الجدری و الحصبه (کتاب)

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

کتاب الجدری و الحصبه کتابی از محمد زکریای رازی درزمینه پزشکی است.

این کتاب که در گذشته «کتاب طاعونی» نیز خوانده می‌شد، در بارهٔ آبله و سرخک است از مهم‌ترین تالیفات رازی به شمار می‌آید و شامل تجارب کلینیکی و مشاهدات عینی رازی است. وی برای نخستین بار در عالم پزشکی فرق بین دو بیماری آبله و سرخک را در این کتاب آورده‌است. کتاب الجدری و الحصبه شامل سیر کامل بیماری‌های آبله و سرخک است. کاستیلیونی ایتالیایی در کتاب «تاریخ طب» خود نوشته‌است: «این کتاب اولین اثر مطالعه‌ای و دقیقی است که ما در بیماری‌های عفونی می‌بینیم.» ^[۱] کتاب چهارده فصل دارد.

فصل اول، سبب بروز آبله و اینکه جز افرادی اندک، کسی از این بیماری مصون نیست.
فصل دوم، بیان بدن‌هایی که استعداد به آبله دارند و بیان اوقاتی که معمولاً آبله در آن‌ها شیوع می‌یابد.
فصل سوم، علامت‌هایی که دلالت بر جوشش آبله و سرخک می‌کنند.
فصل چهارم، اعراض و دستورهای آبله.
فصل پنجم، خویشتن‌داری از آبله پیش از آن‌که نشانه‌های آن بروز کند و جلوگیری از پیشرفت پس از مبتلا شدن.
فصل ششم، اموری که پیدا شدن آبله را تسریع می‌کند و آن را بیرون می‌ریزد.
فصل هفتم، توجه به چشم و گلو و بندها و گوش‌ها و بیان آن‌چه در موقع ظهور علامات آبله باید به آن‌ها توجه کرد.
فصل هشتم، موادی (دارو و غذا) که پختگی دانه‌های آبله را تسریع و قابل نضج می‌کنند.
فصل نهم، خشک کردن دانه‌های نضج یافته آبله.
فصل دهم، موادی که پوسته‌های آبله را از بین می‌برد.
فصل یازدهم، موادی که آثار آبله را از چشم و سایر نقاط بدن می‌زداید.
فصل دوازدهم، دستور غذای بیمار آبله‌ای.
فصل سیزدهم، دستور مزاج بیمار آبله‌ای از نظر لینت و یبوست.
فصل چهاردهم، بیان آبله و سرخک بی‌خطر و کشنده.

رازی در فصل اول درباره علت بروز آبله توضیح داده و عامل انتقال آبله را مخمر دانسته‌است. فصل‌های دیگر یک دوره کامل آبله شناسی است. رازی در این کتاب برای نخستین بار از استعمال پنبه در طب سخن گفته و آن را برای آن‌که بدن بیماران زخم نشود لازم دانسته و در مراقبت از چشم‌ها و مجاری تنفسی تاکید کرده‌است و کمپرس چشم و توجه به پلک را توصیه می‌کند. این کتاب بیش از هر کتاب دیگری در زمینه پزشکی در تمدن اسلامی ترجمه و چاپ شده‌است.