Calendarium Romanum

E Vicipaedia

Calendarium Romanum, Antio inventum.

Calendarium Romanum formam suam inter originem Romae et finem Imperii Romani iterum atque iterum mutavit. A C. Iulio Caesare formata in Calendarium Iulianum formavit fundamentum pro calendario hodie vigente: Calendario Gregoriano.

[recensere] Historia

Omnium primum erat calendarium lunare cum decem mensibus et tempore aequinoctii vernalis coepit. Romulus id circa DCCLIII a.C.n. inventare dictus est. Sed calendario lunari Graecorum fundari videtur. Eo tempore hi menses erant:

Martius (31 dies)
Aprilis (30 dies)
Maius (31 dies)
Iunius (30 dies)
Quintilis (31 dies): serius Iulius
Sextilis (30 dies): serius Augustus
September (30 dies)
October (31 dies)
November (30 dies)
December (30 dies)
Ianuarius
Februarius

Nota bene: Ob eum calendarium antiquum mensis December numerum decem in nomine suo habet (etiam menses Quintilis, Sextilis, September, October, et November).

Tale calendarium solum CCCIV dies continuit. Circa sexaginta et unum dies hiemis non in numero calendarii erant. Causa huius calendarii et proprietatum eius probabiliter vita et labores agricolarum erant.

Numa Pompilius, secundus ex septem - a maioribus traditis - regibus Romae, primam correctionem calendarii fecisse dictus est. Circa DCCXIII a.C.n. spatium mensium brevium de triginta diebus ad undetriginta dies minuit. Praeterea menses Ianuarium (undetriginta dies) et Februarium (duodetriginta dies) ad finem calendarii addidit. Ita annus Romanus iam CCCLV dies duravit, at tamen annus circiter decem diebus brevior erat. Ob eam rem alternis annis mensis Mercedinus seu Intercalaris (27 aut 28 dies) post a. d. VI Kalendas Martias (paulo ante finem mensis Februarii), cuius numerus dierum illis annis ad 23 dies minutus est, inseri debitus est. Id cura pontificis maximi erat. Ille momentum officii non semper scivit. Itaque plerumque Mercedinum addere oblitum est, quare dies exacti rerum antiquarum saepe incerti sunt.

Anno 46 a.C.n. C. Iulius Caesar astronomis aegyptis persuasus calendarium iterum refecit, formans Calendarium Iulianum. Calendario recenti simile erat. Nunc non iam officium pontificis maximi erat mensem Mercedinum inserere, sed quinto quoque anno (= annus intercalaris) dies unus additus est. Hic dies non ad finem additus, sed dies vicesimus quartus mensis Februaris (= ante diem sextum Kalendas Martias) duplicatus est. Hic dies novus dies bis sextus ante Kalendas Martias appellatus est. Ob eam rem in lingua Latina sera annus intercalaris etiam annus bissextus vocatus est. Aliquae linguae etiam hodie eum sic appellant: année bissextile (francogallice), anno bisestile (italice), año bisiesto (hispanice), ano bissexto (lusice), et bissextile year (anglice).

[recensere] Nomina dierum

Romani pro tribus diebus mensis nomina praecipua habebant: Kalendae, Nonae, et Idus. Initio dies lunae faciebus aequati sunt (Nones = luna dimidiata, Idus = plenilunium). In principio hi dies probabiliter pronuntiati sunt quando lunae facies conventi sunt. Numa Pompilius Kalendis, Nonis, Idibusque dies fixos assignavit:

Kalendae: dies primus mensis
Nonae: dies quintus aut septimus mensis
- dies quintus: Aprilis, Iunius, Sextilis/Augustus, September, November, December, Ianuarius, Februarius
- dies septimus: Martius, Maius, Quintilis/Iulius, October
Idus: dies decimus tertius aut decimus quintus mensis
- dies decimus tertius: Aprilis, Iunius, Sextilis/Augustus, September, November, December, Ianuarius, Februarius
- dies decimus quintus: Martius, Maius, Quintilis/Iulius, October

Aliae differentiae inter calendarium Romanum et calendarium occidentalem recentem sunt. Romani non dies ad primum diem mensis respicientes numeraverunt (i.e. primus dies post principium mensis etc.), at ad dies nominatos pronumeraverunt. Nota bene: Romani numerantes diem nominatum includerunt. Ita 2 September = quattuor dies ante 5 Septembrem (= Nonae), non tres dies antea.

**Exemplum: September**
Anglice	Latine
Sep 1 Sep 2 Sep 3 Sep 4 Sep 5 Spe 6 Sep 7 Sep 8 Sep 9 Sep 10 Sep 11 Sep 12 Sep 13 Sep 14 Sep 15 Sep 16 Sep 17 Sep 18 Sep 19 Sep 20 Sep 21 Sep 22 Sep 23 Sep 24 Sep 25 Sep 26 Sep 27 Sep 28 Sep 29 Sep 30	Kalendis Septembribus (Kalendae) a(nte) d(iem) quartum Non(as) Sep(tembris) (pro quarto die ante Nonas Septembris) a. d. III Non. Sep. pridie Nonas Septembris Nonis Septembribus a. d. VIII Id. Sep. a. d. VII Id. Sep. a. d. VI Id. Sep. a. d. V Id. Sep. a. d. IV Id. Sep. a. d. III Id. Sep. pridie Idus Septembris Idibus Septembribus ante diem XVIII Kalendas Octobris a. d. XVII Kal. Oct. a. d. XVI Kal. Oct. a. d. XV Kal. Oct. a. d. XIV Kal. Oct. a. d. XIII Kal. Oct. a. d. XII Kal. Oct. a. d. XI Kal. Oct. a. d. X Kal. Oct. a. d. IX Kal. Oct. a. d. VIII Kal. Oct. a. d. VII Kal. Oct. a. d. VI Kal. Oct. a. d. V Kal. Oct. a. d. IV Kal. Oct. a. d. III Kal. Oct. pridie Kal. Oct.

[recensere] Dies septimanae

Spatium septem dierum, quo septimana aut hebdomas appellatur, res publica Romana non habuit. Imperio Romano primo incolae locorum occidentalium septimanam ascisciverunt: Iudaeae, Christiani aliique qui tempus in oriente acti erant.

Lingua Latina dies septimanae dis deabusque, inter eos Soli et Lunae, dedicati sunt:

Systema antiquum	Systema Christianum
dies Solis	Dominica
dies Lunae	Feria II
dies Martis	Feria III
dies Mercurii	Feria IV
dies Iovis	Feria V
dies Veneris	Feria VI
dies Saturni	Sabbatum

[recensere] Anni

In principio anni Respublicae Romanae non numerati, sed a consulibus nominati, sunt; e.g. annus 205 a.C.n. "annus consulatus Publii Cornelii Scipionis Africani et Publii Licinii Crassi" erat.

Serius anni ab urbe condita (anno 753 a.C.n.) numerati sunt. Ergo aliquae inscriptiones "A.V.C." (= "AB VRBE CONDITA") continent.