Dies irae

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy rymowanej sekwencji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Dies iræ lub Dies irae (łac. Dzień gniewu) - początek napisanej na przełomie XII i XIII w. prawdopodobnie przez Tomasza z Celano rymowanej sekwencji, która od XIV w. włączona została do mszału, a od czasu reformy trydenckiej śpiewana jest w liturgii kościoła rzymskokatolickiego w mszach żałobnych w klasycznym rycie rzymskim. W nowym obrządku nie jest już powszechnie używana (ma charakter opcjonalny).

Zobacz w Wikiźródłach tekst
oryginalnego Dies irae

Współczesna postać Dies irae, będąca częścią Requiem:

Dies irae, dies illa

solvet saeclum in favilla,

teste David cum Sibylla.

Quantus tremor est futurus,

quando iudex est venturus

cuncta stricte discussurus.

Tuba mirum spargens sonum

per sepulchra regionum,

coget omnes ante Thronum.

Mors stupebit et natura,

cum resurget creatura,

iudicanti responsura.

Liber scriptus proferetur,

in quo totum continetur,

unde mundus iudicetur.

Iudex ergo cum sedebit,

quidquid latet apparebit,

nil inultum remanebit.

Quid sum miser tunc dicturus?

Quem patronum rogaturus,

cum vix iustus sit securus?

Rex tremendae maiestatis,

qui salvandos salvas gratis,

salva me fons pietatis.

Recordare, Iesu pie,

quod sum causa tuae viae,

ne me perdas illa die.

Quaerens me, sedisti lassus,

redemisti Crucem passus,

tantus labor non sit cassus.

Iuste iudex ultionis,

donum fac remissionis

ante diem rationis.

Ingemisco, tamquam reus,

culpa rubet vultus meus,

supplicanti parce, Deus.

Qui Mariam absolvisti,

et latronem exaudisti,

mihi quoque spem dedisti.

Preces meae non sunt dignae,

sed tu bonus fac benigne,

ne perenni cremer igne.

Inter oves locum praesta,

et ab haedis me sequestra,

statuens in parte dextra.

Confutatis maledictis,

flammis acribus addictis,

voca me cum benedictis.

Oro supplex et acclinis,

cor contritum quasi cinis,

gere curam mei finis.

Lacrimosa dies illa,

qua resurget ex favilla

iudicandus homo reus.

Huic ergo parce, Deus,

pie Iesu Domine,

dona eis requiem. Amen.

Dzień ów gniewu się nachyla,

gdy w proch wieki zmiecie chwila,

świadkiem Dawid i Sybilla.

Będzie strach tam, będzie drżenie,

przyjdzie sędzia sądzić ziemię

a roztrząsać wszystko wiernie.

Trąba wyda głos dokoła,

gdzie kto gnił w mogilnych dołach,

wszystkich do stóp tronu zwoła.

Śmierć struchleje, wszelkie ciało

gdy powstanie, jak leżało,

by przed Sędzią głos zabrało.

Zwój ksiąg będzie rozwiniony

zapisanych z każdej strony,

z których ma być świat sądzony.

Sędzia zasię gdy rozkaże,

co ukryte, to ukaże,

a bezkarnie nic nie zmaże.

Cóż mam, nędzny, odpowiadać,

jakiego obrońcę badać,

gdy nawet dobremu biada.

Królu strasznej wielmożności,

co zbawiasz nas mimo złości,

wybaw mnie, źródło litości.

Pomnij, Jezu, miłościwy,

jakoś dla mnie czynił dziwy,

nie gub mnie w tym dniu straszliwym.

Dla mnieś się utrudził, Panie,

krzyża mękę cierpiał za mnie,

miałby trud ten przepaść marnie?

Prawy Sędzio odemszczenia,

daj nam łaskę odpuszczenia

jeszcze przed dniem rozliczenia.

Od zbrodniarza jęczę srożej,

czoło ogniem winy gorze,

proszącego oszczędź, Boże.

Ty, co Marii odpuściłeś,

łotra z krzyża pocieszyłeś,

nadzieję w serce włożyłeś.

Prośby me tego niegodne,

ale ty wejrzyj łagodnie,

bym nie płonął wiecznym ogniem.

Postaw mnie w owiec zagrodzie,

od kozłów sprośnych mnie oddziel,

staw po prawicy w swym grodzie.

Pomieszawszy z przeklętymi,

ogniem srogim objętymi,

wywołaj mnie ze świętymi.

W kornej błagam Cię postawie,

z sercem startym na proch prawie,

uczyń zadość mojej sprawie.

Dzień nieszczęsny się nachyla,

gdy rozpęknie się mogiła,

wstanie na sąd człowiek grzeszny,

Ty go oszczędź, Boże wieczny.

Dobry Jezu a nasz Panie,

daj im swoje spoczywanie.

/oryginał z "Missae pro defunctis..." wydane w 1850 roku/ przekład (wg Anny Kamieńskiej)

Temat z oryginalnego chorału gregoriańskiego skomponowanego do słów Dies irae na potrzeby liturgii był często wykorzystywany przez kompozytorów zwłaszcza w wieku XIX i XX. Najbardziej znane kompozycje nawiązujące do tej melodii to Symfonia Fantastyczna Berlioza, Totentanz Liszta oraz Rapsodia na temat Paganiniego Rachmaninowa.

Sam tekst wiersza spotkać można w mszach żałobnych pisanych przez różnych kompozytorów. Najsłynniejsze z takich kompozycji to Requiem d-moll Wolfganga Amadeusza Mozarta oraz Requiem Giuseppe Verdiego.

Z "Dies irae" pochodzi śpiewany współcześnie na pogrzebach dwuwiersz "Dobry Jezu, a nasz Panie/Daj mu wieczne spoczywanie" (łac. "Pie Iesu Domine, dona eis requiem")

W bibliografii Stanisława Przybyszewskiego jest także - napisany w 1909 - dramat pt. "Dzień Sądu", nawiązujący tytułem do Dies irae. Z kolei Jan Kasprowicz jest autorem hymnu pod takim tytułem.

Dwie ostatnie linijki hymnu zostały także wykorzystane w filmie Monty Python i Święty Graal (Monty Python and the Holy Grail), gdzie pokutnicy z dwuwierszem na ustach tłuką się po głowach deskami.

Niektóre wersy użyte są w utworze goatrance'owej grupy Juno Reactor Conquistador part 1.