Kultura
Wikipedia(e)tik
Kultura, oro har, gizarte edo gizatalde baten ezaugarri diren berezitasun espiritual, material, intelektual eta afektiboak dira. Arteaz gain, honen barnean dira bizimodua, oinarrizko eskubideak, balio sistemak, ohiturak eta sinesmenak.
Horrela, kulturak hiru atal nagusi ditu: artea, hizkuntza eta teknika.
Eduki-taula |
[aldatu] Kultura "definitzen"
Gizakiak bere bizimodua animaliek baino maila gorago batera eraman du. Gizatiar gizartea opulazioaren ezaugarriak berregin ditu, baita espezializazio, eskuzabal eta jarraitasun ezaugarriak ere, agerian animalia gizartean ere. Soziologia ez da soziobiologiara mugatu behar baina kontutan hartu behar du. Kultura gizakiarena da, natura biologikoaren gainetik. Hala ere, kultura izateak ez du esan nahi izakia bere oinarri zoologikotik bereiztu behar denik. Kultura baita, gai biologikoak asetzeko modu gizatiarra. Soziologiaren atalik ez da osorik biosoziala edota soziokulturala: bi faktoreak daude beti bertan. Momentuko gertakizunek erabakitzen dute zein aldetara jo gehien. Soziologiak, orduan, gertakizun sozialak aztertzen dituen diziplina da, gertakizun guztiz gizatiarrak.
Edward Burnett Tylor antropologoaren arabera, kultura da gizaki batek gizarte baten parte izateagatik dituen konplexuak: ezaguera, sinesmenak, artea, morala, legeak, erabilerak eta beste hainbat gaitasun.
Kulturak bere parte-hartzaileen jarrera menperatzen du. Gizakiaren herentzia biologikoa ez den guzti hori da kultura.
Kultura hizkuntza ere bada: ahozkoa, gorputzarena eta idatzizkoa. Kulturak giza-ikasketa prozesu bat behar du; horretarako daude taldekako patroi batzuk. Kulturaren erantzunak beti emaitzetan eta jarrera jakinetan daude. Patroi hauek (arauak, sinesmenak, jarrerak) pertsonen kontzientzia egoeratan sartuak izan dira. Kultura abstraktua eta ukiezina izan daiteke, baina bere erantzunak beti emango dira denbora-espazioaren mugen barruan.
Kulturak hainbatekoak dira gizartearen arabera.
Kulturaren konposizioa:
- Elementu kognitiboak: ezaguera objektiboen osaketa, naturaren eta gizartearen gainekoak.
- Sinesmenak: enpirikoki frogatu gabeak, kosmosaren eta bizitzaren inguruko fede-ekintza; emaitzak dira bere erantzun. Beti ditu erantzunak, jendea uste duenaren arabera mugitzen baita. Sinestea errealitatea ezagutzeko modu bat da. Ezaguera perfekturik ez dago; egiara gerturatzea baino ez dago.
- Balioak: errealitatera gerturatzeko. Balioak errealitatearen irrika-kontzeptzioak dira. judizioak barneratzen dituzte, gauza, ideia eta ekintza guztiei emanak. Gertatutako fenomeno eta ekintzen gainetik jarritako jarrerak sortzen dituzte. Munduak ez dituen ezaugarri batzuk izatea desiratzen da balioengatik. Ez dago baliorik ez badago taldean onartutako jarrera-araurik.
- Arauak: kondukta edo jarreraren determinazio markoa.
- Jarrera: balioek eta arauek determinatutakoa.
- Balioen eta arauen desbideratzea: taldekako zigorra dute erreakzio gisa. Arau eta balio margen koexistentzia badago, gaineko balio edo oinarriak badaudelako, gehiengoak onartua, eta tolerantzia zigortzen dutenak.
- Zeinuak: seinale eta sinboloak barneratzen ditu. Seinaleek gertakizun bat erakusten dute (trafiko seinaleak). Sinboloak konplexuagoak dira eta kultura sistema-komunikazioaren gai nagusi dira. Sare-sinboliko nagusiena hizkuntza da. Gizateria ezin da ulertu hizkuntza gabe (soziolinguistika).
- Araurik gabeko jarrera formak: komunitate nazional bateko jendearen estiloa.
[aldatu] Kultura eta azpikultura
Azpikultura: giza-aurrejudizioak, ideologi politikoak, hezkuntzak eta herriko folkloreak hartzen dituen hainbat forma. Kasu askotan hainbat kultura batera bizi dira bata bestearen menpe geratu gabe. Hainbatetan, azpikulturak ez daude gustura gaineko kulturarekin; horretarako, oinarri asko egon daitezke (klaseen arteko gatazka, giza-arazoak).
[aldatu] Kulturaren ordena eta dinamika
[aldatu] Kultur-sistemak
Kultura batek biziraun dadin bere zatiek intermenpekotasuna behar dute izan. Bertako jendeak hizkuntza bera erabili beharko dute, arauak, sinesmenak eta ohitura jakin batzuk beharrezkoak dira elkarbizitzeko. Kultura guztiak dira moldatu beharreko osaketa dinamikoak. Ez dago kultura ibilgeturik. Zenbat eta gogorragoa izan kultura bat, orduan eta aukera gutxiago izango ditu bizirauteko isolamendutik kanpo. Kultura mugikorrenek irauteko aukera asko dituzte, nahiz eta askotan aise galtzen dituzten euren ezaugarriak.
[aldatu] Maska, konpleju eta area kulturalak
Kultura baten unitate txikiena maska da. Ikerketarako onak dira erraz isolatu eta definitu daitezkeelako, baina konfigurazio, patroi edo konplexu kulturaletatik kanpo ezaugarria galtzen dute. Konplexu kulturala zera da: denbora-espazioan dagoen maska-kulturalen osaketa. Fenomeno hauek area kulturaletan gertatzen dira.
[aldatu] Errealitate kulturalaren mailak
Pitirim Sorokinek zioenez, fenomeno soziokulturalek hiru osagai dituzte:
- esanahiak, balioak, arauak
- horiek objetibatzeko bide biofisikoak
- horiek sortzen, erabiltzen dituzten gizaki konszienteak
Mailak:
1.- Maila sinboliko-ideala: giza-errealitatearen gaineko sinesmenak, nozioak, balioak eta arauak.
2.- Ekintza sozialaren maila: aurrekoan oinarritutakoa baina guztiz azaldu gabe. Talde edo norbanako batek sinesmen jakin batzuk izan ditzake baina praktikan kontra egin.
3.- Maila materiala: errealitate kulturalarena. Aurreko bi mailen solidifikazio materiala adierazten du. Adb: eraikuntzek informazioa ematen digute aurreko beste bi mailen inguruan.
[aldatu] Kultura-aldaketa
Kultura ez da ibilgetua. Kulturaren alde mugikorrenak egiturarekiko aldatzen dira. aldaketaren arrazoiak ezagutzeko hainbat azterketa egin behar dira. Hizkuntza taldeko balio eta adierazpenez josita dago, eta horrek jendearen jarreran du eragina. Zientzia eta teknologia ere, hizkuntzarekin lotuta daude. Transmisio kulturaleko fenomenoak: kultura eboluzio orokorra; horrek hartzen ditu baitan iraultza kulturalak. Fenomeno hauek ez dira nahastu behar iraultza politikoekin. Iraultza kulturalen arrazoia da maska edo konpleju kulturalen sarrera aurretik dagoen kultura batean, horiek aldaketa azkarra eta muturrekoak eragiten dute, eta sistemaren berregituratzea, jakin ezineko ondorioekin. Sarritan, berrikuntza kulturalen sarrerak eragiten du desordena, tentsioa, akronimoak: mota askotako biktimak. Kultura-eboluzioak ez du zertan sortu aurrerapen kulturala. Aurrerapen kulturala izateko hainbat aspektutan izan behar du aberastasuna (eta ez bakar batean): zientzian, komunikazio sinbolikoan, elkarbizitza moduan, eta etikan
[aldatu] Kulturen pluraltasuna
Kultura bakar batez hitz egiteak etnozentrismoa eragin dezake. Hainbat kultura daude eta horregatik errespetatu behar dira guztiak; funtsezko elementu hau ulertzeak esan nahi du erlatibismo kulturala neurri batean onartzea. Kontzeptu honen esanahia da oinarri moralak, ideologiak, erlijio sinesmenak, legeak, aspektu batzuen menpe daudela: lekua, historia, populazioa, heredatutako ohiturak, eta beste horrenbeste kanpo-faktore naturarekiko. Nozio, teoria edo sinesmen baten egiazkotasuna edo faltsutasuna baldintza historiko eta sozialen menpeko azpiproduktuak baino ez dira. komunikatu gabeko urruneko lekuetan balio moral berak agertzeak erakusten digu badagoela natura gizatiarra. Gizakiaren jarrera eta kontzientzia kulturaren eta giza-egituraren mende daude. Horrela, giza-egitura eta kultura moldatu egin beharko dira natura gizatiarraren maska eta oinarrizko ezaugarriei.
