Danska

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Kraljevina Danska
Kongeriget Danmark

(Zastava) (Grb) Službeni jezik danski Glavni grad Kopenhagen Kraljica Margareta II Premijer Anders Fogh Rasmussen Površina  - Ukupno  - % vode 134 na svijetu 43,094 km² 1.6% Stanovništvo  - Ukupno  - Gustoća 109 na svijetu 5,447,084 Procjena 2007 128.48/km² Nezavisnost 737. prvo pominjanje Danskog kralja Valuta Kruna (DKK) Vremenska zona CET (UTC+1) - ljeti CEST (UTC+2) Državna himna "Der er et yndigt land" ("Postoji divna zemlja") Internetski nastavak .dk Pozivni broj +45

Danska je država Evropske unije, koja se nalazi u Sjevernoj Evropi i koja se sastoji od mnogih ostrva u Baltičkom moru i poluotoka koji graniči sa Njemačkom. Ukupna površina Danske je 43.094 kvadratnih kilometara. Glavni grad države je Kopenhagen. Ukupno stanovništvo je 5.397.640. Glavna etnička grupa su Danci, dok su glavne manjine Turci, Nijemci, Pakistanci, Bošnjaci i Eskimi. Glavna religija je protestantizam (evanđeljsko-luteranska crkva).

Sadržaj 1 Historija 2 Vlada i politika 3 Političke podjele 4 Geografija 5 Privreda 6 Stanovništvo 7 Kultura 7.1 Književnost 8 Relevantni članci 9 Vanjski linkovi

[uredi] Historija

Prije nego što su je nastanili Skandinavci, Danska je bila dom Keltima - što je potvrđeno otkrićima ritualnih močvarnih ubistava i pogreba. Najstarije dansko pismo potiče iz 7. vijeka, kada je nastao i novi runski alfabet. Najstariji grad u Danskoj je Ribe iz 810. godine. Sve do 11. vijeka Danci su bili poznati kao Vikinzi, zajedno s Norvežanima i Šveđanima, koji su kolonizirali, napadali i trgovali u svim dijelovima Evrope. Mnogi arheolozi i historičari vjeruju da su Vikinzi otkrili Ameriku na svojim putovanjima od Skandinavije, preko Islanda, zatim do Grenlanda i na kraju do Amerike.

U različitim dobima je kralj Danske vladao dijelovima Engleske i Irske, Norveškom, Švedskom, Finskom, Islandom, Francuskom, naročito Normandijom i dijelovima Djevičanskih otoka, Trankebarom u Indiji, dijelovima obala Baltičkog mora i današnjom sjevernom Njemačkom. Skåne, Blekinge i Halland su bili dijelovi Danske većim dijelom njene rane historije, ali su pali pod švedsku vlast 1658. godine. Savez s Norveškom raskinut je 1814. godine, kada je Norveška ušla u novi savez sa Švedskom (do 1905.).

Danski liberalni i nacionalni pokret postao je značajan 1830-ih godina i poslije evropskih revolucija 1848. godine Danska postaje ustavna monarhija 5. juna 1849.

Poslije drugog Šlezviškog rata (danski: Slesvig) 1864. godine, Danska je bila prisiljena ustupiti pokrajinu Schleswig-Holstein Pruskoj, što je bio posljednji poraz koji je ostavio duboke tragove u danskom nacionalnom identitetu. Poslije ovoga Danska je usvojila politiku neutralnosti, zbog čega ostaje neopredjeljena u Prvom svjetskom ratu. Zbog poraza Njemačke, tokom sklapanja sporazuma u Versaillesu, Danskoj je ponuđeno vraćanje pokrajine Schleswig-Holstein. Bojeći se Njemačke odmazde ona je odbila prihvatiti vraćanje Holsteina i insistirala je na plebiscitu o povratku Schleswiga. Godine 1920., kao rezultat plebiscita, sjeverni Schleswig vraćen je Danskoj. Uprkos neutralnosti, Danska je napadnuta od strane Njemačke (Operacija Weserübung), 9. aprila 1940. godine. Iako u početku sa samostalnom vlašću (koja je završila 1943. zbog rastućeg otpora), Danska je ostala okupirana tokom cijelog Drugog svjetskog rata. Poslije rata Danska je postala jedan od osnivača NATO-a, i 1973. godine, pridružila se EEZ-u (kasnije EU).

[uredi] Vlada i politika

Danski monarh je trenutno Kraljica Margrethe II. Danskom upravlja izvršna vlast, Vlada, kojom formalno upravlja kraljica, ali realno premijer. Trenutno je Anders Fogh Rasmussen danski premijer. Zakonodavnu vlast ima danski Parlament (na danskom: Folketinget) kao i kralj (u praksi vlada). Državni način uprave u Danskoj je parlamentarizam

Danska je administrativno podjeljena u 13 oblasti (amter) i 270 komunu. Farska Ostrva i Grenland su takođe dio Kraljevine Danske. Obadvije zemlje imaju samoupravu. Treba napomenuti da će se tokom 2007. desiti velika komunalna reforma, gdje će se više komuna ujediniti, a 5 velikih regija će zamjeniti postojeće oblasti.

[uredi] Političke podjele

Danska je do nedavno bila podijeljena na 13 okruga (amter, jednina: amt) i na 270 općinu (kommuner, jednina: kommune). Od 1. januara 2007. u Danskoj je sprovedena reforma administrativne podjele zemlje, u kojoj su nekadašnji okruzi zamijenjeni s pet novih regija, a broj općina smanjen je na 98.

Regije su:

1. Sjeverni Jutland (danski: Region Nordjylland) - sjedište u Aalborgu;
2. Centralni Jutland (danski: Region Midtjylland) - sjedište u Viborgu;
3. Južna Danska (danski: Region Syddanmark) - sjedište u Vejleu;
4. Glavni grad (danski: Region Hovedstaden) - sjedište u Hillerødu.
5. Zeland (danski: Region Sjælland) - sjedište u Sorøu.

Grenland i Farska ostrva također pripadaju Danskoj, ali imaju status autonomnih regija, te svaku od ovih regija predstavljaju po dva zastupnika u danskom parlamentu.

[uredi] Geografija

Dansku sačinjava poluostrvo Jutland (danski: Jylland) i 405 ostrva, od kojih je 79 naseljeno. Zemlja se nalazi u Skandinaviji i okružena je Baltičkim morem, Kattegatom i Sjeverni morem, dok na jugu se graniči sa Njemačkom. Dva najveća ostrva su Zeland (danski: Sjælland) i Fyn (Funen). Glavni grad Kopenhagen (danski: København) se nalazi na Zelandu i povezan je sa Švedskom novoizgrađenim Øresund mostom. Takođe je dobra povezanost ostrva trajektima. Danska je većinom ravničarska zemlja s najvećim vrhom Møllehøj (170,86 metara nadmorske visine).

Zime su blage, a ljeta svježa. Najznačajniji gradovi su prestonica, Kopenhagen (na Zelandu), Aarhus, Aalborg (na Jutlandu) i Odense (na Funenu).

Oranice, pašnjaci i travnjaci zauzimaju oko 75% površine i zasijane su u prvom redu krimnim biljkama. Više od polovine izvozne vrijednosti daje stočarstvo. Danci izvoze živu stoku, meso, puter, jaja, sir, med i mlijeko. Razvijen je i ribolov.

[uredi] Privreda

Danska ima modernu tržišnu privredu. Životni standard je vrlo visok, danska kruna je stabilna i vezana uz euro (1 € = 7,6 DKK). Privreda zavisi o vanjskoj trgovini i izvozu (najviše se izvozi: svinjetina, riba i žitarice). Danci su odbili euro na referendumu 2000. godine. Privreda je sindikalizirana; više od 75% radne snage su članovi sindikata. Pravila o radu i platama većinom se dogovaraju između sindikata i poslodavaca, bez uplitanja države.

[uredi] Stanovništvo

U zemlji živi oko 5.5 miliona ljudi, od kojih skoro četvrtina živi u Kopenhagenu. U Danskoj se govori danski jezik, koji pripada som germanskoj jezičkoj grupi. Danski sačinjavaju mnogi dijalekti, koji često jasno odaju iz kojeg kraja osobe dolaze. Književni danski (rigsdansk) je oficijelno priznat danski jezik, koji se koristi na televiziji, radiju i u školstvu. Pored danskog, govori se i farski, grenlandski (inuit dijalekt), turski, njemački, ali i pakistanski i bosanski.

84.3% stanovnika pripadaju Danskoj Narodnoj Crkvi (Den Danske Folkekirke) koja je jedan od oblika luteranske crkve. Ostatak stanovništva većinom pripada nekim drugim kršćanskim crkvama, dok je 2% stanovništva islamske vjeroispovijesti. U zadnje vrijeme u Danskoj je doživjela procvat stara nordijska religija Asatru koju je danska vlada odobrila kao vjerski pokret.

Zbog srbijansko-crnogorske agresije na Bosnu i Hercegovinu, bosanske izbjeglice su počele pristizati u ovu zemlju još 1992. godine. U jeku rata u BiH, broj bh. izbjeglica je dostigao brojku od 20.000 ljudi, dok se danas, po nekim procjenama, nalazi oko 17.000 bosanskohercegovačkih građana u Danskoj.

[uredi] Kultura

Vjerovatno najpoznatiji Danac je pisac bajki Hans Christian Andersen. Drugi vrlo poznati Danci su: filozof Søren Kierkegaard, fizičar Niels Bohr, književnica Karen Blixen, astronom Tycho Brahe i filmski režiser Lars von Trier.

[uredi] Književnost

Danska književnost počinje sa runskim natpisima oko 300. godine. Sačuvani su epitafi kraljevima, ratnicima i sveštenicima, naročito iz perioda 800.-1100., a to su kratki sadržajni natpisi o bitkama, o ratničkim i pljačkaškim podvizima Vikinga. Oko 1200. Sakso Gramatikus napisao je na latinskom jedno od najvećih djela srednjeg vijeka "Gesta Danorum", historijsku hroniku o junačkim djelima Danaca. Poznata je zbirka koju je sastavio Svend Gruntvig, sa 539 balada u 3.000 varijanti. U njima se veliča sloboda danskog naroda, a najpopularnija je o Nilsu Ebesenu, plemiću sa Jutlanda, i njegovoj pobjedi nad njemačkim tiraninom i grofom Halstajnom, koji je 1340. pošao da pokori Dansku. Prva štamparija osnovana je 1842. Humanista Kristijern Pedersen prevodi Bibliju i Luterove pamflete protiv katoličke crkve.

U stvaranju Andersa Areba koji prevodi psalme i piše religiozni ep "Heksameron" primjećuje se pozni uticaj renesanse. Bording je pjesnik didaktičar i predstavnik barokne poezije, a najveći pjesnik 17. vijeka Tomas Kingo piše himne i pastoralne poeme. Najznačajnije prozno djelo "Spomen žalosti" (Jamers Minde) napisala je princeza Leonora Kristina Ulfelt (1621.-1698.). Ludvig Holberg je tvorac danske komedije. Johan H stekao je ime najboljeg humoriste 18. vijeka komedijom "Ljubav bez čarapa". Hans Christian Andersen donosi potpuno novi oblik u književnost, pisao je bajke i priče za djecu. Henrik Pontoppidan piše 3 velika ciklusa romana i nastoji da kaže pravu istinu o svojim zemljacima.

Dva najveca pisca prve polovine 19. vijeka su Martin Andersen Nekse, pjesnik gradskog proleterijata, i Johanes Jensen, esejista, pjesnik.

Od savremenih danskih pisaca poznati su dramatičari Kaj Munk i Klejd Abel, a od pjesnika Nis Petersen, Raul Lakur i Tove Ditlevsen.

[uredi] Relevantni članci

• Danci
• Danski jezik
• Jutland
• Sjælland
• Farska ostrva
• Grenland
• Postoji krasna Zemlja
• Danska kruna

[uredi] Vanjski linkovi

• Službena stranica Danske
• Stara Danska u Cyberspaceu
• Danski turistički biro
• Enciklopedija Britannica o Danskoj
• Danska na MovingPlanets
• Historija Danske
• Spisak Danskih gradova
• Informacije o Danskoj i Dancima
• Satelitski snimci Danske
• Statistike o Danskoj
• Ministarstvo okoliša Danske
• Koristan vodič kroz Dansku
• Vodene površine danske

Evropska unija (EU)
Austrija | Belgija | Bugarska | Češka | Danska | Estonija | Finska | Francuska | Grčka | Irska | Italija | Kipar | Latvija | Litvanija | Luksemburg | Mađarska | Malta | Holandija | Njemačka | Poljska | Portugal | Rumunija | Slovačka | Slovenija | Španija | Švedska | Ujedinjeno Kraljevstvo