Хералдика
Од Википедија, слободна енциклопедија
Хералдиката е наука за грбовите која се занимава со правилата кои владеат при нивното дизајнирање, спојување, наследување, како и блазонирање (опишување, читање) на грбовите.
Содржина |
[уреди] Хералдичка практика
[уреди] Правото да се има и користи грб низ историјата
Во почетокот на времето на хералдиката, луѓето, односно благородниците сами одлучувале за дизајнот на грбот. Во тоа време положбата на обичните луѓе не им дозволувала да имаат грбови. Набргу, големите великодостоинственици го земаат правото за доделување на грб. Со јакнењето на монархијата, правото на доделување на грб го задржува царот.
Со појавата на републиките и крајот на монархизмот, во најголемиот дел од државите, се губи и постоењето на официјални хералдички тела кои би се занимавале со давање на грбови, како и со грижа за тоа кој користи грб, како тело на дворот.
Дури и во некои монархии не постои строга хералдичка легислатива, па така, во најголем број држави, секој може да си дизајнира и користи грб.
Најсериозно хералдичката легислатива е сфатена во Шкотска, каде може да се заврши со големи казни доколку некој користи туѓ грб.
[уреди] Кој денес може да поседува и користи грб?
Денес, за граѓаните на оние земји кои немаат официјални хералдички тела и закони, во која група спаѓаат поголемиот број земји, секој може да користи грб. Секој може да користи блазон како свој, освен ако грбот кој го одбрал веќе не е заштитен на некој легален начин.
Грбот може да биде и веќе постоечки, кој може да се користи во случај на легално наследство.
[уреди] Хералдичкото уредување денес
Бидејќи во поголемиот дел на земјите не постои официјално хералдичко тело и законска рамка во која тоа би работело, денес, хералдички авторитет преставуваат разни хералдички здруженија, кои прествауваат приватни организации.
Актите на овие здруженија немат правна моќ и се доброволни. Сепак имаат авторитет во хералдичките кругови. Здруженијата се занимаваат со креирање на грбови, водат евиденција за постоечките и новите грбови, и често вршат генеолошки истражувања како дел од евиденцијата за носителите на постоечките грбови и нивните наследници.
[уреди] Правото за подарување грб
Право да подари личен грб има монархот преку хералдичко тело. Ова се случува со посебен документ.
Под поимот подарување на грб се подразбира акт на дизајнирање на грб и давање полно законско право за поседување и користење, од страна на владин орган, кој може да го прави тоа во согласност со уставот.
Ова е најтесната дефиниција на законско стекнување со грб. Според оваа дефиниција, само неколку тела можат да подарат грб, а тоа се оние хералдички авторитети на монархии, каде ова е регулирано со уставот и соодветни закони.
Тука спаѓаат англискиот Колеџ на грбови, шкотскиот Суд на Лордот Лајон, шпанскиот корониста. Овие институции подаруваат грбови само на свои државјани, со сосема мали исклучоци.
Во хералдичкиот свет се прифатливи и оние хералдички здруженија во републиките, кои ја продолжуваат традицијата на дворските хералди, кои имаат подршка од изгонетите монарси.
[уреди] Прашањето за јурисдикција
Отсекогаш хералдите имале определени јурисдикции односно територии на кои се протегала нивната хералдичка власт, а тоа било територијата на владеење на монархот во чија служба бил хералдот. Затоа хералдите подарувале грбови само на свои поданици и на „странци“ кои имаат голем придонес во соодветната монархија.
Ова преставува важно прашање кога станува збор за подарување грбови, односно регистрација, како понизок степен на официјализација на грбот.
Следува дека едно хералдичко здружение има јурисдикција само врз територијата која ја покрива. Затоа, се регистрираат грбови само на жители на таа јурисдикција како и иселеници кои потекнуваат од неа.
Регистрацијата на грб во друга јурисдикција нема хералдичка оправданост.
[уреди] Елементи на грбот
[уреди] Штит
Штитот е основниот дел на грбот. Тој е задолжителен дел и може да стои и сам, што преставува Мал Грб, и затоа понекогаш поимот грб се поистоветува со штитот.
[уреди] Челенка
Ова е вториот важен дел на грбот, кој се наоѓа над штитот, најчесто над шлем, но може да стои и дирекно над штитот. Челенката може да стои над точеницата, која преставува дел од свиткано платно.
Челенката може да стои и како самостоен елемент.
[уреди] Шлем
Шлемот е дел којшто иако не е задолжителен станува најчест дел. Видот на шлемот во многу национални хералдики го преставува статусот на армигерот.
[уреди] Манитја
Мантијата е платно со кое се покривал оклопот да се заштити од сонцето. Станува дел од грбот и е задолжителен елемент доколку над штитот има шлем. Традиционално, горната страна на мантијата е со доминантната боја на штитот, додека долната страна е со доминантниот метал од штитот.
[уреди] Држачи
Држачите се опцинални. Во некои национални хералдики потребно е посебно право за поседување на држачи во приватните грбови.
Држачите можат да бидат истоветни, но и различни. Најчесто тие се животни или луѓе и нивни нереални презентации.
[уреди] Подножје
Понекогаш грбот заедно со држачите е потпрен на ритче кое се вика подножје.
[уреди] Девиза
Девизата е незадолжителен дел на грбот и претставува натпис од различен вид. Традиционално, бојата на лентата е од доминантниот метал, додека буквите се во доминантната боја.
Под или над грбот, никогаш не се јавува свиток со името на носителот на грбот. Тоа е случај само во некои грбовници и служи за идентификација.
[уреди] Други делови
Кога носителот на грбот е од некој витешки ред тогаш околу штитот се страва и гердан со орденот на редот.
Витезите пак од Суверениот воен ред на Малта имат право на своите грбови, зад штитот да стават малтешки крст.
[уреди] Други хералдички елементи
Покрај грбот, хералдиката познава уште два други засебни знаци.
[уреди] Беџ
Преставува значка која истотака го преставува армигерот (оној што има грб). Тој може да содржи елементи од грбот но и не мора.
Кога грбот станува традиционален симбол, кој најверојатно имал значење за оригиналниот носител, но наследникот сака да има нешто што би го означувал него, често беџот преставува решение.
И кога грбот станува прекомплексен, често беџот ја презема улогата за полесна идентификација.
Често и челенката се јавува во улогата на беџ.
[уреди] Хералдички знамиња
Хералдиката познава неколку видови на хералдички знамиња а најпознати и најчесто применувани се банерот и штандартата.
[уреди] Банер
Банерот всушност е презентацијата на елементите на штитот на правоаголно знаме. Тука влегуваат само елементите на штитот.
[уреди] Штандарт
Штандартот е посебен вид на хералдичко знаме, на кое покрај елементите на штитот можат да се појавуваат и девизата, беџот и челенката.
