Rimski senat
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Senat je u starom Rimu prvobitno bilo savjetodavno vijeće kralja koje je opstalo i nakon ukidanja monarhije. Najranije zabilježeni broj članova senata u historijskim izvorima jeste 300. Sula je taj broj povećao na 600, Julije Cezar na 900, a Oktavijan Avgust ga ponovo smanjio na 600.
Sadržaj |
[uredi] Sastav senata
Senat je možda postojao u doba rimskog kraljevstva i služio kao kraljevo savjetodavno tijelo. Njegovo ime ukazuje na to da je prvobitno bio sastavljen od starijih ljudi (senes), čiji su starost i znanje svakako bili visoko cijenjeni u društvu koje još nije u potpunosti dostiglo stepen pismenog društva. Tokom republike senat su činili članovi vodećih porodica. Njegova veličina u doba rane republike nije poznata. Antički izvori kazuju da je tokom srednje republike brojao 300 članova.
Rimski se senat prvobitno popunjavao isključivo patricijima. Porijeklo i značaj razlike između patricijskih i plebejskih senatora još uvijek je nejasan, ali zna se da je plebejcima članstvo u senatu postalo dostupno do druge polovine 5. vijeka p.n.e. Članovi senata u historijsko doba nazivali su se patres conscripti (= "oci i dopisani"), a analističko objašnjenje za taj izraz jeste da su prvobitni patricijski senatori bili patres, dok su plebejski senatori bili conscripti, dakle dopisani članovi.
Članstvo u senatu bilo je doživotno, ali je u doba republike bilo ograničeno ovlaštenjem cenzora da neugledne članove isključe iz senata. U doba rane republike (509–280) članove senata postavljali su konzuli, a kasnije cenzori. Krajem 3. vijeka p.n.e. prvenstvo pri izboru novih članova senata imali su kurulni magistrati, a Sula je odredio da kvestori automatski ulaze u članstvo senata. Tako je senat praktično postao skup bivših magistrata. Senatori za svoj rad nisu dobijali nikakvu platu, jer je njihova funkcija, kao i sve magistrature, smatrana za "čast" (honor). Premda je tek Oktavijan Avgust uveo imovinski cenz po kome su kandidati za članstvo u senatu morali posjedovati imovinu u vrijednosti od najmanje milion sestercija, senatori su i prije toga uglavnom bili imućni ljudi iz uglednih porodica.
[uredi] Doba republike
Zahvaljujući svojim ovlaštenjima i stalnošću članstva, senat je u praksi funkcionisao kao de facto kolektivni šef države. Pripremao je predloge zakona koji su se na usvajanje podnosili skupštinama, a njegove vlastite rezolucije (decreta ili senatus consulta) imale su u određenom stepenu praktičnu snagu, iako možda ne i formalno zakonsku jer su narodni tribuni mogli uložiti svoj veto. Sudska vlast senata ogledala se u njegovom pravu da osniva posebne sudske komisije. Upravljao je državnim finansijama, postavljao namjesnike provincija i jedini u državi imao pravo da definiše i sprovodi spoljnu politiku Rima. Senat je takođe nadgledao kultove državne religije.
Senatske sjednice održavane su ili u Kuriji (Curia) na Rimskom forumu ili na nekom drugom posvećenom mjestu udaljenom jednu milju od grada. Prvo godišnje zasjedanje uvijek je bilo u hramu Jupitera Kapitolskog. U raspravi svaki senator se pitao za mišljenje i to prema svom položaju tako da su prvi govorili cenzori, zatim konzuli, pretori, edili itd. Senator koji se u ovom popisu nalazio na prvom mjestu nazivao se princeps senatus (= "prvak senata").
Pošto je senat bio popunjen bivšim magistratima, nije dolazilo do sukoba između magistrata koji su bili na dužnosti i samoga senata, a senat je u načelu imao čvrstu kontrolu nad magistratima i uglavnom ih je koristio kao sredstvo za sprovođenje vlastite politike. Do propasti republike došlo je u trenutku kada je senat izgubio kontrolu nad moćnim pojedincima koji su imali podršku svojih vojnih trupa.
[uredi] Doba carstva
Po uspostavljanju principata senat je izgubio svoju suverenu moć, ali je zadržao neke važne funkcije. Avgust se trudio da upravu nad državom dijeli sa senatom. Senat je zadržao i upravu nad nekim provincijama, te nad državnom blagajnom (aerarium). Odluke senata (senatus consulta) imale su snagu zakona i nisu ih morale potvrditi skupštine. Sudska ovlašćenja senata bila su osnažena i uvećana. Međutim, zahvaljujući dijelom i vlastitoj neefikasnosti, moć senata postepeno je umanjivana.
[uredi] Senatus consultum ultimum
U teškim vanrednim okolnostima senat je donosio tzv. "poslednju odluku senata" (sentus consultum ultimum), koja je konzulima davala ovlaštenje da upotrebe silu kako bi zaštitili državu i koja je suspendovala pravo priziva na narod (ius provocationis). Uobičajena foruma je glasila: dent operam consules ne quid detrimenti res publica capiat (= "neka se konzuli postaraju za to da država ne pretrpi nikakvu štetu"). Ovakva je odluka prvi put donešena 122. p.n.e. da bi se suzbio reformski pokret Gaja Grakha, a takođe je upotrebljena i protiv Saturnina (100. p.n.e.) i Katiline (63. p.n.e.). Poslednji put senat je ovakvu odluku donio 40. godine p.n.e. protiv akcija Salvidenija Rufa (Salvidenius Rufus). Populari su uvijek dovodili u pitanje zakonsko pravo senata da koristi ovu vanrednu mjeru.
