Әстерхан
Wikipedia'dan
Ästerxan (Urısça: А́страхань /ASTraxan'/) Räsäy Tönyağında zur häm ähämiätle şähär, Ästerxan ölkäseneñ üzäge. Şähär İdelneñ tübän ağımında urnaşqan, şul yılğanıñ İdel Deltası dip atalğan Qaspi Diñgezenä qoyu urınında. Koordinatları [46°22′ N 48°05′ E]. Xaıq sanı (1.1.2004): 502,800.
[üzgärtü] Taríx
Bay häm sulı İdel Deltası elektän keşelärne tarta. Bu urınında Xäzärlär häm Kimäklär üz başqallarınına nigez salalar, bay İtil, Saqsin häm Saray Bärkä şähärlär barlıqqa kilälär. 13. yöz başlarında Xacítarxan berençe tapqır telgä alına. Aqsaq Timer anı tulısınça yandırıla. 1459-1556. yıllarda Xacítarxan Xacítarxan xanlığınıñ (yä Ästerxan xanlığınıñ) başqalası ide. 1556. Xacítarxan İvan IV tarafınnan küpyıllı yawdan soñ yäşäwdän tuqtí. 12 km tübänräk Urıslar yaña şähärgä nigez salalar. 1569. yılda Ğosmannar tarafınnan qamalışqa alına. Läkin basıp ala almílar. Şuşı xaldän soñ İdel tulısınça Räsäy qullarına kilä. 17. yözdä şähär Räsäyneñ Şäreqkä qapqası, ähämiätle säwdä üzäge. Ärmän, İran häm Xoräzm säwdägärläre Ästerxan üzägendä yäşilär. Şähärdä xalıqara duslığı tolerantlıq belän urnaşa. Ästerxan 17. yözendä.
1670-1671. yıllarda 17 ay däwamında Ästerxan Stenka Razin Kazakları qamalışında bula. Piter I Ästerxanda admirallıq sala, Qaspi flotı öçen karablar tözelälär. Ekaterina II şähärgä östen xoquqlar birä.
1705. yılda şähärlelär Kazak Kondrati Bulavin citäkçelegendä baş kütärä. Berniçä tapqıp şähärne Qalmıqlar qamí. 1711.dä Ästerxan Qazan gubernasınnan ayırılğan Ästerxan gubernasınıñ başqalası bula başlí. Berençe gubernatorlardan Artemi Petroviç Volınski belän Vasili Nikitiç Tatişçev iñ tanıqlí. 1702., 1718. häm 1767. yıllarda şähär yana, 1719. Farsílar tarafınnan talana. 1830. xolera epidemiäse näticäsendä küp keşe ülä.
[üzgärtü] Kirmän
Asterxan kirmäne (Kreml) 1580-1620. yıllarda Saray Bärkä kirpeçlärennän tözelä. İke kafedral çirkäwlär 1700. belän 1710. yıllarda Yaroslavl ostaları tözilär. Çirkäwlär Urıs tradisiälärendä tüzelgän, läkin bizäge baroque stilendä eşlängän.
