Manawydan fab Llŷr

Oddi ar Wicipedia

Chwedl Manawydan fab Llŷr yw'r drydedd o Bedair Cainc y Mabinogi. Mae'n adrodd hynt a helynt Manawydan, Pryderi a Rhiannon yn Nyfed.

Manawydan, yr esgob a'r llygoden - llun o engrafiad yn "Mabinogion" yr Arglwyddes Charlotte Guest (1877)

Mae'r chwedl yn dilyn o'r ail gainc, chwedl Branwen ferch Llŷr. Mae Manawydan, brawd Branwen a Brân Fendigaid, yn un o'r saith gŵr sy'n dychwelyd yn fyw o Iwerddon wedi'r rhyfel yno. Gan fod ei gefnder, Caswallon, wedi cymeryd coron Prydain, mae Manawydan yn derbyn gwahoddiad gan Pryderi i ddod gydag ef i Ddyfed a phriodi ei fam, Rhiannon. Cyn hir mae hud yn disgyn ar Ddyfed ac mae ei phoblogaeth yn diflannu, heblaw am Manawydan, Rhiannon, Pryderi a Cigfa, gwraig Pryderi.

Gorfodir hwy i symud i Loegr, lle mae Manawydan a Phryderi yn ennill bywoliaeth fel crefftwyr. Maent yn ymgymeryd a nifer o grefftau, ond mae eu gwaith mor dda nes bod y crefftwyr lleol yn elyniaethus ac yn eu gorfodi i symud o fan i fan. Maent yn dychwelyd i Ddyfed, lle mae Prydei yn cael ei gaethiwi mewn caer hud, ac yna mae Rhiannon hithau yn cael ei charcharu wrth geisio ei achub, gan adael dim ond Manawydan a Chigfa ar ôl. Ymhen dwy flynedd mae Manawydan yn dal un o'r llygod sydd wedi bod yn bwyta ei ŷd, ac yn mynd ati i'w chrogi. Daw ysgolhaig, offeiriad ac yna esgob heibio i geisio perswadio Manawydan i beidio crogi'r llygoden. Datgelir mai gwraig feichiog Llwyd fab Cil Coed yn rhith llygoden ydyw, ac mai Llwyd a osododd yr hud ar Ddyfed fel dial am y modd y cafodd ei gyfaill Gwawl fab Clud ei gamdrin gan Pwyll yn y gainc gyntaf. Rhyddheir ei wraig ar yr amod ei fod yn rhyddhau Pryderi a Rhiannon a chodi'r hud.

Cyfetyb Manawydan i Manannán mac Lir, duw'r môr ym mytholeg Iwerddon ac Ynys Manaw.

[golygu] Llyfryddiaeth

[golygu] Y testun

• Ian Hughes (gol.), Manwydan Uab Llyr (Caerdydd, 2007). Golygiad newydd. ISBN 978-0-7083-2087-7
• Ifor Williams (gol.), Pedeir Keinc y Mabinogi (Caerdydd, 1930; sawl argraffiad newydd ers hynny)