سده ۵ (پیش از میلاد)
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
(سده ششم پ.م. - سده پنجم پیش از میلاد مسیح - سده چهارم پ.م. - سده‌های دیگر)
این سده و سده پس از آن زمان درخشش فلسفه و فرزانش در تمدن انسانی و به ویژه در یونان بود. یونان در این سده دارای نهادهای سیاسی،هنری،ادبی و مهرازی بالنده‌ای شد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] رویدادها
- چیرگی هیروگلیف در مصر باستان.
[ویرایش] دهه ۴۹۰
- ۴۹۹ (پیش از میلاد)؛تازش آریستاگوراس به پشتیبانی ایران به جزیره شورشی ناگزوس.
- ۴۹۹؛آغاز جنگ‌های میان یونان و ایران.
- ۴۹۹؛آتنی‌ها و یونیه‌ای‌ها سارد را ویران‌کردند.
- ۴۹۸ (پیش از میلاد)؛اسکندر یکم پادشاه مقدونیه شد.
- ۴۹۷ (پیش از میلاد)؛آبلرزه در پوتیده.
- ۴۹۶ (پیش از میلاد)؛پیروزی روم بر اتروسکن‌ها برپایه افسانه‌ها.
- ۴۹۶؛پیروزی گون چیان پادشاه چین بر هماوردان.
- ۴۹۵ (پیش از میلاد)؛ساخت نیایشگاه بهرام سیرکوس ماکسیموس در رم.
- ۴۹۴ (پیش از میلاد)؛ایران یونیه را در جنگ لاده بازپس‌گرفت.
- ۴۹۳ (پیش از میلاد)؛ساخت بندر پیره در نزدیکی آتن.
- ۴۹۳؛کوریولانوس سردار رومی شهر ولسکی کوریولی را به خاک روم افزود.
- ۴۹۲ (پیش از میلاد)؛نخستین لشکرکشی داریوش بزرگ به یونان به فرماندهی دامادش مردونیوس.
- ۴۹۱ (پیش از میلاد)؛لئوتوخیداس دوم پادشاه اسپارت شد.
- ۴۹۱؛گلون خودکامه جلا بر سر کار آمد.
- ۱۲ سپتامبر۴۹۰ (پیش از میلاد)؛جنگ ماراتون.
[ویرایش] دهه ۴۸۰
- ۴۸۹ (پیش از میلاد)؛همپیمانی شهرهای رودس.
- ۴۸۸ (پیش از میلاد)؛لئونیداس یکم پادشاه اسپارت گشت.
- ۴۸۷ (پیش از میلاد)؛مصر باستان بر ایرانیان شورید.
- ۴۸۷؛جنگ اژینا و آتن.
- ۴۸۶ (پیش از میلاد)؛نخستین بخش کانال بزرگ چین ساخته‌شد.
- ۴۸۶/۴۸۵ (پیش از میلاد)؛خشایارشا شاه ایران شد.
- ۴۸۴ (پیش از میلاد)؛بازگشت کنترل مصر باستان به دست ایرانیان.
- ۴۸۱ (پیش از میلاد)؛پایان جنگ آتن و اژینا.
- ۴۸۰ (پیش از میلاد)؛لشکرکشی خشایارشا به یونان.
- ۴۸۰؛پلیستارخوس پادشاه اسپارت شد.
- اوت ۴۸۰؛جنگ آرتمیسیوم میان ناوگان دریایی ایران و یونان.
- ۱۱ اوت ۴۸۰؛جنگ ترموپیل و پیروزی ایرانیان بر یونانیان.
- ۲۳ سپتامبر ۴۸۰؛جنگ سالامیس.
- ۴۸۰؛جنگ هیمرا میان کارتاژ و یونانیان سیسیل.
- ۴۸۰؛تازش :روم به وی‌ها.
[ویرایش] دهه ۴۷۰
- ۴۷۹ (پیش از میلاد)؛جنگ پلاته.
- ۴۷۹؛جنگ میکال میان ایران و یونان.
- ۴۷۸ (پیش از میلاد)؛ساخت نیایشگاه کنفوسیوس در چوفو.
- ۴۷۷ (پیش از میلاد)؛برپایی اتحادیه دلوس به رهبری آتن.
- ۴۷۶ (پیش از میلاد)؛آرشیداموس دوم پادشاه اسپارت شد.
- ۴۷۵ (پیش از میلاد)؛یوآن پادشاه دودمان ژو شد.
- ۴۷۴ (پیش از میلاد)؛جنگ کومه در ایتالیا.
- ۴۷۴؛رفتن پیتداروس شاعر یونانی به تبس.
- ۴۷۳ (پیش از میلاد)؛در چین ایالت وو به ایالت یوئه پیوست.
- ۴۷۲ (پیش از میلاد)؛نوشتن تراژدی پارسیان به دست اشیلوس.
- ۴۷۱ (پیش از میلاد)؛سیاستمدار آتنی تمیستوکل از آتن بیرون رانده‌شد.
[ویرایش] دهه ۴۶۰
- ۴۶۸ (پیش از میلاد)؛روم بر آنتیوم چیره‌شد.
- ۴۶۸ (پیش از میلاد)؛شندینگ پادشاه چین شد.
- ۴۶۶ (پیش از میلاد)؛جنگ اوریمدون میان ایران و یونان.
- ۴۶۵ (پیش از میلاد)؛پادشاهی اردشیر یکم در ایران.
- ۴۶۵ (پیش از میلاد)؛زمین‌لرزه در اسپارت.
- ۴۶۰ (پیش از میلاد)؛مصر بر چیرگی ایران شورید.
- ۴۶۰؛سینسیناتوس کنسول جمهوری روم شد.
[ویرایش] دهه ۴۵۰
- ۴۵۹ (پیش از میلاد)؛پلیستوئاناکس پادشاه اسپارت شد.
- ۴۵۹؛عزرا دومین دسته از یهود را از بابل به سوی اورشلیم رهنمون ساخت.
- ۴۵۸ (پیش از میلاد)؛اشیلوس تراژدی سه‌گانه خود اورستیا را به پایان رساند.
- ۴۵۸؛سیسیناتوس دیکتاتور جمهوری رم شد.
- ۴۵۷ (پیش از میلاد)؛اصلاحات پریکلس در آتن.
- ۴۵۷؛جنگ تاناگرا و شکست آتن از اسپارت.
- ۴۵۷؛جنگ اونوفیتا میان یونانیان.
- ۴۵۵ (پیش از میلاد)؛نخستین تراژدی اوریپید:پلیادس.
- ۴۵۴ (پیش از میلاد)؛یک ناوگان دریایی و پنجاه هزار سپاهی آتنی که برای برانگیزاندن شورش مصر باستان بر ایران گسیلانده‌شده‌بودند به دست ارتش ایران نابودشدند.
- ۴۵۳ (پیش از میلاد)؛شهر تای‌یوآن در چین گرفتار سیلاب شد.
- ۴۵۱ (پیش از میلاد)؛آشتی میان آتن و اسپارت و همپیمانیشان برای جنگ با ایران.
- ۴۵۱؛دسمویری در روم بر سر کار آمد. پیدایش قانون در روم.
- ۴۵۰ (پیش از میلاد)؛جنگ سالامیس میان ایران و یونان.
- ۴۵۰؛پردیکاس دوم پادشاه مقدونیه شد.
[ویرایش] دهه ۴۴۰
- ۴۴۹ (پیش از میلاد)؛پایان جنگ‌های ایران و یونان.
- ۴۴۹؛آغاز ساخت نیایشگاه هفستوس در آتن.
- ۴۴۹؛پخش نخستین قانون‌های همگانی در دوازده لوح در جمهوری رم.
- ۴۴۹؛پایان کتاب تاریخ هرودوت.
- ۴۴۸ (پیش از میلاد)؛پایان تندیس نه‌متری آتنا در آکروپولیس به دست فیدیاس.
- ۴۴۷ (پیش از میلاد)؛آغاز ساخت پارتنون به دست آتنی‌ها.
- ۴۴۷؛جنگ کورونه و بیرون‌راندن آتنی‌ها از بوئتیا.
- ۴۴۵ (پیش از میلاد)؛آغاز آشتی سه‌ساله میان اسپارت و آتن.
- ۴۴۵؛اردشیر یکم پروانه بازسازی اورشلیم را به نحمیا داد.
- ۴۴۳ (پیش از میلاد)؛برپایی دفتری برای سانسور در جمهوری رم. این دفتر در آغاز تنها ویژه نجیب‌زادگان بود.
- ۴۴۲ (پیش از میلاد)؛نگارش آنتیگونه به دست سوفوکل.
- ۴۴۱ (پیش از میلاد)؛آی پادشاه چین شد ولی پیش از پایان نخستین سال پادشاهیش مرد.
- ۴۴۱ (پیش از میلاد)؛سی پادشاه چین شد ولی پیش از پایان نخستین سال پادشاهیش مرد.
- ۴۴۰ (پیش از میلاد)؛خشکسالی در روم.
- ۴۴۰؛کائو پادشاه چین شد.
[ویرایش] دهه ۴۳۰
- ۴۳۹ (پیش از میلاد)؛سینسیناتوس بار دیگر در جمهوری رم بر سر کار آمد.
- ۴۳۵ (پیش از میلاد)؛تندیس زئوس یکی از شگفتی‌های هفتگانه جهان به دست فیدیاس به پایان‌رسید.
- ۴۳۳ (پیش از میلاد)؛جنگ سیبوتا میان کورسیرا و کورینت.
- ۴۳۲ (پیش از میلاد)؛جنگ پوتیده و شکست کورینت از آتن.
- ۴۳۱ (پیش از میلاد)؛جنگ پلوپونزی میان اسپارت و آتن.
- ۴۳۱؛امپدوکلس فیلسوف و فیزیکدان یونانی بدن انسان را دربردارنده چهار چیز شمرد:خون،زرداب،صفرای سیاه و بلغم. این باور تا سده‌ها در جهان پزشکی پذیرفته‌شد.
- ۴۳۰ (پیش از میلاد)؛گسترش تیفوس در آتن.
- ۴۳۰؛نخستین نمایش اودیپوس پادشاه نوشته سوفوکل.
[ویرایش] دهه ۴۲۰
[ویرایش] چهره‌های برجسته
- آمینتاس یکم پادشاه مقدونیه.
- فیثاغورث ریاضی‌دان یونانی.
- بقراط.
- گواتاما بودا بنیادگذار بودایی‌گرایی.
- کنفوسیوس بنیادگذار کنفوسیوس‌گرایی.
- مهاویرا بنیادگذار جینیسم.
- آشیلوس نمایشنامه‌نویس آتنی.
- داریوش یکم پادشاه ایران.
- پانینی دستور زبان‌نویس هندو.
- سوفوکل نمایشنامه‌نویس آتنی.
- سون تسی نویسنده و فرزانه جنگی چین.
- پریکلس سیاستمدار یونانی.
- زینو فیسلسوف یونانی.
- فیدیاس پیکرتراش یونانی.
- آمپدوکل فیلسوف یونانی.
- اودوکسوس ریاضی‌دان یونانی.
- میلیتادس جنگ‌سالار آتنی.
- هرودوت.
- اوریپیدس نمایشنامه‌نویس آتنی.
- مردونیوس سپهسالار ایرانی.
- جی گای پادشاه چین.
- هراکلیتوس فیلسوف یونانی.
- سقراط.
- موزی فیلسوف چینی.
- یوآن پادشاه چین.
- لئوتوخیدس پادشاه اسپارت.
- سیمونیدس شاعر و غزل‌سرای یونانی.
- آریستید سیاستمدار آتنی.
- خشایارشا پادشاه ایران.
- توسیدید تاریخ‌نویس یونانی.
- دموکریتوس فیلسوف یونانی.
- پلیستارخوس پادشاه اسپارت.
- آلسیبیادس جنگ‌سالار آتنی.
- سیمون سیاستمدار آتنی.
- اسکندر یکم پادشاه مقدونیه.
- آریستوفانس نمایشنامه‌نویس یونانی.
- مارکوس فوریوس کامیلوس سرباز و دولت‌مرد رومی.
- پیندار شاعر یونانی.
- چندینگ پادشاه چین.
- وولومنیوس فرمانروای اتروسکن.
- ایزوکرات سخنران آتنی.
- اردشیر دوم پادشاه ایران.
- فیلوکسنوس شاعر یونانی.
- دیونیسیوس خودکامه یونانی.
- امپدوکلس فیلسوف یونانی.
- فیدیاس پیکرتراش یونانی.
- زنون فیلسوف یونانی.
- داریوش دوم شاه ایران.
- عزرا و نحمیا رهبران یهود.
- زنگزی شاگرد کنفوسیوس.
[ویرایش] یافته‌ها و نوآوری‌ها
[ویرایش] منبع
- نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی،5th century BC. (نسخه ۱۷ مه ۲۰۰۷)
| هزاره | سده | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۴ پ‌م: | ۴۰ پ‌م | ۳۹ پ‌م | ۳۸ پ‌م | ۳۷ پ‌م | ۳۶ پ‌م | ۳۵ پ‌م | ۳۴ پ‌م | ۳۳ پ‌م | ۳۲ پ‌م | ۳۱ پ‌م |
| ۳ پ‌م: | ۳۰ پ‌م | ۲۹ پ‌م | ۲۸ پ‌م | ۲۷ پ‌م | ۲۶ پ‌م | ۲۵ پ‌م | ۲۴ پ‌م | ۲۳ پ‌م | ۲۲ پ‌م | ۲۱ پ‌م |
| ۲ پ‌م: | ۲۰ پ‌م | ۱۹ پ‌م | ۱۸ پ‌م | ۱۷ پ‌م | ۱۶ پ‌م | ۱۵ پ‌م | ۱۴ پ‌م | ۱۳ پ‌م | ۱۲ پ‌م | ۱۱ پ‌م |
| ۱ پ‌م: | ۱۰ پ‌م | ۹ پ‌م | ۸ پ‌م | ۷ پ‌م | ۶ پ‌م | ۵ پ‌م | ۴ پ‌م | ۳ پ‌م | ۲ پ‌م | ۱ پ‌م |
| ۱: | ۱ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ | ۱۰ |
| ۲: | ۱۱ | ۱۲ | ۱۳ | ۱۴ | ۱۵ | ۱۶ | ۱۷ | ۱۸ | ۱۹ | ۲۰ |
| ۳: | ۲۱ | ۲۲ | ۲۳ | ۲۴ | ۲۵ | ۲۶ | ۲۷ | ۲۸ | ۲۹ | ۳۰ |
| ۴: | ۳۱ | ۳۲ | ۳۳ | ۳۴ | ۳۵ | ۳۶ | ۳۷ | ۳۸ | ۳۹ | ۴۰ |
