Đế quốc Áo-Hung
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg/20px-Flag_of_Serbia_(1882-1918).svg.png){kind=small}
Đế quốc Áo-Hung là đế quốc quân chủ từng tồn tại ở Châu Âu ( khu vực Balkan ) từ năm 1867 đến năm 1918. Đế quốc Áo-Hung được thành lập dựa trên sự hợp nhất đế quốc Áo và vương quốc Hungary vào năm 1867 và lãnh thổ của đế quốc này bao gồm toàn bộ lưu vực sông Danube mà bây giờ là lãnh thổ của nhiều quốc gia ngày nay như Áo, Cộng hoà Séc, Slovakia, Slovenia, Hungary, Croatia và 1 phần lãnh thổ của Serbia, Rumania, Ba Lan, bao gồm 73 triệu dân. Thủ đô của đế quốc Áo-Hung là Vienna. Trước năm 1914, đế quốc Áo-Hung có diện tích đứng thứ hai châu Âu (sau đế quốc Nga) và dân số đứng thứ 3 châu Âu (sau đế quốc Nga và đế quốc Đức). Đế quốc Áo-Hung tan rã vào tháng 11/1918 sau khi chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc và đế quốc Áo-Hung là nước bại trận. Cùng với sự tan rã của đế quốc Áo-Hung, vương triều Hasburg cũng không còn tồn tại ở châu Âu.
Mục lục |
[sửa] Thành lập
Đế quốc Áo-Hung thuộc quyền cai trị của vương triều Hasburg, một trong những vương triều có lịch sử thống trị dài nhất Châu Âu. Tổ tiên của vương triều này là 1 lãnh chúa phong kiến của vương quốc Frank. Đến đầu thế kỷ XIX, dòng họ Hasburg vẫn luôn giành danh hiệu Hoàng đế của đế quốc La Mã thần thánh. Dòng họ này luôn mở rộng lãnh địa bằng các cuộc hôn nhân và lần lượt chiếm được Pháp, Tây Ban Nha, Hà Lan, Italia.
Đến thế kỷ XIX cùng với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Châu Âu mà đỉnh điểm là các cuộc cách mạng tư sản lần lượt lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế ở Anh, Pháp dẫn đến việc vương triều Hasburg ngày càng suy yếu. Cuộc chiến tranh Áo-Phổ năm 1866 mà kết quả là Áo bị Phổ đánh bại, buộc lòng phải rút khỏi liên bang Đức. Vương triều Hasburg trước hoàn cảnh đó để giữ được quyền thống trị của mình ở Châu Âu buộc phải liên kết với vương quốc Hungary để tạo thành đế quốc Áo-Hung. Mùa xuân năm 1867, Áo và Hungary đi đến 1 hiệp nghị: Áo cải tổ thành 1 nước quân chủ gọi là đế quốc Áo-Hung, lấy sông Danube làm ranh giới trong đó đế quốc Áo bao gồm Áo, Tiệp Khắc, Dalmatia, Moravia; vương quốc Hungary bao gồm Hungary, Croatia, 1 phần Tiệp Khắc, Slovenia. Hoàng đế Áo Franz Jose I cũng là hoàng đế của đế quốc Áo-Hung, kiêm luôn quốc vương Hungary.
[sửa] Kinh tế
[sửa] Xã hội và dân tộc
Do lãnh thổ trải dài nên đế quốc Áo-Hung tồn tại nhiều dân tộc. Ngoài 2 dân tộc chính là người Áo và người Hungary còn có các dân tộc khác như người Tiệp Khắc, người Slovak, người Serbia, người Croatia, người Ba Lan, người Rumania, người Đức, người Ukairna,… Do tồn tại nhiều dân tộc nên đế quốc Áo-Hung cũng sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau. Giống như đế quốc Nga, đế quốc Áo-Hung cũng thu hành 1 chính sách áp bức dân tộc hết sức tàn khốc, các dân tộc bị đế quốc Áo-Hung đối xử tàn bạo và chịu nhiều khinh rẻ nên cũng như đế quốc Nga, đế quốc Áo-Hung được gọi là “ nhà tù của các dân tộc “.
[sửa] Trong chiến tranh thế giới thứ nhất
- Xem bài chính về Lịch sử đế quốc Áo-Hung trong thế chiến thứ nhất.
Dù có nền kinh tế hết sức lạc hậu và mâu thuẫn dân tộc gay gắt nhưng đế quốc Áo-Hung lại muốn bành trướng lãnh thổ, nhất là khu vực Balkan. Năm 1882, đế quốc Áo-Hung gia nhập Liên minh Trung tâm cùng đế quốc Đức và Italia. Tham vọng của đế quốc Áo-Hung trong thế chiến thứ nhất là làm chủ khu vực Balkan và giữ lại vai trò cường quốc của mình ở Châu Âu. Mục tiêu trước hết của Áo-Hung là phải tiêu diệt Serbia.
Ngày 28 tháng 6 1914, thái tử Áo-Hung Franz Ferdinan bị ám sát tại Savarejo, Bosnia. Ngày 23 tháng 7, Áo-Hung gửi tối hậu thư cho Serbia và đến ngày 28 tháng 7, Áo-Hung tuyên chiến với Serbia. Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ. Trong thế chiến thứ nhất, đế quốc Áo-Hung đánh nhau với Serbia ở chiến trường Balkan, đế quốc Nga ở chiến trường Đông Âu và Italia ở chiến trường Nam Âu. Quân đội Áo-Hung liên tiếp bại trận trên các chiến trường, đặc biệt là chiến trường Đông Âu mà tiêu biểu là trận thua quân Nga năm 1916 tại Galicia. 1916, hoàng đế Franz Joseph I qua đời và hoàng đế Charles I lên thay. Ngày 3 tháng 11 1918, đế quốc Áo-Hung đầu hàng và tan rã không lâu sau đó.
[sửa] Tan rã
Đầu năm 1918, làn sóng đấu tranh mạnh mẽ đòi chấm dứt chiến tranh và độc lập cho các dân tộc đang chịu sự áp bức của vương triều Hasburg ngày càng lan rộng. Ngày 16 tháng 10, Charles I ra tuyên bố cải cách đế quốc Áo-Hung thành 1 liên bang các quốc gia dân tộc và trao quyền tự quyết cho các dân tộc. Tuy nhiên những cải cách này đã không cứu vãn được tình thế. Ngày 28 tháng 10, Tiệp Khắc tuyên bố tách khỏi đế quốc Áo-Hung. Cùng ngày tại Vienna xảy ra 1 cuộc tổng đình công của công nhân Áo đòi chấm dứt chiến tranh. Ngày 29 tháng 10, lợi dụng những thất bại của quân đội Áo-Hung trong cuộc chiến và không khí cách mạng dâng cao ở Vienna, những dân tộc Slav phía nam tuyên bố tách khỏi đế quốc Áo-Hung và thành lập nhà nước của người Serbia, người Croatia và người Slovenia. Ngày 21 tháng 10, các nghị sĩ hạ viện Áo tuyên bố thành lập Quốc hội lâm thời. Thất bại của đế quốc Áo-Hung trong chiến tranh thế giới thứ nhất và thắng lợi của cách mạng tháng mười Nga đã góp phần làm tan rã đế quốc Áo-Hung. Ngày 11 tháng 11 1918, đế quốc Đức đầu hàng và chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, Wilhelm II phải chạy sang Hà Lan, đế quốc Đức sụp đổ. Trước tin đó, hoàng đế Charles I đã tuyên bố thoái vị và chạy trốn khỏi Vienna. Ngày 12 tháng 11, Quốc hội lâm thời của Áo tuyên bố thành lập nước cộng hòa Áo, chấm dứt hoàn toàn sự thống trị của vương triều Hasburg.
Trong khi đó Hungary cũng chịu những ảnh hưởng nặng nề của cuộc chiến tranh do đó nhân dân Hungary cũng bất mãn với đế quốc Áo-Hung. Đầu tháng 10 tin quân đội Áo-Hung thảm bại ở Italia càng làm nhân dân Hungary thêm căm phẫn. Ngày 31 tháng 10 1918, công nhân và binh lính Hungary tiến hành khởi nghĩa ở Budapest. Binh lính Áo-Hung vứt bỏ quân hiệu vào thùng rác, tước vũ khí sĩ quan rồi tham gia khởi nghĩa cùng nhân dân. Những người khởi nghĩa nhanh chóng các vị trí quan trọng trong thành phố và đòi thiết lập nhà nước cộng hòa Hungary độc lập. Một chính phủ liên hiệp đã được thành lập do Micha Karoli đứng đầu. Ngày 16 tháng 11, nước cộng hòa vô sản Hungary tuyên bố thành lập, vương triều Hasburg bị lật đổ và đế quốc Áo-Hung cũng chính thức chấm dứt sự tồn tại sau 51 năm và trên vùng lãnh thổ của đế quốc Áo-Hung xây dựng nên 3 quốc gia : Áo, Hungary và Tiệp Khắc, 1 phần đất của Ba Lan và Nam Tư.
[sửa] Cờ và quốc huy
 Cờ đế quốc Áo |
 Cờ hiệu chiến tranh |
 Cờ đế quốc Áo-Hung |
 Cờ vương quốc Hungary |
 Cờ dành cho nghi thức hoàng gia 1815–1918 |
.png/93px-Wappen_Kaisertum_Österreich_1815_(Klein).png) Quốc huy Áo (từ 1815) |
.png/95px-Wappen_Kaisertum_Österreich_1867_(Mittel).png) Quốc huy Áo (từ 1867) |
.png/120px-Wappen_Ungarische_Länder_1867_(Mittel).png) Quốc huy vương quốc Hungary |
