Azteka

Wikipedia(e)tik

Aztekak edo Mexikak XIV. mendetik aurrera Erdialdeko Amerikan izan zen nahuatl kulturako herri bat izan ziren.

[aldatu] Jatorria

Espainiarrek ia Azteken liburu guztiak erre zituztenez, ez dakigu asko herri honen jatorriari buruz eta dakiguna konkistaren ondoren kontatutakoa da.

Badirudi 1300 urtearen inguruan, Mexikak gaur egungo Mexikoren iparraldetik ertameriketara heldu zen talde bat zirela. Herri behartsu eta atzeratua zen, eta hau dela eta inguruan iada ezarrita zeuden tolteka jatorriko biztanleek ez zituzten begi onez ikusten. Mesprezu hau eragozteko, mexikak bertako kultura eta ohiturak hartzen hasi ziren.

1325ean bere hiria, Tenochtitlan (gaur egungo Mexiko Hiria) sortu zuten. Texkoko aintzirako uharte txiki batean ezarri zen hasiera batean, baina Mexikar herriaren garapenarekin, garaiko hiririk handienetarikoa izatera heldu zen, 80.000 eta 700.000 arteko biztanlegoarekin.

1430ean, mexikak inguruko herri aurreratuenen kultura bereganatuta zuten eta indar militar garrantzitsua bihurtu ziren. 70 urtetan zehar luzatu ziren guden ondoren, ertameriketako inperiorik handiena izatera heldu ziren.

Inperioaren gorakada Tlakaelelen esker izan zen gehienbat. Mexikar historia eta erlijioa berridatzi zituen, giza sakrifizioen eta bake garaian ere indar militar handiaren beharra ezarri zituen.

Mexikek, Texkoko eta Takubako estatuekin aliantza sinatu eta Aliantza Hirukoitza sortu zuten, eta bere konkistak gaur egungo Guatemalaraino heldu ziren, herri gutxik jasan ahal izan zutelarik inperioaren indarra.

[aldatu] Mexikar estatua

Aztekar inperioak ez zen estatu bateratu eta zentralista bat; konkistatuako herriak enperadoreari zergak ordaintzeko beharra zuten soilik, eta horregatik desegin zen segituan inperioa erasotua izatean.

Aliantza Hirukoitza osatu ostean, estatua hautazko monarkia gisa antolatu zen. Kontseilu batek enperadorea aukeratzen zuen, eta gero honi botere absolutua ematen zitzaion.

[aldatu] Gizarte azteka

Mexikak berez herri nomada bat ziren, kide gehienak nekazari-soldaduak zirenak eta apaizen klase urri bat buru zuena. Tenochtitlanen ezartzean banaketa hau mantendu zen, mazehualen (nekazariak) eta pillien (klase agintaria, nobleak) artean. Klasea ez zen gurasoetatik seme-alabetara pasatzen, baina pilliek txikitatik hezkuntza obea zutenez, gauzak ez ziren gehiegi aldatzen. Aztekar inperioaren garapen azkarragatik, gizarteak ere hainbat aldaketa jasan zituen, potxteka (merkatari aberatsak, burgesia), artisau, artista, polizia, emagalduen... agerpenarekin.

Esklabuen klasea ere garraintzitsua zen gizartean. Azteken esklabutzaren kontzeptua europarronaren oso desberdina zen. Esklabuak bere borondatez saltzen zuen bere burua, eta bere eskubideak zituen: bere seme-alabak ez ziren jaiotzez esklabutzat jotzen, ezin zituen tratu txarrak jasan ezta beste jabe bati saldua izan ere, berak ere esklabuak eduki zitzakeen eta bere askatasuna lor zezakeen jabearekin ezkonduz gero edota bere salmentaren prezioa ordainduz gero.