Vikipedi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Türkçe Vikipedi

Vikipedi, kullanıcıları tarafından ortaklaşa olarak birçok dilde hazırlanan, özgür, bağımsız, ücretsiz bir İnternet ansiklopedisi. Wiki teknolojisi kullanılarak hazırlanır. Sürekli ilave ve değişiklikler yapıldığı için hiçbir zaman tamamlanmayacaktır.

Kurucularından Jimmy Wales Vikipedi'yi, "Dünya üzerindeki her insana kendi dillerinde, en üst kalitede bedava bir ansiklopedi yaratma ve dağıtma emeği" olarak tanımlamaktadır.

[değiştir] Kökenbilim

Vikipedi kelimesi, viki ve pedi kelimelerinin birleşiminden oluşur. Viki, Hawaii dilindeki "wiki wiki" (hızlı veya bilgi amaçlı) kelimesinden türetilmiştir. Pedi ise, antik Yunan Medeniyeti'nde "kapsamlı kültürel eğitim sistemi" anlamına gelen paideia kelimesinden gelmektedir ^[1].

[değiştir] Madde sayısı

Yaklaşık olarak şu an İngilizce Vikipedi sayfalarında 2,3 milyon madde, Almanca Vikipedi'de 736 bin civarında madde ve Türkçe Vikipedi'de 110.221 madde bulunmaktadır. 250 dilde oluşturulan Vikipedi'nin 24 tanesinde 50.000'den fazla madde vardır. Almanca Vikipedi'nin DVD versiyonu da dağıtılmakta ve İngilizce versiyonu ve yazılı versiyonunun da sunulması üzerine teklifler bulunmaktadır. Vikipedi dünyanın en popüler web sitelerinden biri haline gelmiştir ve Alexa'ya göre dünyanın en fazla ziyaret edilen 9'uncu web sitesidir. Birçok sayfası, diğer siteler tarafından izinli veya izinsiz olarak kullanılmaktadır.

[değiştir] Bilgilerin güvenilirliği

Vikipedi'nin güvenilebilirliği ve doğruluğu üzerine tartışmalar mevcuttur ve site yoğun olarak vandalizme maruz kalmaktadır. Eşit olmayan kalitesi ve takipsizliği, sistem hataları ve bilgilerin gerçekliği üzerine tartışmalar da devam etmektedir. Verilen bilgiler bazen onaylanmamış ve sorgulanabilir olabilir, kaynakları eksik olabilir. Ancak 2005'te yapılan bir araştırmada, İngilizce Vikipedi'deki "doğal bilgiler üzerine" girdilerin doğruluğu Britannica Ansiklopedisi ile aynı seviyede bulunmuştur. Encyclopædia Britannica Inc. ise araştırmalarının ödül kazanmış ünlü öğretmenler tarafından hazırlandığını savunarak araştırmayı yanlış bulmuştur.

[değiştir] Vikipedi'nin özellikleri

Vikipedi Logosu

Vikipedi, gönüllülerin ortaklaşa çabası doğrultusunda ve hemen hemen herkesin web sitesine ulaşıp değiştirmesiyle yazılmaktadır. Vikipedi'ye bilgi girişi yapabilmek için üye olmak zorunluluğu yoktur. Ancak üye olmanın, yapılan değişikliklerin kaydını tutabilmek gibi avantajları vardır.

Vikipedi'nin ana sunucuları ABD'nin Florida Eyaleti'ndeki Tampa kentinde, diğer başlıca sunucuları ise Hollanda'nın Amsterdam, Fransa'nın Paris ve Güney Kore'nin Seul kentinde bulunmaktadır.

Vikipedi, "wiki" isimli bir program kullanmaktadır. Bunun sayesinde içeriği birçok kişi tarafından kolayca yazılabilmektedir. Ziyaretçiler içeriğe eklemede, değiştirmede ve çıkarmada bulunarak ansiklopediyi kurmaya yardımcı olurlar. Bu katılımlar bir kullanıcı hesabı sahibi olmadan da yapılabilmektedir. Bu sayede birçok kişinin yeni bir bilgi olur olmaz bunu maddeye ekleyebilir, ancak bu vandalizme ve içerikle uyuşmamaya da sebebiyet verebilir.

Diğer İnternet ansiklopedi projelerinin çoğu üyelik gerektirir ve sadece uzmanların yazılarına izin vermektedir: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Nupedia, h2g2 ve Everything2 vb. gibi. Bazı ansiklopediler de Vikipedi gibi wiki kullanmaktadır. Diğer ansiklopedilerden farklı olarak, Vikipedi GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GÖBL) kullanmaktadır.

Vikipedi'ye yazılan bilgilerin uygunluğu konusunda bazı kurallar mevcuttur. Bilgiler tartışılır, değerlendirilir ve içeriğe eklenmesi, değiştirilmesi veya kardeş bir projeye transfer olması üzerine kararlar alınır. Vikipedi'nin ana kurallarından biri maddelerin tarafsız bir şekilde, kaynaklarıyla birlikte, olumlu ya da olumsuz tüm yönleriyle sunulması gerektiğidir. Vikipedi, maddeleri tamamen objektif ve doğru bir şekilde sunmaya ve her türlü bakış açısını yansıtmaya çalışır. Maddeler kullanıcıların kolaylıkla anlayabileceği bir sunuş kısmının (giriş) ardından ayrıntıya girerek, 2006 yılı itibariyle doğrulanabilecek referanslarla sunulmalıdır.

[değiştir] Özgür İçerik

Geniş ve ortaklaşa üretilen proje olarak, bütün katkıların yasal olarak yazılması önemlidir. Normalde bir eserin yazarı o yazının telif hakkını elinde bulundurur ve diğer insanların bu yazıyı değiştirmesini ve kopyalamasını engeller. Bu sebeple Vikipedi'deki maddeler GÖBL ile yazılmakta, ve her yazar telif haklarından vazgeçmektedir. GÖBL, birçok telifi özgür bırakılmış lisans gibi, yazılanın dağıtılmasını, benzeri dokümanların çıkmasını, ve kar amaçlı kullanıma izin verir. Bu lisans ayrıca yeniden katılım gösterenlerin aynı lisans ile değişiklikler yapmasına izin verir. Özgür gözükmesine rağmen bilgiyi yazan kişi telif hakkına sahiptir, ancak diğer insanların bu bilgilerden faydalanmasına ve geliştirmesine izin vermektedir. Katılımcılar birden fazla lisansı da içeriklerine kullanabilirler, ya da kamu malı olarak ilan edebilirler.

Vikipedi'deki resimlerin, seslerin ve video dosyalarının büyük bir çoğunluğu GÖBL lisansı ile lisanslanmamaktadır. Şirket logoları, şarkı örnekleri, haber fotoğrafları ise Amerika Birleşik Devletleri kanunlarına göre adil kullanım altında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Creative Commons gibi GÖBL benzeri lisanslama yöntemleri de mevcuttur.

[değiştir] Dil versiyonları

Türkçe Vikipedi Logosu

Tüm Vikipedilerin şu an 253 dil versiyonu, 204 aktif dil versiyonu (100'den fazla maddesi bulunan) mevcuttur. Vikipedilerin toplamda 8,5 milyona yakın maddesi vardır.

Vikipedi her dilde birbirinden bağımsızdır. İçerikler diğer dillerdeki gibi olma zorunluğu yoktur, ya da maddelerin birbirlerinin tercümesi olması gerekmez. Maddelerin otomatik tercümelerine izin verilmez, ancak yine de diğer dillerdeki vikipedistler kendileri bu maddeleri tercüme ederler. Birçok dilde tarafsız bakış açısı savunulmaktadır, ancak bulundukları ülkenin kanun ve kurallarına göre değişiklikler yapabilirler. Maddeler ve resimler Vikipediler arasında paylaşılmaktadır, ve başka bir dilden tercüme talepleri de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Wikimedia Commons deposunda da tüm Vikipedilerin kullandığı medya dosyaları mevcuttur. Birçok dildeki Vikipedi'de tercüme edilmiş dosyalar küçük bir bölümü temsil eder.

Alexa'ya göre, Vikipedi ziyaretçilerinin % 60'ı İngilizce Vikipedi sayfasını ziyaret etmekte, diğer % 40 ise diğer dillerdeki Vikipedileri ziyaret etmektedir.

Aşağıdaki liste, 17 Haziran 2008 itibarıyla 100.000 üzerinde maddesi olan Vikipedilerin listesidir.

İngilizce (+2.414.870)
Almanca (+762.501)
Fransızca (+671804)
Lehçe (+511.402)
Japonca (+497.862)
İtalyanca (+464.387)
Felemenkçe (+445.850)
Portekizce (+386.544)
İspanyolca (+370.458)
Rusça (+291.732)
İsveççe (+285.158)
Çince (+185.687)
Norveççe (+170.802)
Fince (+166.128)
Katalanca (+118.439)
Volapük (+116.313)
Ukraynaca (+114.500)
Rumence (+110.347)
Türkçe (110.221 ~güncel)
Esperanto (+100.245)
Çekçe (+100.099)

[değiştir] Değiştirme ve düzenleme

Son değişiklikler sayfasında en son yapılmış değişiklikler gösterilir ve vandalizmi engelleyen kullanıcılar tarafından takip edilir.

Almanca Vikipedi DVDsi

Hemen hemen tüm ziyaretçiler Vikipedi'nin içeriği değiştirebilir; yeni kullanıcılar da yeni madde başlatabilirler. Sayfada yapılan değişiklik derhâl yansır. Vikipedi kullanıcıların ortaklaşma çalışmasının zamanla maddeleri geliştireceği inancıyla kurulmuştur, tıpkı herhangi bir açık kaynaklı programın gelişmesi gibi. Vikipedi editörleri bu durumu, "sosyal Darwin evrimi gelişmesi" ile açıklar. Bu ortaklaşa ve anında değişiklikler, editörlerin mevcut maddeleri hızlıca geliştirmesine ve yenilerinin gerçekleşir gerçekleşmez ortaya çıkmasını sağlar.

Bazıları ise Vikipedi'nin bu açık bakış açısını manasızca kullanırlar, buna da "vandalizm" denir. Bunun yanı sıra, ortaklaşa çalışma bazen "değiştirme savaşları"na -birçok kişi birbirlerinin yazdıklarını onaylamadıkları için değiştirmekte ve çıkarmaktadır- ve editörlerin maddenin içeriği üzerinde uzlaşamamasına sebebiyet verir.

Maddeler istisnalar dışında her zaman değiştirilmeye açıktır. Eğer ki, vandalizm ya da "revert war" (geri dönüştürme savaşı) yaşanırsa madde koruma altına alınır. Vikipedi hiçbir maddesinin tamamlanmış ya da bitmiş olduğunu iddia etmez. Maddelerin yazarlarının yazdıkları konu hakkında uzmanlık ya da yeterlilik sahibi olması gerekmez, ve kullanıcılar yazdıklarının "acımasızca değiştirilmesi ve keyfi olarak dağıtılması" hakkında uyarılmaktadır. Maddeler bir kullanıcı ya da editör grubu tarafından kontrol edilmez ya da telif altına alınmaz; içerik hakkındaki kararlar Vikipedi'nin editör kurallarına göre fikir alma ortak kararıyla, ya da bazen oyla karar verilir. Jimmy Wales tüm Vikipedi kurallarında ve kullanıcı haklarında son kararı verme hakkına sahiptir.

Kullanıcılar izleme listelerine ilgilerini çeken maddeleri eklerler, bu sayede bu maddelerin gelişimini izleyebilirler. Vikipedi'deki birçok geçmiş değişiklik de sayfa geçmişinde kullanıcılar tarafından kronolojik olarak görülebilir. Sadece, eğer söylenmeyecek sunumlar, telif hakkı ihlalleri, ve yasal olarak Vikipedi'ye sorun çıkaracak hususlar varsa, bunlar sayfa geçmişinden silinebilir. Bu değişiklikler sadece Vikipedi yöneticileri tarafından yapılabilir.

[değiştir] Diğer formatlarda Vikipedi

Bazı maddeler için, konuşulmuş versiyonları ogg formatında sunulmaktadır. mp3 yerine ogg formatının sunulmasındaki ana sebep, MP3'ün bazı patentlerle koruma altına alınmış olmasıdır.

Vikipedi çevrim içi olarak ve sıkı olmayan bir lisans ile sunulmaktadır. İçeriğinin İnternet dışında yüklenmesi oldukça kolaydır, ve ana dağıtım metodudur. Bununla beraber, bazı projeler Vikipedi'nin içeriğini değişik olarak sunmaktadır. Örnek olarak, SOS Children Vikipedi'nin içeriğini CD'de sunmaktadır. Buna ek olarak, Wikipedia 1.0 isimli onaylanmış ve basıma hazır maddelerin editörler tarafından hazırlanmış bir CD versiyonu da hazırlanmtaktadır. Yayımlanmış Vikipedi maddeleri ayrıca PediaPress ve Print on Demand servisleri tarafından da sunulmaktadır.

[değiştir] Popüler kültürde Vikipedi

İskeletor He-Man maddesini değiştirken

Vikipedi'nin içeriği yüzlerce site tarafından veritabanından alınarak kullanılmaktadır. Vikipedi'nin maddeleri ayrıca akademik çalışmalarda, kitaplarda ve konferanslarda ve son olarak da filmlerde de kullanılmaktadır. 2006 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir davada Vikipedi referans olarak gösterilmiştir. Kanada Parlemantosu, Vikipedi'nin aynı cinste insanların evliliği hakkındaki maddesi Yasal Evlenme Kanunu'nunda okunulacak belge olarak sunulmuştur.

Bunun yanı sıra, Vikipedi'nin popüler kültürde kullanması üzerine de kaynaklar çoğalmıştır. Vikipedi'nin açıklığı bir çok karakterin vandalizm yapması üzerine parodiler oluşturmuştur. The Colbert Report sunucusu Stephen Colbert bir çok kez kullanıcılarının Vikipedi'yi vandallemesini mizahi olarak önermektedir. "Weird Al" Yankovic "White and Nerdy" klibinde Atlantic Records sayfasını "You suck!" (Berbatsın!) diyerek bir parodide düzenlemiştir. Bu durum Yankovic hayranlarının sayfayı vandallamalarına sebep vermiştir. Bunun yanı sıra, Penny Arcade'in bir çiziminde İskeletor He-Man maddesini değiştirmektedir.