Sempringham

Oddi ar Wicipedia

Pentref yn Swydd Lincoln, yn agos i Bourne, yw Sempringham. Erbyn heddiw mae eglwys, tŷ a ffynon, sy'n cynnig dim cliwiau am yr hanes sydd ynghlwm a ffiniau'r blwyf. Mae'r rhanfwyaf o'r tai wedi eu gwasgaru o fewn milltir o'r eglwys ar y ffordd B1177, rhwng Pointon a Billingborough. Mae'r eglwys yn sefyll ar dir uwch na gweddill yr ardal, ar uchder o tua 16 medr, yng nghanol tir cors gwastad. Mae ym mhlwyf Pointon a Sempringham, y prif drefgordd yw Pointon. Mae'r blwyf hefyd yn cynnwys, Millthorpe a chorsydd Pointon, Neslam ac Aslackby a rhan o Hundred Fen yn Gosberton Clough. Roedd Birthorpe yn ran o blwyf Sempringham gynt ond erbyn hyn mae'n ran o Billingborough.

Dyma oedd lleoliad Priordy Santes Fair, priordy Abaty Peterborough a sefydlwyd gan Sant Gilbert (adnabyddwyd hefyd fel Gilbert o Sempringham); daeth yn gartref gorfodol Gwenllian o Gymru, merch Llywelyn ap Gruffudd, Tywysog Cymru, ac unig wyres Simon de Montfort. Ganwyd Gwenllian yn y cartref brenhinol Garth Celyn, Aber Garth Celyn, ar arfordir gogleddol Gwynedd, ogwmpas 19 Mehefin 1282, hi felly oedd y gwir Dywysoges Cymru olaf, ac yn beryg i arweinyddiaeth Edward I. Bu farw ei mham Eleanor de Montfort, tra'n rhoi geni.

Yn 1282, roedd Edward I, brenin Lloegr wedi symyd byddin enfawr i ogledd Cymru. Ar 11 Rhagfyr 1282, denwyd tad Gwenllian, y Tywysog Llywelyn i drap, a lladdwyd ef.^[1] Yn 1283, cipwyd Gwenllian a'i chefndryd gan filwyr Edward. Anfonodd Edward Gwenllian 'yn ei chrud', i gael ei dal mewn caethiwed diogel, gan yr ymddangosai na allai ddod ai hun i'w lladd, fel y buasai wedi bod y peth callach.

Yn 1327, arhosodd Edward III yn y Priordy gan roddi pensiwn i Gwenllian o £20 am weddill ei hoes, a oedd ei anger er mwyn gallu talu am ei lloches gan na ddaeth hi'n lleian, cysidrwyd hi'n westai talu ond nid oedd hi'n cael gadael. Bu farw Gwenllian yn y Priordy ar ôl cael ei dal yn o am 54 mlynedd, ar 7 Gorffennaf 1337.

Yn dilyn diddymiad y Mynachlogydd, daeth Priordy Sempringham i berchnogaeth y Clintons, a ddymchwelodd yr adeilad ac ailddefnyddio'r cerrig i adeladu tŷ ar y safle, ychydig iawn o'r ddau strwythr sy'n weddil heddiw.

Yn gynnar yn yr 17fed ganrif, roedd Sempringham yn ganolfan y symudiad Piwritanaidd yn Swydd Lincoln. Hwyliodd Samuel Skelton, offeiriad Sempringham ar y pryd, i Fae Massachusetts Bay yn 1628 gyda'r grŵp cyntaf o'r gwladychwyr Piwritanaidd a laniodd yn Salem. Aelod arall o gynulliad yr eglwys ar y pryd oedd Anne Dudley, yn ddiweddarach Anne Bradstreet, bardd cyhoeddedig cyntaf y wladfa.

[golygu] Ffynonellau

• Sempringham
• http://www.llywelyn.co.uk
• Map Ordnance Survey, 1:25 000 Cyfres gyntaf. Sheet TF13 (1955)
• Parliamentary Gazetteer of England and Wales (1843-4)