Aragonia

E Vicipaedia

Communitas Autonoma
Aragoniae


Vexillum	Signum

Caput

Caesaraugusta

Superficies
- total
- % Hispaniae

Positio nº. 4
47 719 km2
9,4%

Incolae
- Toti (2003)
- % Hispaniae
- Densitas

Positio nº. 11
1 217 514
2,9%
25,51/km²

Gentilicius

Aragoniensis-e, Aragoniensis-e

Statutum autonomiae

16 Augusti, 1982

ISO 3166-2

Repraesentatio
parlamentaria
- Congressum
- Senatus

13 deputati
14 senatores

Praeses

Marcelino Iglesias Ricou (PSOE)

Gubernatio Aragoniae

Aragonia (Hispanice et Aragonice: Aragón; Catalane: Aragó) est Communitas Autonoma Hispaniae, antiquii Regni Aragoniae prognata, et nunc Statuto Autonomiae Aragoniae recta.

Septemtrionali in zona, in Oscae provincia (Hispanice: Huesca; Aragonice: Uesca; Catalane: Osca) et in Caesaraugustanae provinciae Septemtrione (His. et Ara. Zaragoza; Cat. Saragossa), lingua Aragonica fabulata est. In Orientali zona, Occidentalis Fimbria Catalaunis aut Orientalis Aragoniensibus Catalaunice loquitur.

[recensere] Geographia physica Aragoniae

Discriminari possunt tres physiographicae unitates: Pyrenaei montes, Hiberica Depressio et Mons Ibericus.

Aragonici Pyrenaei ad centrales Pyrenaeos attinent; sua characteristica axialis sectoris pondus est et, ergo, quod stricta Palaeozoicarum cum abruptis formis materiarum et metamorphicorum saxorum fimbria repraesentatur. Hic loca suprema sunt: Balaitús aut Acumen Mauri (Pico del Moro) (3.152 m), Vinhamala (3.303 m), Edulius Mons (Monte Perdido) (3.355 m). Longitudinalis depressio, in qua Iacetana formatur et per canalem Berdunensem sequitur, hoc axiali sectore de Praepyrenaeo. Praepyrenaei, valde amplificati, Tertiariis materiis constituuntur, speciatim calcariis cum margosis intercalationibus. Aliquae elationes velut Peña, Loarre, Caballero, Gabardiella, Guara, etc. excellunt.
Hiberica Depressio, inter Pyrenaeos et Montem Ibericum, symmetrice quoque centralis axis latere diposita, Hiberi. Quoque angulo graduatur Quaternariorum cum lutis calculisque planitectorum systema cum montis radicibus, Hibericae vallis fluminibus posito detriticae materiae acervo constitutis, consertorum. Hic Quaternariarum materiarum acervus, Posteocoenicas Tertiarias (in oris margisque conglometata, et intestine gypsa salesque) partialiter tegens, postorogenicus totus est.
Ibericus Mons, in Meridionallima Aragoniae parte. Aliquae cacumina 2000 m. superant, Caunus Mons (Moncayo) (2313 m.) et Petra Rubea (Peñarroya) (2019 m.). His in locis, in formis quartzitorum, granitorum, schitorum et durarum calcareorum flexibus fracturisque datis, parvulae mutationes ab antiquis gelidariis ortae sunt.

Pyrenaea flumina, maxima et cum alluviebus in fusionis nivalis tempore, minoris ponderis et torrentialis regiminis fluminibus Praepyrenaea et Perpetuorum Hibericorum distant. Hiberus totius huius systematis maximus collectorius est. Cuius aquae quantitas promediata per Caesaraugustam 243.9 m3/s est, sed magnas alluvies de Octubre ad Martium ostendit.

[recensere] Provinciae et Regiones

Provinciae sunt tres, cum capitibus homonymis:

Linguistica Aragoniae territoria secundum Linguisticae Legis Anteprojectum

Aragonia et in regiones (His. Comarcas, Ara. Redoladas, Cat. Comarques) divisa est. Hic infra tabula regionis est:

No.	Nomen Lat. (Nomen His., Ara., et Cat.)	Caput Lat. (Caput His., Ara. et Cat.)	Provincia
1	Jacetania (His. La Jacetania, Ara. A Chazetania, Cat. La Jacetània)	Jaca (His. Ara, et Cat. Jaca)	Osca, Caesaraugusta
2	Superior Gallicus (His. Alto Gállego, Ara. Alto Gallego, Cat. L'Alt Gàllego)	Sabiniacum (His. et Cat. Sabiñánigo, Ara. Samianigo)	Osca
3	Sobrarbia (His. et Ara. Sobrarbe, Cat. Sobrarb)	Boltannum (His., Ara., et Cat., Boltaña)]] et [[Ainsa (His. Aínsa, Ara. et Cat. L'Aínsa)	Osca
4	Ripa Curtia (His. et Ara. Ribagorza, Cat. Ribagorça)	Gradus (His., Ara., et Cat. Graus) et Benabarria (His. et Ara., Benabarre, Cat. Benavarri)	Osca
5	Quinque Villae (His. Cinco Villas, Ara. Zinco Billas, Cat. Cinc Viles)	Exea Equitum (His. Ejea de los Caballeros, Ara. Exea de os Caballers, Cat. Eixea dels Cavallers)	Osca
6	Fovea Oscae (His. Hoya de Huesca, Ara. Plana de Uesca, Cat. Foia d'Osca)	Osca(His. Huesca, Ara. Uesca, Cat. Osca)	Osca, Caesaraugusta
7	Submontanum Barbastri (His. Somontano de Barbastro, Ara. Semontano de Balbastro, Cat. Somontà de Barbastre)	Barbastrum (His. Barbastro, Ara. Balbastro, Cat. Barbastre)	Osca
8	Cinga Medius (His. Medio Cinca, Ara. Zinca Meya, Cat. Cinca Mitjà	Montiso (His. et Ara. Monzón, Cat. Montsó)	Osca
9	Litera (His. La Litera, Ara. A Litera, Cat. La Llitera)	Tamaritum Literae (His. Tamarite de la Litera, Ara. Tamarit de a Litera, Cat. Tamarit de Llitera) et Binefarum (His. et Ara. Binéfar, Cat. Binèfar)	Osca
10	Inferior Cinga (His. Bajo Cinca, Ara. Baxa Zinca, Cat. Baix Cinca)	Fraga (His., Ara., et Cat. Fraga)	Osca, Caesaraugusta
11	Montes Nigri (His. Los Monegros, Ara. Os Monegros, Cat. Els Monegres)	Lassira (His., Ara. et Cat. Sariñena)	Osca, Caesaraugusta
12	Turiaso et Mons Caunus (His. Tarazona y el Moncayo, Ara. Tarazona e o Moncayo, Cat. Tarassona i el Moncayo)	Turiaso (His. et Ara. Tarazona, Cat. Tarassona)	Caesaraugusta
13	Campus Borjae (His. Campo de Borja, Ara. Cambo de Borcha, Cat. Camp de Borja)	Borja (His. et Cat. Borja, Ara. Borcha)	Caesaraugusta
14	Aranda (His., Ara. et Cat. Aranda)	Illueca (His., Ara. et Cat. Illueca)	Caesaraugusta
15	Ripa Superior Hiberis (His. Ribera Alta del Ebro, Ara. Ribera Alta de l'Ebro, Cat. Ribera Alta de l'Ebre)	Allabo (His., Ara. Alagón, Cat. Alagó	Caesaraugusta
16	Vallis Jalonica (His. Valle de Jalón, Ara. Bal de Chalón, Cat. Vall-de-Xaló)	Nertobriga (His. La Almunia de Doña Godina, Ara. et Cat. L'Almunia de Doña Godina)	Caesaraugusta
17	Caesaraugusta (His. et Ara. Zaragoza, Cat. Saragossa)	Caesaraugusta (His. et Ara. Zaragoza, Cat. Saragossa)	Caesaraugusta
18	Ripa Inferior Hiberis (His. Ribera Baja del Ebro, Ara. Ribera Baxa de l'Ebro, Cat. Ribera Baixa de l'Ebre)	Quintum (His., Ara. et Cat. Quinto)	Caesaraugusta
19	Inferior Aragonia-Caspe (His. Bajo Aragón-Caspe, Ara. Baxo Aragón-Caspe, Cat. Baix Aragó-Casp)	Caspe (His. et Ara. Caspe, Cat. Casp)	Caesaraugusta
20	Communitas Bilbilitana (His. Comunidad de Calatayud, Ara. Comunidá de Calatayú, Cat. Comunitat de Calataiut)	Bilbilis (His. Calatayud, Ara. Calatayú, Cat. Calataiut)	Caesaraugusta
21	Campus Carinianus (His. Campo de Cariñena, Ara. Cambo de Cariñena, Cat. Camp de Carinyena)	Cariniana (His. et Ara. Cariñena, Cat. Carinyena)	Caesaraugusta
22	Campus Belsitanus (His. Campo de Belchite, Ara. Cambo de Belchite, Cat. Camp de Belchite)	Belsitum (His., Ara. et Cat. Belchite)	Caesaraugusta
23	Inferior Martinus (His. Bajo Martín, Ara. Baxo Martín, Cat. Baix Martín)	Ixarium (His. et Cat. Híjar, Ara. Íxar)	Terulium
24	Campus Darocae (His. Campo de Daroca, Ara. Cambo de Daroca, Cat. Camp de Daroca)	Daroca (His., Ara. et Cat. Daroca	Caesaraugusta
25	Jiloca (His., Ara. et Cat. Jiloca)	Castrum Muzae (His., Ara. et Cat. Calamocha) et Mons Regalis Campi (His. Monreal del Campo, Ara. Monreyal de o Cambo, Cat. Monreial del Camp)	Terulium
26	Concae Fossoriae (His. et Ara. Cuencas Mineras, Cat. Conques Mineres)	Mons Albanus (His., Ara. et Cat. Montalbán) et Utrillae (His., Ara. et Cat. Utrillas)	Terulium
27	Andorra-Perpetui Arcorum (His. Andorra- Sierra de Arcos, Ara. Andorra- Sierra d'Arcos, Cat. Andorra-Serra d'Arcs)	Andorra (His., Ara. et Cat. Andorra)	Terulium
28	Inferior Aragonia (His. Bajo Aragón, Ara. Baxo Aragón, Cat. Baix Aragó)	Alcanitium (His. et Ara. Alcañiz, Cat. Alcanyís)	Terulium
29	Communitas Terulii (His. Comunidad de Teruel, Ara. Comunidá de Tergüel, Cat. Comunitat de Terol)	Terulium (His. Teruel, Ara. Tergüel, Cat. Terol)	Terulium
30	Magistratus (His. Maestrazgo, Ara. Mayestrato, Cat. Maestrat)	Cantaviella (His. et Cat. Cantaviella, Ara. Cantabiella)	Terulium
31	Perpetui Lobetani (His. Sierra de Albarracín, Ara. Sierra d'Albarrazín, Cat. Serra d'Albarrasí)	Lobetum (His. Albarracín, Ara. Albarrazín, Cat. Albarrasí)	Terulium
32	Gudarum-Javalambrum (His., Ara. et Cat. Gúdar-Javalambre)	Maura Rubellorum (His., Ara. et Cat. Mora de Rubielos)	Terulium
33	Matarrania (His. et Ara. Matarraña, Cat. Matarranya)	Vallis Roberea (His. Valderobres, Ara. Balderobres, Cat. Vallderoures) et Calaceitum (His. Calaceite, Ara. Calazeit, Cat. Calaceit)	Terulium

Provinciae sunt tres cum capitibus homonymis

[recensere] Incolae

Densitas incolaria valde inferior quam Hispana promediata est, quia, iuncta parca humana potentia, ibi traditionalis ruralis exodus extra regionem addenda est (morata in decadis annorum 70 finem). Cuius latum territorium haud valde magnis humanis nucleis, praesertim in areis montuosis occupatur. Caesaraugusta, in ora Hiberis, est maximus urbanus nucleus, 70,5% regionis incolarum glomerans. Extra provintialia capita (Caesaraugustam, Oscam, et Terulium), nullum municipium 20 000 incolarum assequitur; alia ponderis municipia sunt Bilbilis (His. Calatayud; Ara. Calatayú; Cat. Calataiud), Exea (His. Ejea; Ara. Exea; Cat. Eixea), Montiso (His. et Ara. Monzón; Cat. Montsó), Barbastrum (His. Barbastro; Ara. Balbastro; Cat. Barbastre), Turiaso (His. et Ara. Tarazona; Cat. Tarassona), Iaca (His., Ara., et Cat. Jaca), Alcannisum (His. et Ara. Alcañiz; Cat. Alcanyís), Caspe (His. et Ara. Caspe; Cat. Casp), Sabiniacum (His. et Cat. Sabiñánigo; Ara. Samianigo), Andorra (His., Ara., et Cat. Andorra), et Binéfar (Cat. Binèfar). Solum provincia Caesaraugusta notabile demographicum incrementum ostendit; Provincia Terulium negativum vegetativum incrementum, et Osca, cum debili vegetativo incremento, incolariam descensionem emigratione productam morari non potuit, praecipue in Caeasaraugustam, Barcinonem aut ipsum provintiale caput directa. De facto, provinciae Terulii Oscaeque plus incolas anno 1900 quam nunc habebant, et imminutio sequitur, quod inter provincias Hispaniae desertissimas collocavit. Caesaraugustanus dynamismus incolas Aragoniae per saeculum praeteritum et praesens auxisse fecit, quamquam demographicae stagnationi propensionem, praesertim in tribus ultimis saeculi XX decadibus, vitare non potuit (annis 1981–1991 incrementum incolarium 0,7% fuit). Reapse, participatio Aragoniae incolis civitatis totis per hos eosdem annos imminuit: 5,70% anno 1860, 4,90% anno 1900, 4,38% anno 1930, 3,89% anno 1950, 3,22% anno 1981 et 3,08% anno 1991.

[recensere] Oeconomia

In Hiberis valle, pabulum, betam vulgarem rapam, cereales, olera pomariasque arbores, cum magnis reditibus, coluntur. Pyrenaeorum umidissimae zonae lata pastionum silvarumque spatia amplectuntur, quae cum parviore quantitate in Hiberico Systema sunt. In arvo siccano (submontanis (His. somontanos) Pyrenaeis et Hiberici Systematis) vineae, tritici, et olivae cultiones praevalent. Vinea Campum Carinianum (His. Campo de Cariñena) et oliva Inferiorem Aragoniam (His. Bajo Aragón) dominat, dum triticum distributionem magis homogeneam habet. Inter irrigationis systemata, Canalis Imperialis Aragoniae (90 m longus), 30.000 ha. in dextera Hiberis ora irrigans, Canalis Taustanus (His. Canal de Tauste) (44 km), in sinistra ora, et Canalis Aragoniae Cataloniaeque, 40 000 ha. in Litera (His. La Litera) regione irrigans, eminent. Novi canales sunt Bardenae (His. las Bárdenas) (150 km et 80 000 ha.), Montium Nigrorum (His. los Monegros) (100 000 ha.) et Cingae (His. el Cinca), qui postquam 50.000 irrigat, relictas aquas in canalem Montium Nigrorum fundit.

De re pecuaria, ovinum pecus, ad fere hodiernum diem maximi ponderis, gregibus qui transhumantiae regimine de zonis montuosis (Pyreneis et Hiberico Systemate) ad planities eunt, formatur. Cum novis irrigationibus et consequente productionis pabulariae incrementum in industrialibus villis stabulatus grex auxit. Res fossoria in ligniti (Aliagae, Andorrae, in Monte Albano (His. Montalbán) et in Utrillis (His. Utrillas)) ferri (in Oculis Nigris (His. Ojos Negros)) explotationibus fundatur. Naturalis gasii deposita Serrabli (His. el Serrablo) in provincia Osca inter Europae praecipua putantur. Industria basice in urbe Caesaraugustana et viciniis (80% pretii productionis communitatis Autonomae) polarizatur, ubi installationes productioni metallurgicae et metallicorum transformatorum, alimentaria industria, chemica, autocinetica (planta General Motors in Figueruelas) et, minoris ponderis, textilis, calcearia, confectionis et corii sunt. De facto, Aragoniae industralizatio cum hydroelectricae energiae usu coepit, velut Sabiniaci et Montisoni (in Osca Provincia), cum electrochemicis aluminiique industriis.

Maximum tertiariae in Aragonia activitatis centrum Caesaraugusta est, quae de argentariis, commercialibus nummariisque usque ad culturales universitariasque diaconias centralizat articulatque. Periegesis magnum incrementum de annorum 70 fine in Pyrenaeis vallibus experta est. Etiam communicationis viae maximi ponderis in Caesaraugustam tendunt, quam, insuper trium fluminum (Hiberis, Huervae, et Gallici) confluentiae profectu, locum strategicum in communicationibus inter Vasconiam et Cataloniam, et inter illam ultimam et Matritum occupat, et praeterea internationalem aeroportum (Valenzuela) habet.

[recensere] Historia

De anno 1035 ad 1479, Aragonia et independentis regni nomen fuit, quod insuper hodierna administrativa regione, etiam de anno 1137, Cataloniam, et continue Insulae Baliares, Valentiam, Siciliam, Neapolin, et Sardiniam (Coronam Aragoniae) gubernabat. Verum huius coronae erat centrum Barcino; Barcino centrum fuit eius quod ob multas causas "Mediterraneum imperium" fuit, quod Mare Mediterraneum gubernabat et regulas per totum mare imponebat (v.gr. in LLibre del Consolat del Mar (in Catalaune))

Dynastica unio Castellae et Aragoniae, anno 1479, cum Fernandus II Aragoniae Elizabeth I Castellae uxorem duxit, in formalem Hispaniae creationem velut singulare entitate anno 1516 tulit.