Vicipéid:Ailt roghnaithe/Cartlann
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Seo é an cartlann de alt roghnaithe:
Clár ábhair |
[athraigh] Académie française
13 Feabhra 2005 - 19 Meitheamh 2005
Comhairle tábhachtach is ea an Académie française (Acadamh na Fraincíse) a stiúrann an Fhraincis. Bhunaigh an Cairdinéal de Richelieu é sa bhlian 1635, i ré rí Louis XIII. Tá sé ar cheann des na h-institiúid is ársa sa bhFrainc. Tá 40 bhall ann, a thoghann na baill atá cheana ann.
[athraigh] Gaeilge
19 Meitheamh 2005 - 29 Meán Fómhair 2005 Is í an Ghaeilge (.i. Gaeilge na hÉireann) an teanga Ghaelach a labhraítear in Éirinn. Is i measc an dá teanga oifigiúil Phoblacht na hÉireann. Ar 13 Meitheamh, 2005 d'aontaigh airí gnóthaí eachtracha de chuid an AE an Ghaeilge a ghlacadh mar theanga oifigiúil oibre san Aontas Eorpach. Beidh feidhm leis an stádas seo ó 1 Eanáir, 2007.
[athraigh] Cogadh Cathartha na hÉireann
29 Meán Fómhair 2005 - 15 Meitheamh 2006
Ba choimhlint é Cogadh Cathartha na hÉireann a d'éirigh as siniú an Conradh Angla-Éireannach. Cheap daoine áirithe nach raibh an conradh neamspleách go leor agus bhí siad dian i gcoinne cailleadh an Tuaiscirt. Dúirt na daoine eile gur 'cloch chéime' é an Conradh i dtreo lán-neamhspleáchas. Tháinig scoilt mhór ar an tír agus bhí a lán daoine thar a bheith searbhach faoi. D'fhás an dá pháirtí polaitiúla is mó i bPoblacht na hÉireann as an gcogadh, Fianna Fáil agus Fine Gael. Chomh maith leis sin, rinneadh a lán damáiste do bhonneagar an stáit, rud a bhí dian le tógáil le tír fíor-nua, mar a bhí Saorstát Éireann.
[athraigh] Väinö Linna
15 Meitheamh 2006 - 30 Aibreán 2007
Väinö Linna, a rugadh in Urjala ar an 20 Nollaig, 1920 agus a shíothlaigh i dTampere ar an 21 Aibreán, 1992, b'eisean scríbhneoir náisiúnta na Fionlainne thar aon scríbhneoir eile san fhíchiú haois. Cosúil le scríbhneoirí móra a thíre i gcoitinne, scríobhadh sé prós réadúil i stíl eipiciúil an chanbháis leathain. Ba scríbhneoir prólatáireach é ar a bhealach féin, ach ní dheachaigh sé riamh le Cumannachas ná fiú le Daonlathas Sóisialta. Rinne sé a chomhionannú le haicme na n-oibrithe sa chiall leathan, agus é ag tabhairt cur síos craicneach inchreidte ar chinniúint na mbochtán Fionlannach agus ar an dóigh ar streachail siad a mbealach i dtreo an stáit shoilíosaigh nua-aimseartha.
[athraigh] George Orwell
30 Aibreán 2007 - 14 Meitheamh 2007
Is é George Orwell ainm cleite an úrscéalaí Shasanaigh Eric Arthur Blair (1903-1950). Áirítear Orwell ar scríbhneoirí móra na fichiú haoise. B'iad an dá úrscéal mhóra pholaitiúla, mar atá, Animal Farm (1945) agus Nineteen Eighty-four (1949) a thuill clú domhanda dó. Aoir faoin Aontas Sóivéadach is ea é an chéad cheann acu, agus é scríofa as peirspictíocht an tSóisialaí mheasartha nár thaobhaigh riamh an leagan Sóivéadach den Chumannachas...
[athraigh] Winston Churchill
14 Meitheamh 2007 - 1 Deireadh Fómhair 2007
Polaiteoir agus ceannaire cogaidh Sasanach ab ea é Winston Spencer Churchill, (1874 - 1965). Chaith sé tréimhse ina oifigeach airm san India, bhain sé páirt i gCath Omdurman san tSúdáin, agus ghlac sé páirt freisin i gCogadh na mBórach.
Bhí sé ina theachta parlaiminte é ón mbliain 1900 anuas, agus rinneadh ceannaire na h-aimiréalachta de sa bhliain 1911. Lean sé ar aghaidh sa phost sin go dtí an Chéad Chogadh Domhanda. Ba Rúnaí Stáit don Chogadh é ó 1919-1921, agus, mar sin, b'ar a chrann-san a thit sé an Conradh Angla-Éireannach a shíniú sa bhliain 1921.
Bhí sé ina phríomhaire ar an mBreatain le linn an chuid is mó den Dara Cogadh Domhanda (1940 - 1945), tar éis dó teacht i gcomharbas ar Neville Chamberlain. Bhí sé ina shiombail do mhuintir na Breataine i rith an chogaidh. Tar éis roinnt blianta a chaitheamh sa fhreasúra, ghnóthaigh sé olltoghchán sa bhliain 1951, agus fuair sé é ina phríomh-aire arís (go dtí an bhliain 1955).
Bronnadh Duais Nobel don Litríocht air ar son na gcuimhní cinn a d'fhoilsigh sé idir 1948 agus 1953. Fuair sé bás ar 24 Eanáir 1965...
[athraigh] Oscar Wilde
1 Deireadh Fómhair 2007 - 8 Nollaig 2007
Úrscéalaí, drámadóir, file agus dea-chainteoir Éireannach ab ea Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde (16 Deireadh Fómhair 1854 - 30 Samhain 1900).
Rugadh Wilde i mBaile Átha Cliath do chlann Angla-Éireannach, agus rinne sé staidéar ag Coláiste na Tríonóide ó 1871-1874. Fuair sé scoláireacht le tuilleadh staidéir a dhéanamh in Oxford, agus bronnadh onóracha dúbailte air.
Tháinig an chéad bhailiúchán véarsaí le Wilde i gcló sa bhliain 1881, agus d'fhoilsigh sé an nóibhille The Canterville Ghost (1887) agus scéalta do pháistí sna leabhair The Happy Prince and Other Stories (1888) agus The House of Pomegranates (1891). Níor fhoilsigh Wilde ach úrscéal amháin The Picture of Dorian Gray (1891). Bhain Wilde amach a chlú is a cháil lena chuid drámaí áfach; go príomha Salomé (1893), Lady Windermere's Fan (1892) agus The Importance of Being Earnest (1895).
Tháinig drochdheireadh le saol Wilde, nuair a chaith sé seal i bpríosún de dheasca "mígheanmnaíochta tromchúisí". Fuair sé a shláinte scriosta ag filleadh chun saoirse dó, agus chaith sé faoi léan agus faoi dhímheas é tar éis sin. Fuair sé bás i bPáras, agus tá sé curtha i Reilig Père-Lachaise....
[athraigh] An tAontas Sóivéadach
8 Nollaig 2007 - 25 Nollaig 2007
Stát Cumannach ab ea é Aontas na bPoblachtaí Sóivéadacha Sóisialacha, nó An tAontas Sóivéadach (Rúisis: Союз Советских Социалистических Республик/Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik) agus é suite san Eoráise, a mhair ón mbliain 1922 go dtí an bhliain 1991. Ón mbliain 1945 go lá a scoir, bhí an tAontas Sóivéadach ina mhórchumhacht dhomhanda nach raibh ach na Stáit Aontaithe inchomórtais léi, agus bhí an dá thír seo ag déanamh téisclim chogaidh in aghaidh a chéile an chuid ba mhó den am i ndiaidh an Dara Cogadh Domhanda...
[athraigh] An Nollaig
25 Nollaig 2007 - 2 Eanáir 2008
Saoire sa bhféilire Chríostaíoch a cheiliúrann breith Íosa Chríost is ea an Nollaig (ón Laidin: Natalis), a chomórtar ar 25 Mí na Nollag. De réir na soiscéil, rugadh Íosa Críost don Maighdean Muire i mBeitheal, tar éis di féin agus dá fear céile Iósaf teacht ann le clárú don cheannáireamh Rómhánach. Dúirt lucht a leantha gur chomhlíon a bhreith fáisnéisí na bhfáidhe Giúdacha go dtiocfadh slánaitheoir as teach Dháibhí. Is saoire mór poiblí ar fud cuid mór den domhain an Nollaig, freisin - fiú i dtíortha nach bhfuil iontu ach fíorbheagán Críostaithe. Tá plé i gcónaí faoi dáta ceart ar a rugadh Íosa.
[athraigh] GULag
2 Eanáir 2008 - 7 Bealtaine 2008
Seasann an giorrúchán Rúisise GULag (Rúisis: ГУЛаг) do Glavnoye Upravleniye Lagerey, is é sin, Príomhúdarás na gCampaí Géibhinn. Bhí a leithéid sin d'údarás i mbun riarachán na gcampaí géibhinn san Aontas Sóivéadach nuair a bhí Stalin i gceannas.
Bhí cineálacha éagsúla de champaí ann. B'é an campa daorbhroide an cineál ba choitianta, ach thairis sin, bhí ionaid speisialta (шарашка/sharashka) ann do na saineolaithe ina raibh siad ag déanamh taighde don Stát, go háirithe ar mhaith leis na fórsaí armtha. Chuirtí daoine folláine i ngealtlanna (психушка/psikhushka) ar "chúiseanna polaitiúla". I gcampaí áirithe, chuirtí príosúnaigh i mbun oibreacha a raibh an radaighníomhaíocht ag roinnt leo, ag baint úráiniam as an talamh mar shampla, nó ag glanadh iarsmaí na dtástálacha adamhacha.
B'é an scríbhneoir Aleksandr Solzhenitsyn a chuir an focal féin i mbéal an phobail leis an leabhar millteanach staire a d'fhoilsigh sé sna seachtóidí, mar atá, Архипелаг ГУЛаг/Arkhipelag GULag, is é sin, Oileánra GULag nó Oileánra na gCampaí Géibhinn...
