < RIPARIA
rin < RĪDĪ
río < RĪDO
Río < RĪVU
rira < RĪDĚRAM
Roca < *RŎCCA < xerm. ROKKO
Roda < ROTA
Roibo < RUBEU
roto < RŬPTU
roubar < x. RAUBON
Roupa < Xerm. *RAUPA
Rozar < *RUPTIARE
Ruído < RŬGĪTU
sabedes < SAPĚRITIS
sacudir < SŬCCUTĚRE
sae < SALIT
saído < SALITUS
Salvaxe < Cat. ou Occ. salvatge < SĬLVATĬCU
Sangue < SANGUĬNE
Saúde < SALŪTE
se (imp.) < SĚDE
Seco < SICCU
Século < SAECULU
sede < SĚDĒTE
Sede < SĬTE
Seguro < SECURU
sei < SAPIO
Semana < SEPTIMANA
Semellar < SĬMĬLIARE
Senda < SEMITA
sentido < SENSUS
Sentir < SENTIRE
sentirades < SENT-Ī(VĚ)RĀTIS
Seña < SIGNA
Separar < SĒPARARE
Sepultura < SEPŪLTURA
Sermón < SĚRMŌNE
Seta < SAGĬTTA
sexamos < SĚDĚAMUS
Sinxelo < SĬNGĚLLU
Sobrar < SŬPĚRARE
sodes < *SŬTIS
Soidade < SŌLĬTATE
soirías < SOLĒRE+ *EAS
Solemne < SOLLEMNE
somos < SŬMŬS
son < SŬNT
son < SŬM
Sospeita < SUSPECTA
soubeches < SAPUISTI
soubemos < SAPUIMUS
souben < SAPUI
souberon < SAPUERUNT
soubestes < SAPUISTIS
soubo < SAPUIT
Subir < SŬBIRE
Sucio < SŪCĬDO
Sulco, suco < SULCU
sumir < SUMĚRE
Tamaño < TAM MAGNU
Tella < TEGULA
temo < TIMEO
Temperán < TEMPORANU
teña < TĚNĚAM
teñen < TĚNENT
teño < TĚNĚŌ
Terreo < TĚRRĒNU
tes < TĚNES
Testemuño < TĚSTĬMONĬU
tinxir < TINGĚRE
tiñades < TĚNĒBATIS
tomarán < *TŬMĀRE + *ANT
Torcer < TORCERE < TORQUERE
Toro < TAURU
Toro < TŎRU
Torpe < TŬRPE
Tremer < TREMULARE
Tributo < TRIBUTU
Tristeza < TRISTITIA
trouxeches < *TRAXUISTI
trouxemos < *TRAXUIMUS
trouxen < *TRAXUI
trouxeron < *TRAXUERUNT
trouxestes < *TRAXUISTIS
trouxo < *TRAXUIT
Unlla < ŬNGŬLA
Unxir < ŬNGĚRE
Vaca < VACCA
Vacío < VACĪVU
vai < VADIT
vaiades < VADATIS
Val < VALLEM
vallades < VALĚATIS
van < VADŬNT
vas < VADIS
Vasoira < VERSORIA < VERRĚRE
Veciño < VĪCĪNU
Vello < VECLUS < VETULUS
Veloz < VĒLŌCE
vencido < VICTU
vendemos < VĒNDIMUS
vender < VĒNDĚRE
Vendima < VINDĒMIA
Verán < (TEMPU) VERANU
Verdade < VERITATE
Verde < VĬRĬDE
Vergoña < VERECUNDIA
Vermello < VERMICULU
Verza < VIRDIA
Véspera < VESPERA
Veta < VĬTTA
veu < VENIT
veu < VENIT
Vez < VĬCE
viches < VIDISTI
Vide < VITE
vido < VENTUS
vimos < VIDIMUS
vin < VENI
vin < VIDI
Vingar < VINDICARE
Viña < VINEA
viñas < VĚNIĒBAS
viñeches < VENISTI
viñemos < VENIMUS
viñeron < VENERUNT
viñestes < VENISTIS
virara < *VIRA(VĚ)RAM
viron < VIDERUNT
Virtude < VIRTUTE
vistes < VIDISTIS
visto < VĪSTU
viu < VIDIT
vivir < VĪVĚRE
Voda < VŌTA
Vontade < VŎLŬNTATE
vou < VADŌ
Voz < VŌCE
Xacer < IACĚRE
xacerías < IACĒRE + EAS
Xaxún < ĪAIŪNU
Xeito < IACTU
Xenro < GENĚRU
Xogar < IOCARE
Xogo < IOCU
Xordo < SŬRDU
Xoves < IOVIS
Xudía < IUDAEA
Xuíces < IŪDĬCES
xunguir < IŬNGĚRE
Xunto < IŬNCTU
chegar < PLICARE
choer < CLAUDĔRE
concluír < CONCLŬDĔRE
incluír < INCLŪDĔRE
recluír < RECLŪDĔRE
meter < MĬTĔRE
dimitir < DEMĬTĔRE
premer < PRĔMĔRE
reprimir < REPRĬMĔRE
comprimir < COMPRĬMĔRE
deprimir < DEPRĬMĔRE
podrecer < PUTRESCĔRE
presentar < PRAESENTARE
recadar < l.v. RECAPĬTARE
remedar < REĬMĬTARE
soprar < SŬFFLARE
caer < CADĔRE
falar < FABULARI
atreverse < TRĬBŬĔRE
dedicar < DEDICARE
puxar < PULSARE
agravar < AGGRAVARE
apor < APPONERE
asentir < ASSENTIRE
atender < ATTENDĔRE
regalar < fr. Regaler
admirar < ADMIRARI
administrar < ADMINISTRARE
[editar] Véxase tamén
Nota: corrixo os que me parecen erros, e introduzo as novidades que coido que deben figurar, aínda que son consciente de que aínda está incompleto ( mais tamén pode non ser este o espazo ou presentación axeitada)
