Huá-hŏk
Lài-nguòng: Wikipedia
Huá-hŏk (化學) sê siŏh cṳ̄ng ngiēng-géu iū-gĭ hĕ̤k-ciā ù-gĭ ŭk-cék biéng-huá gì kuŏ-hŏk. Ĭng-ôi huá-hŏk huāng-éng gì buōng-cék sê nguòng-cṳ̄ gì tṳ̀ng-sĭng cū-hăk, gó-chṳ̄ huá-hŏk iâ â̤-sāi gōng sê ngiēng-géu nguòng-cṳ̄ ciōng-iông tṳ̀ng-sĭng cū-hăk siàng sĭng hŭng-cṳ̄, ī-gĭk diêng-cṳ̄ ciōng-iông ông-dông gì kuŏ-hŏk.
Mŭk-luŏh |
[Siŭ-gāi] Huá-hŏk hiêng-chiông
Huá-hŏk hiêng-chiông sê bī ŭk-cék chăng-gă huá-hŏk huāng-éng hâiu huák-sĕng gì séng-cék biéng-huá, ké̤ṳk ŭk-cék gâe̤ng nèng-liông dŭ ô guăng-hiê. Huōi cêu sê dék bàng-siòng gì huá-hŏk hiêng-chiông cĭ-ék: sê ŭk-cék gâe̤ng kĕ̤ng-ké diē-lié gì iōng huák-sĕng giòng-liĕk huāng-éng sāng-sĕng sĭng ŭk-cék gì guó-tiàng, tiék săng cĭng iâ sê tiék gâe̤ng iōng-ké mâing-mâing huāng-éng gì liê, cī lâng cṳ̄ng biéng-huá dŭ â̤ hô̤ lō̤ iōng-huá (oxidation); lêng-nguôi siŏh cṳ̄ng sĕng-uăk dṳ̆ng sèu-sèu pâung diŏh gì huá-hŏk hiêng-chiông sê sŏng gâe̤ng giēng gì dṳ̆ng-huò (neutralization). Huá-hŏk huāng-éng iâ sèu-sèu puâng lā̤ nèng-liông gì sék-huóng gâe̤ng ngék-siŭ.
[Siŭ-gāi] Huá-hŏk gì ciĕ-puái
Ciō-iéu gì huá-hŏk ciĕ-puái ô â-dā̤ gūi cṳ̄ng: Hŭng-sék huá-hŏk, iū-gĭ huá-hŏk, lī-lâung huá-hŏk, sĕng-ŭk huá-hŏk, ù-gĭ huá-hŏk gâe̤ng ŭk-lī huá-hŏk.
[Siŭ-gāi] Gĭ-buōng kái-niêng gái-siêu
[Siŭ-gāi] Nguòng-cṳ̄
Nguòng-cṳ̄ (atom) iù nguòng-cṳ̄-hŏk (bău-guák cék-cṳ̄ gâe̤ng dṳ̆ng-cṳ̄) gâe̤ng diêng-cṳ̄ cū-siàng. Diêng-cṳ̄ (dái hô-diêng) gì só-liông gâe̤ng nguòng-cṳ̄-hŏk sū dái gì diêng-liông (céng-diêng) siŏng dṳ̆ng-huò.
[Siŭ-gāi] Nguòng-só
Nguòng-só (element) sê siŏh cṳ̄ng nguòng-só cêu sê dái ô dè̤ng-iông sâ̤ gì cék-cṳ̄ gì siŏh lôi nguòng-cṳ̄ gì tūng-chĭng. Pī-ṳ̀-gòng, ô 6 bĭk cék-cṳ̄ gì nguòng-só cêu sê táng, ô 92 bĭk cék-cṳ̄ gì nguòng-só cêu sê iù.
[Siŭ-gāi] Huá-hăk-ŭk
Huá-hăk-ŭk (compound) sê iù mâ̤ dè̤ng-iông gì nguòng-só áng ék-dêng bī-liê cū-siàng gì ô dĕk-dêng huá-hŏk séng-cék gì ŭk-cék. Pī-ṳ̀-gōng, cūi cêu sê kĭng gâe̤ng iōng áng 1 bī 2 bī-liê cū-hăk siàng gì ŭk-cék.
[Siŭ-gāi] Hŭng-cṳ̄
Hŭng-cṳ̄ (molecule) sê bō̤-tì ŭk-cék huá-hŏk séng-sék gì dék ciēu gì ŭk-cék, iù nâng bĭk hĕ̤k ī-siông gì nguòng-cṳ̄ cū-siàng.
[Siŭ-gāi] Liê-cṳ̄
Liê-cṳ̄ (ion) sê dái diêng gì nguòng-cṳ̄ hĕ̤k-ciā hŭng-cṳ̄. Pī-ṳ̀-gōng, sièng (huá-hŏk-sék: NaCl) sê iù dái céng-diêng gì Na+ gâe̤ng dái hô-diêng gì Cl- cū-siàng gì.
[Siŭ-gāi] Miàng-chĭng gì lài-lĭk
Háng-ngṳ̄ "化學" cê-méng é-sé̤ṳ cêu sê "ŭk-cék biéng-huá gì kuŏ-hŏk"; Ĭng-ngṳ̄ "chemistry" sê téng Ă-lá-báik-ngṳ̄ gì "al-kimia" lì gì, é-sé̤ṳ sê "biéng-huá gì ngiê-sŭk".
