Mustafa İsmet İnönü

Vikipedi, özgür ansiklopedi

İsmet İnönü
24 Eylül 1884 - 25 Aralık 1973
II. Cumhurbaşkanı "Millî Şef" Mustafa İsmet İnönü
Doğum Yeri:	İzmir
Ölüm Yeri:	Ankara
Bağlılığı:	Osmanlı İmparatorluğu Türkiye Cumhuriyeti
Rütbesi:	Osmanlı: Miralay Türkiye: Orgeneral
Kumanda ettiği:	XX Kolordu, III Kolordu, IV Kolordu
Savaş/Çatışma:	Birinci İnönü Muharebesi, İkinci İnönü Muharebesi, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
Sonraki İşi:	Başbakan Cumhurbaşkanı

İsmet İnönü
Başbakanı ve Cumhurbaşkanı
Doğum	24 Eylül 1884 İzmir, Osmanlı Devleti
Ölüm	25 Aralık 1973 Ankara, Türkiye
Cumhurbaşkanlığı Görev süresi	11 Kasım 1938 - 22 Mayıs 1950
Önce gelen Cumhurbaşkanı	Mustafa Kemal Atatürk
Sonra gelen Cumhurbaşkanı	Celal Bayar
Başbakanlık Görev süresi	1 Kasım 1923 - 22 Kasım 1924 4 Mart 1925 - 25 Ekim 1937 20 Kasım 1961 - 20 Şubat 1965
Önce gelen Başbakan	Rauf Orbay Fethi Okyar Cemal Gürsel
Sonra gelen Başbakan	Fethi Okyar Celal Bayar Suat Hayri Ürgüplü
Siyasi Parti	Cumhuriyet Halk Partisi

Mustafa İsmet İnönü (d. 24 Eylül 1884, İzmir - ö. 25 Aralık 1973, Ankara), emekli Orgeneral asker ve siyasetçi. Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci Cumhurbaşkanı.

Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasında önemli bir rol oynamış, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak dünya sahnesinde yerini almasını sağlayan Lozan Antlaşması'nı imzalamış, birçok defalar başbakanlık görevini üstlenmiştir.

Konu başlıkları 1 Öğrenim ve İlk Görevleri 2 Balkan Savaşları 3 Birinci Dünya Savaşı 4 Kurtuluş Savaşı 5 Siyasal yaşamı 6 Cumhurbaşkanlığı ve çok partili dönem 7 Resimleri 8 Medya 9 Kaynak 10 Kaynakça

[değiştir] Öğrenim ve İlk Görevleri

1884 yılında İzmir'de doğdu. Ailesi aslen Bitlis'li olmakla birlikte Malatya'da ikamet ettiği ve 2.dönem TBMM'den itibaren Malatya Milletvekilliği yaptığı için Malatya'lı olarak da bilinir. İlk ve orta öğrenimini Sivas'ta tamamladı. Bir yıl Sivas'ta Mülkiye İdadisi'nde okuduktan sonra, 1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. 1901'de Mühendishane-i Berri-i Hümayun'a (topçu okulu) giren İsmet İnönü, bu okulu 1903'te topçu teğmeni olarak bitirdi. 1906'da Erkân-ı Harbiye Mektebi'ni birincilikle bitirerek ^{[kaynak belirtilmeli]} kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne'deki 2. Ordu'nun 8. Alay'ında bölük komutanlığına atandı.

1908'de kolağası oldu ve 31 Mart Olayı (13 Nisan 1909) olarak bilinen ayaklanmayı Selanik'ten gelerek bastıran Hareket Ordusu'nda görev aldı. 1910-1913 yılları arasında Yemen İsyanı'nın bastırılması harekâtına katıldı. Bu ve bundan önceki görevlerinde hudut problemleri ve asilerle yapılan anlaşmalarda başarılı hizmetleri ve meslekî özellikleriyle dikkati çekti. Birinci Dünya Savaşı sırasında Kafkas Cephesi'nde Kolordu Komutanı olarak Atatürk'le birlikte çalıştı ve yıllardır süren dostlukları ile devletin geleceği hakkında ortak fikirleri gelişti. Suriye Cephesi'nde savaştı; Millî Mücadele sırasında Atatürk'ün en yakın silâh arkadaşı olarak çalıştı.

[değiştir] Balkan Savaşları

26 Nisan 1912'de binbaşılığa yükseltildi ve Yemen Mürettep Kuvvetleri kurmay başkanı oldu. Balkan Savaşı çıkınca (1912) İstanbul'a döndü (1913), Çatalca'daki sağ cenah komutanlığı emrine verildi. 1914'te harbiye nazırlığı ve erkân-ı harbiye-i umumiye reisliğine (genelkurmay başkanlığı) atanan Enver Paşa'nın başlattığı ordunun yenileştirilmesi hareketinde etkin rol oynadı.

[değiştir] Birinci Dünya Savaşı

29 Kasım 1914'te kaymakam (yarbay), 14 Aralık 1915'te miralay (albay) oldu ve Çanakkale'deki İkinci Ordu (Osmanlı)'nun kurmay başkanlığına atandı.

I. Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde görevlendirildi. Bu sırada Mustafa Kemal Paşa da (Atatürk) bu ordunun XVI Kolordu (Osmanlı) komutanlığına atandı. İsmet Bey, 1916'nın yaz aylarında bir süre çarpışmaları yönetti. Ocak 1917'de İkinci Ordu (Osmanlı) komutan vekili Mustafa Kemal Paşa'nın önerisiyle , IV Kolordu (Osmanlı) komutanlığına atandı; stratejik birliklere komutanlık dönemi de bu göreviyle başladı. Mayıs 1917'de Suriye Cephesi'nde 20. Kolordu komutanlığında görev almış, 19 Haziran'da da , III Kolordu (Osmanlı) komutanlığıda görev almış^{[kaynak belirtilmeli]}. Bir süre sonra İstanbul'a geri çağrıldı ve Halep'te 7. Ordu'nun oluşturulmasında görev aldı. Daha sonra bu orduda kolordu komutanlığına getirildi ve Yedinci Ordu (Osmanlı)'nun komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa ile gene yakın ilişki içinde oldu. Ancak Nablus Hezimeti sırasında bayılıp İstanbul'a gönderildi.

[değiştir] Kurtuluş Savaşı

Mondros Mütarekesi'nin (30 Ekim 1918) imzalanmasından az önce Sina ve Filistin Cephesindeki Yıldırım Orduları Grubu'nun General Edmund Allenby karşısında uğradığı Nablus Hezimetinden sonra rahatsızlanarak İstanbul'a dönen İsmet Bey, 24 Ekim 1918'de Harbiye Nezareti'nde müsteşarlığa atandı. 29 Aralık'ta Paris Barış Konferansı'na (1919) hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu; 4 Ağustos 1919'da yalnızca sekiz gün için Askeri Şûra Muamelat-ı Umumiye müdürlüğüne, bir ara da jandarma ve polis örgütünün iyileştirilmesi için kurulan komisyona üye olarak atandı. Bütün bunlar genellikle birkaç günlük görevlerdi.

Albay İsmet Bey, ilk kez 8 Ocak 1920'de, yalnızca bazı danışmalarda bulunmak için Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal'le çalıştı. Yeni kurulan Ali Rıza Paşa hükümetinde harbiye nazırı olan Fevzi Paşa'nın (Çakmak) çağrısı üzerine şubat sonlarında İstanbul'a gitti. 9 Nisan 1920'de Mustafa Kemal'in çağrısı üzerine Ankara'ya döndü ve İstanbul'la bütün resmî bağlarını kopardı.

23 Nisan 1920'de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne (TBMM) Edirne milletvekili olarak katılan İsmet Bey, 3 Mayıs 1920'de İcra Vekilleri Heyeti'nde Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Vekili (o dönemde Genelkurmay Başkanlığı) görevine getirildi. Bu görevi üstlendiğinde albaydı ve kendisinden hem rütbe, hem kıdemce çok ileride komutanlar da vardı. İsmet Bey, 6 Haziran 1920'de İstanbul'da divanı-harp tarafından gıyabında ölüm cezasına çarptırıldı.

10 Kasım 1920'de milletvekilliği ve vekillik görevi saklı kalmak üzere Garp Cephesi Kuzey Kesimi Komutanlığı'na atandı. Çerkez Ethem ayaklanması'nın ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. Ocak 1921'de Birinci İnönü Muharebesinde Yunan ilerlemesini durdurunca 5 senedir bulunduğu Albaylık rütbesinden Mirliva (Tuğgeneral) rütbesine terfi etti. Mart 1921'de İkinci İnönü Muharebesindeki başarıdan sonra 4 Mayıs 1921'de Garp Cephesi komutanlığına getirildi. 17 Temmuz 1921'de Kütahya-Eskişehir Muharebelerini kaybedince Türk Ordusu Polatlı'ya kadar çekilmek zorunda kaldı. Millet Meclisi'nin Ankara'dan Kayseri'ye taşınması gündeme geldi.

17 Temmuz 1921'de Kütahya-Eskişehir Muharebelerinde İsmet Paşa komutasındaki Garp Cephesi ordularının Yunanlılara karşı kaybetmesi ve bunun sonucunda Kütahya, Eskişehir ve Afyon'un düşman orduları tarafından işgal edilmesinden sonra, TBMM Reisi ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, 3 Ağustos 1921'de Tuğgeneral İsmet Paşa'yı Genelkurmay Başkanlığı görevinden alarak, aynı zamanda Başbakan ve Milli Savunma Bakanı da olan Orgeneral Fevzi Paşa'yı bu vazifeyle de görevlendirdi.

[değiştir] Siyasal yaşamı

Milli Mücadele'nin sonunu belirleyen Mudanya Mütarekesi görüşmelerinde (3 Ekim-11 Ekim 1922) Türk tarafını temsil eden İsmet Paşa, 26 Ekim 1922'de hariciye vekili oldu. Lozan görüşmelerinde murahhas heyetin başkanlığını yaptı; yeni devletin bağımsızlığını ve egemenliğini onaylayan, Sevr Antlaşması ve Mondros Mütarekesini geçersiz kılan Lozan Antlaşması'nı imzaladı.

İkinci dönem (1923-27) TBMM'de Malatya milletvekili olarak bulunan İsmet Paşa, Fethi Bey'in (Okyar) kurduğu İcra Vekilleri Heyeti'ne gene hariciye vekili olarak girdi. 23 Ağustos'ta Lozan Antlaşması'nın TBMM'de kabulü, siyasal-diplomatik başarılarının en önemlisi oldu.

29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanı ile sonuçlanan süreçte, Mustafa Kemal'le yakın siyasal işbirliği içindeydi. İlk Cumhuriyet hükümetini kurdu (30 Ekim); aynı zamanda Halk Fırkası (sonradan Cumhuriyet Halk Partisi-CHP) genel başkan vekilliğini üstlendi. Bu arada Mustafa Kemal Paşa'nın askerlik yapanların siyasete karışmamaları gerektiğine dair talimatından sonra, aralarında Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa ve Rauf Orbay'ın da bulunduğu tüm komutanlar 31 Ekim 1924'te askerlik görevlerinden ayrılıp siyasette kalırlarken Fevzi Paşa da milletvekilliğinden istifa edip Genelkurmay Başkanlığı görevine devam ederken, İsmet Paşa askerlikten istifa etmeden siyasi görevlerine de devam etti. Hatta 30 Ağustos 1926'da Başbakanlık yaparken Orgenerallik rütbesine terfi etti ve 30 Haziran 1927'de askerlikten emekliye ayrıldı.

İsmet Paşa böylece hükümet ve parti üzerinde otorite kurma olanağı elde etti. Muhalefet partisi olarak kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF) karşısında istediği yetkileri elde edemediği için 8 Kasım 1924'te başvekillikten istifa etti; 21 Kasım 1924'te yeni hükümeti Fethi Bey kurdu.

Doğudaki Şeyh Said İsyanı üzerine 3 Mart 1925'te İsmet Paşa yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Ayaklanmanın bastırılmasında hükümet başkanı olarak önemli rol oynadı. Bu tarihten sonra, yeni devletin ve tek parti yönetiminin oluşumunda Mustafa Kemal ile birlikte en önemli siyasal kişilik olarak belirdi. 6 Mart 1925 tarihinde Takrir-i Sükun Kanunu'nun yürürlüğe konması ve İstiklal Mahkemeleri'nin kurulmasıyla birlikte Halk Fırkası aleyhinde yayın yapan bütün gazeteler kapatıldı ve geriye sadece Cumhuriyet, Hakimiyet-i Milliye ve Tanin gazeteleri kaldı. İstiklal Mahkemelerinde (genç şair Nazım Hikmet de dahil olmak üzere) çok sayıda sol görüşlü yazar ağır cezalara çarptırıldı. TCF hakkında henüz bir işlem yapılmamış olmasına rağmen, polisler Türkiye'nin çeşitli yerlerindeki parti üyelerini tutuklamaya, parti merkezlerini basmaya başladı. Kapatılmayan üç gazeteden biri olan Tanin'in yöneticisi Hüseyin Cahit Yalçın, gelişmeler üzerine, artık siyasi makaleler yazmayacağını açıklamış, Malta'daki sürgün yıllarını konu alan bir yazı dizisi yayınlamaya başlamıştı - ki halkın, bu yazı dizisinin II. Abdülhamid iktidarında sansürlerin yaşandığı döneme yaptığı göndermeyi fark etmemesi mümkün değildi. Ancak Hüseyin Cahit İstanbul'daki TCF bürolarına yapılan polis 'teftiş'lerine 'baskın' diye referansta bulununca tutuklandı ve Ankara İstiklal Mahkemesi'nce Çorum'da ömür boyu sürgüne mahkum edildi.

1934'te Soyadı Kanunu çıktığında Mustafa Kemal Atatürk'ün verdiği İnönü soyadını alan İsmet Paşa, 1924'ten 1937'ye değin başvekillik görevini aralıksız sürdürdü. Bu dönemde ülkedeki bütün önemli siyasal gelişmelere damgasını vurdu. Siyasal muhalefetin etkisizleştirilmesinde, Kemalist reformların ilanında ve uygulanmasında, iktisat politikasında devletçilik ilkesinin kabulünde ve uygulanmasında çok önemli rolü oldu.

İnönü Eylül 1937'de Atatürk'le aralarındaki bazı görüş ayrılıkları yüzünden Atatürk tarafından Başvekillikten azledildi.^[1] CHP'nin genel başkan vekilliğinden de alındı. Görüş ayrılıkları büyük ölçüde İnönü'nün devletçilik uygulamalarından doğmuştu. Atatürk, devletçilik uygulamalarının İnönü'nün düşündüğü biçimde genişletilmesinden yana değildi ve aynı görüşü paylaşan iktisat vekili Celal Bayar'ı İnönü'ye karşı siyasal bir seçenek olarak görüyordu. İnönü ikinci kez başvekillikten ayrılınca yerine Celal Bayar atandı. İnönü bu dönemde yalnızca TBMM'de Malatya milletvekili olarak görev yaptı.

[değiştir] Cumhurbaşkanlığı ve çok partili dönem

İsmet İnönü, Atatürk'ün ölümü üzerine 11 Kasım 1938'de TBMM tarafından Cumhurbaşkanlığına seçildi. Etkin siyasal yaşamdan çekildikten bir yıl sonra Cumhurbaşkanı seçilebilmesi, uzun yıllar Atatürk'ün Başvekilliği'ni yaparak diplomasi tecrübesi kazanmış olmasıyla ilgiliydi. Cumhurbaşkanlığının yanı sıra CHP genel başkanlığına da getirildiğinden hem devlet hem de parti yönetimi üzerinde geniş otorite sahibi oldu. CHP'nin 26 Aralık 1938'de toplanan I. Olağanüstü Kurultay'ında partinin "değişmez genel başkan"ı seçildi.^[2] Ayrıca kendisine "Milli Şef" sıfatı verildi. Daha sonra, ilgili kanun gereği^[3] TC banknotlarındaki Atatürk resimleri çıkartılarak İsmet İnönü'nün resimleri yerleştirildi.^[4]

11 Kasım 1938’de İsmet İnönü not defterine şunları yazacaktır:

"İlk hükümet için dahiliye ve hariciye vekillerini değiştirmesini Celal Bayar’a tavsiye ettim. Tereddüt ettikten sonra kabul etti. Dahiliye Dr.Refik Saydam Hariciye Şükrü Saraçoğlu. Dr. Tevfik Rüştü Aras ile Şükrü Kaya’nın iktidardan gitmeleri memlekette hakikî bir inşirah verdi. Kendilerine karşı antipatinin bu kadar şamil olduğunu görmek herkesi şaşırttı."^[5]

Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan II. Dünya Savaşı (1939-1945) döneminde İnönü ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal sıkıntılar ise, dönemin unutulmayan mirası olarak kaldı. Yine bu dönemde Hasan Ali Yücel'in öncülüğündeki Köy Enstitüleri kuruldu, ayrıca muhalif işadamlarına Varlık Vergisi salındı.^[6]

II. Dünya Savaşı'nın hemen ardından, gerek uluslararası siyasetteki gelişmeler, gerekse ülke içindeki yeni oluşumlar rejimin genel niteliğinde önemli değişiklikleri gündeme getirdi. İkinci Dünya Savaşı galiplerinden olan Sovyetler Birliği'nin Türkiye'den Kars, Ardahan, Artvin ve Sarıkamış'ı istemesi, Türkiye'yi, savaşın diğer galipleri Amerika ve İngiltere ile daha yakın ilişkilere mecbur etti. Bu yakınlığı sağlamak için de Türkiye'nin, Almanya ve İtalya'daki benzerleri yok edilen Milli Şeflik yönetiminden çıkıp demokrasi hamlesi yapması gerekiyordu. İsmet İnönü çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisi olan Nuri Demirağ başkanlığında kurulan Milli Kalkınma Partisini engelleme girişiminde bulundu. Parti başkanının mallarını kamulaştırdı. Yine Nuri Demirağ'ın binbir emekle kurduğu dünyadaki sayılı olan uçak fabrikalarından olan NUD uçak fabrikasının kapısına kilit vurdu. Basında "kuzu partisi" olarak bu partiyi lanse ettirdi. İsmet İnönü'nün çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisi olan Milli Kalkınma Partisine olan tutumu çok partili rejimi ne kadar destekleyip desteklemedigi konusunda şüphe uyandırmaktadır.

1945 yılında kurulan Milli Kalkınma Partisinden sonra 1946'da kurulan Demokrat Parti ile çetin bir seçim yarışına girdi. 1946 yılında yapılan TC tarihinin ilk çok-partili seçiminde "açık oy, gizli tasnif" metodu kullanıldı, ve CHP bu seçimleri %70 oy oranı ile kazandığını iddia etti.^[7]

"Gizli oy, açık tasnif" esasına göre yapılan 14 Mayıs 1950 genel seçimlerinde CHP'nin DP'ye yenilmesi üzerine iktidarı Demokrat Parti'ye bırakırken, İsmet İnönü de cumhurbaşkanlığından ayrıldı ve ana muhalefet partisi genel başkanı olarak siyasal rolünü sürdürdü. On yıllık muhalefet döneminde, 1954 ve 1957 seçimlerini de kaybetmesine karşın partisinin başında kaldı ve iktidarın zamanla sertleşen siyasal baskılarına rağmen, CHP'nin yeniden güçlenmesine katkıda bulundu.

DP, 1960 yılında 27 Mayıs İhtilaliyle iktidardan uzaklaştırıldı. Yeni anayasa kabul edilip, 15 Ekim 1961 genel seçimlerinden CHP tek başına iktidar olacak çoğunluğu sağlayamasa da, birinci parti olarak çıkınca, İnönü yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi. Bu dönemde CHP-AP, CHP-YTP-CKMP ve CHP-Bağımsızlar koalisyon hükümetlerine başkanlık etti. Yeni kurulan siyasal sistemin sağlıklı biçimde işlemesi için çaba gösterdi.

27 Mayıs hareketinin doğurduğu sorunlarla da uğraşarak 22 Şubat 1962 ayaklanması ve 20 Mayıs 1963 ayaklanması girişimlerinin önlenmesi çabalarında cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e Genelkurmay Başkanı Cevdet Sunay ile birlikte yardimci oldu. 1964 Kıbrıs olayları sırasında Amerika Birleşik Devletleri'nin Türkiye'nin adaya müdahalesini engellemesi üzerine dış politikada çok yönlü arayışlara girdi.

Dönemin Cumhurbaşkanı ve milli birleştirici lideri olan Cemal Gürsel'in Türkiye Cumhuriyeti'ne katkıları olarak tarihe gecen ilk Devlet Araştırma Kütüphanesi ve hükümete yol göstericilik görevini yasayla verdiği Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu'nun kurulmasi, planlı ekonomiye geçiş, Devlet Planlama Teşkilatı'nin kuruluşu, 5 yillik kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, Ankara Antlaşması ve takip eden sene Ortak Pazar üyeliği, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile iyi ilişkiler kurulması, Milli İstihbarat Teşkilatı yasasi ve düzenlemesi, Milli Güvenlik Kurulu'nun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk ordusunun modernizasyonu, İran, Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulmasi, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulmasi, Devlet İstatistik Enstitüsü ile Turizm Bakanlığının kurulması, Güneydoğu Anadolu'nun kalkınma ve geliştirilmesi planlari, Basın Yayın Yüksek Okulunun ilk kuruluşu da bu döneme ve Başbakan İsmet İnönü'nun Gürsel'e destek verici idaresine rastlar.

İnönü hükümeti, TBMM'de yapılan güven oylamasını kaybedince, 6 Şubat 1965'te yerini Suat Hayri Ürgüplü hükümetine bıraktı. 10 Ekim 1965 seçimlerinde partisinin seçimi kaybetmesi üzerine, parti içi görüş ayrılıkları derinleşti. İnönü'nün desteklediği "ortanın solu" politikasının CHP tarafından benimsenmesine rağmen 1969 yılında yapılan genel seçimleri de kaybetti.

Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 12 Mart 1971'deki müdahalesinden sonra, CHP'nin tutumu konusunda parti içinde önemli görüş ayrılıkları belirdi ve İnönü parti genel sekreteri Bülent Ecevit'le anlaşmazlığa düştü. Ecevit'e göre, müdahalenin amacı, CHP içinde egemen olan "ortanın solu" politikasına son vermek ve partinin iktidar olmasını önlemekti. İnönü ise, müdahaleye açıkça karşı çıkılmasını onaylamıyordu. Yeni kurulacak hükümete partinin üye verip vermeyeceği konusunda beliren anlaşmazlık sonucunda Ecevit istifa etti. Ecevit'le yoğun bir mücadeleye giren İnönü, Mayıs 1972'de toplanan V. Olağanüstü Kurultay'da, politikasının partisince onaylanmaması durumunda istifa edeceğini açıkladı. Kurultayda parti meclisi Ecevit'in yanında yer alınca da 8 Mayıs 1972'de CHP genel başkanlığından ayrıldı. Türk siyasal yaşamında parti içi mücadele sonucunda değişen ilk genel başkan olan İnönü 4 Kasım 1972'de CHP üyeliğinden, 14 Kasım 1972'de de milletvekilliğinden istifa etti. Başvurusu üzerine tabii senatör olarak Cumhuriyet Senatosu'nda görev aldı.

25 Aralık 1973'te ölen İnönü 27 Aralık'ta devlet töreni ile Anıtkabir'de toprağa verildi. Anılarının bir bölümünü Hatıralarım, Genç Subaylık Yılları, 1884-1918 (1968) adı altında toplamış, ayrıca çeşitli tarihlerdeki söylev ve demeçlerini içeren İsmet Paşa'nın Siyasi ve İçtimai Nutukları, 1920-1933 (1933), İnönü Diyor ki (1944), İnönü'nün Söylev ve Demeçleri I, 1920-1946 (1946) gibi kitapları yayımlanmıştır.

Her iki kulağında da işitme kaybı olan ^[8] İnönü'ye bazı yerlerde muhalifleri "sağır İsmet" derlerdi. ^[9]

[değiştir] Resimleri

Fevzi Çakmak, Churchill, İnönü ve Şükrü Saraçoğlu

Vikisöz'de Mustafa İsmet İnönü ile ilgili özlü sözler bulunur.

[değiştir] Medya

Aşağıdaki ses ve belgesel kaynaklar, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'in 1963 yılında yayınladığı plaktan alınmıştır.

• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963.ogg İsmet İnönü'den ses dosyası, Kemal Atatürk, 10 Kasim 1963
• http://en.wikipedia.org/wiki/Image:IsmetInonu1963_text.pdf İsmet İnönü ses dosya metni

[değiştir] Kaynak

• İsmet İnönü: Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği - Şerafettin TURAN (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı)

[değiştir] Kaynakça

http://www.paganx.org/ismet-pasa-hakkinda-uydurulan-yalanlar.html
http://www.payidar.net/turkiye-gundemi/152450-iste-inonu-resimli-turk-paralari.html

Önce gelen: Mustafa Kemal Atatürk	Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 11 Kasım 1938 - 22 Mayıs 1950	Sonra gelen: Celal Bayar
Önce gelen: Fethi Okyar Fethi Okyar	Türkiye Cumhuriyeti Başvekili 1 Kasım 1923 - 22 Kasım 1924 4 Mart 1925 - 25 Ekim 1937	Sonra gelen: Fethi Okyar Celal Bayar
Önce gelen: Emin Fahrettin Özdilek	Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı 20 Kasım 1961 - 20 Şubat 1965	Sonra gelen: Suat Hayri Ürgüplü
Önce gelen: -	Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekili 3 Mayıs 1920 - 3 Ağustos 1921	Sonra gelen: Fevzi Çakmak
Önce gelen: Yusuf Kemal Tengirşenk	Hariciye Vekili 26 Ekim 1922 -21 Kasım 1924	Sonra gelen: Şükrü Kaya
Önce gelen: Mustafa Necati Uğural	Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanı 1 Ocak 1929 - 27 Şubat 1929	Sonra gelen: Hüseyin Vasıf Çınar
Önce gelen: Mustafa Kemal Atatürk	CHP Genel Başkanı 11 Kasım 1938 - 8 Mayıs 1972	Sonra gelen: Bülent Ecevit

T.C. Dışişleri Bakanları

Bekir Sami Bey • Ahmet Muhtar Mollaoğlu • Yusuf Kemal Tengirşenk • İsmet İnönü • Şükrü Kaya • Tevfik Rüştü Aras • Şükrü Saracoğlu • Numan Menemencioğlu • Hasan Saka • Necmettin Sadık Sadak • Mehmet Fuad Köprülü • Fatin Rüştü Zorlu • Selim Rauf Sarper • Feridun Cemal Erkin • Hasan Esat Işık • İhsan Sabri Çağlayangil • Osman Olcay • Haluk Bayülken • Turan Güneş • Melih Esenbel • Gündüz Ökçün • Hayrettin Erkmen • İlter Türkmen • Vahit Melih Halefoğlu • Mesut Yılmaz • Ali Bozer • Ahmet Kurtcebe Alptemoçin • Safa Giray • Hikmet Çetin • Mümtaz Soysal • Murat Karayalçın • Erdal İnönü • Coşkun Kırca • Deniz Baykal • Emre Gönensay • Tansu Çiller • İsmail Cem • Şükrü Sina Gürel • Yaşar Yakış • Abdullah Gül • Ali Babacan •

T.C. Millî Eğitim Bakanları

Rıza Nur • Hamdullah Suphi Tanrıöver • Mehmet Vehbi Bolak • İsmail Safa Özler • Hüseyin Vasıf Çınar • Şükrü Saraçoğlu • Mustafa Necati Uğural • İsmet İnönü • Recep Peker • Cemal Hüsnü Taray • Refik Saydam • Esat Sagay • Reşit Galip • Yusuf Hikmet Bayur • Zeynel Abidin Özmen • Saffet Arıkan • Hasan Âli Yücel • Reşat Şemsettin Sirer • Hasan Tahsin Banguoğlu • Hüseyin Avni Başman • Nuri Özsan • Ahmet Tevfik İleri • Rıfkı Salim Burçak • Hüseyin Celal Yardımcı • Ahmet Özel • Mehmet Atıf Benderlioğlu • Fehmi Yavuz • Bedrettin Tuncel • Turhan Feyzioğlu • Ahmet Tahtakılıç • Mehmet Hilmi İncesulu • Şevket Raşit Hatipoğlu • İbrahim Öktem • Nevzat Cihat Bilgehan • Orhan Dengiz • Mehmet İlhami Ertem • Orhan Oğuz • Şinasi Orel • İsmail Hakkı Arar • Sabahattin Özbek • Mustafa Üstündağ • Safa Reisoğlu • Ali Naili Erdem • Nahit Menteşe • Mustafa Necdet Uğur • Orhan Cemal Fersoy • Hasan Sağlam • Vehbi Dinçerler • Metin Emiroğlu • Hasan Celal Güzel • Avni Akyol • Köksal Toptan • Nevzat Ayaz • Turhan Tayan • Mehmet Sağlam • Hikmet Uluğbay • Metin Bostancıoğlu • Necdet Tekin • Erkan Mumcu • Hüseyin Çelik

I. İcra Vekilleri Heyeti (3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921)

İcra Vekillleri Heyeti Reisi: Mustafa Kemal Atatürk
Umuru Şeriye ve Evkaf (Diyanet ve Vakıflar) Vekili: Mustafa Fehmi Gerçeker • Adliye Vekili: Celalettin Arif Bey → (v.) Zekai Apaydın • Erkan-ı Harbiye-i Umumiye (Genelkurmay) Vekili: İsmet İnönü • Müdafa-i Milliye Vekili: Fevzi Çakmak
Dahiliye (İçişleri) Umuru Vekilleri: Cami Baykurt (→) Hakkı Behiç Bayiç (→) Nazım Resmor (→) Refet Bele
Hariciye Vekili: Bekir Sami Kunduk • İktisat Vekili: Yusuf Kemal Tengirşenk • Maliye Vekili: Hakkı Behiç Bayiç (→) Ahmet Ferit Tek • Maarif Vekili: Rıza Nur (→) Hamdullah Suphi Tanrıöver • Nafia (Bayındırlık) Vekili: İsmail Fazıl Cebesoy (→) Ömer Lütfi Argeşo • Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (sosyal yardım) Vekili: Adnan Adıvar

II. İcra Vekilleri Heyeti (24 Ocak 1921 - 19 Mayıs 1921)

İcra Vekillleri Heyeti Reisi: Fevzi Çakmak
Umuru Şeriye (Diyanet) Vekili: Mustafa Fehmi Gerçeker • Adliye Vekili: Celalettin Arif Bey → (v.) Hafız Mehmet • Müdafa-i Milliye Vekili: Fevzi Çakmak • Erkan-ı Harbiye-i Umumiye (Genelkurmay) Vekili: İsmet İnönü • Dahiliye (İçişleri) Umuru Vekilleri: Refet Bele → Ata Bey • Hariciye Vekili: Bekir Sami Kunduk → (v.) Ahmet Muhtar Mollaoğlu • İktisat Vekili: Yusuf Kemal Tengirşenk • Mahmut Celal Bayar • Maliye Vekili: Ahmet Ferit Tek • Maarif Vekili: Hamdullah Suphi Tanrıöver • Nafia (bayındırlık) Vekili: Ömer Lütfi Argeşo • Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (sosyal yardım) Vekili: Adnan Adıvar

IV. İcra Vekilleri Heyeti (12 Temmuz 1922 - 4 Ağustos 1923)

İcra Vekillleri Heyeti Reisi: Hüseyin Rauf Orbay
Umuru Şeriye (Diyanet) Vekili: Abdullah Azmi Torun → Mehmet Vehbi Çelik → Musa Kazım Göksu • Adliye Vekili: Celalettin Arif Bey → Rifat Çalık → (v.) Mustafa Kazım Bey (?) • Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı): Fevzi Çakmak • Müdafa-i Milliye Vekili: Kazım Özalp • Dahiliye (İçişleri) Vekili: İsmail Safa Özler → Ali Fethi Okyar • Hariciye Vekili: Yusuf Kemal Tengirşenk → İsmet İnönü • İktisat Vekili: Mahmut Esat Bozkurt • Maliye Vekili: Hasan Fehmi Ataç • Maarif Vekili: Mehmet Vehbi Bolak → İsmail Safa Özler • Nafia (Bayındırlık) Vekili: Feyzi Pirinççioğlu → Reşat Kayalı • Sıhhiye Vekili: Fuat Umay → Rıza Nur

V. İcra Vekilleri Heyeti (14 Ağustos 1923 - 27 Ekim 1923)

İcra Vekillleri Heyeti Reisi: Ali Fethi Okyar
Umuru Şeriye (Diyanet) Vekili: Musa Kazım Göksu → Mustafa Fevzi Sarhan • Adliye Vekili: Seyit Bey • Müdafa-i Milliye Vekili: Kazım Özalp • Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı): Fevzi Çakmak • Dahiliye (İçişleri) Vekili: Ali Fethi Okyar • Hariciye Vekili: İsmet İnönü • İktisat Vekili: Mahmut Esat Bozkurt → Hasan Saka • Maliye Vekili: Hasan Fehmi Ataç • Maarif Vekili: İsmail Safa Özler • Mübadele, İmar ve İskan Vekili: Mustafa Necati Uğural • Nafia (Bayındırlık) Vekili: Feyzi Pirinççioğlu • Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sosyal Yardım) Vekili: Rıza Nur

1. Hükümet - 1. İnönü Hükümeti (1 Kasım 1923 - 6 Mart 1924)

Beşvekil ve Hariciye Vekili: İsmet İnönü
Şeriye (Diyanet) Vekili: Mustafa Fevzi Sarhan · Adliye Vekili: Seyit Bey · Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Reisi (Genelkurmay Başkanı): Fevzi Çakmak · Müdafaa-i Milliye (Milli Savunma) Vekili: Kazım Özalp · Dahiliye (İçişleri) Vekili: Ahmet Ferit Tek · Maliye Vekili: Hasan Fehmi Ataç (→2.1.1924) → Mustafa Abdülhalik Renda · İktisat Vekili: Hasan Saka · Maarif Vekili: İsmail Safa Özler · Mübadele, İmar ve İskân Vekili: Mustafa Necati Uğural · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Ahmet Muhtar Cilli (→19.1.1924) → Süleyman Sırrı Bey · Sıhhiye Vekili: Refik Saydam

2. Hükümet - 2. İnönü Hükümeti (6 Mart 1924 - 22 Kasım 1924)

Başvekil ve Hariciye Vekili: İsmet İnönü
Adliye Vekili: Mustafa Necati Uğural · Müdafa-i Milliye (Milli Savunma) Vekili: Kazım Özalp · Dahiliye (İçişleri) Vekili: Ahmet Ferit Tek · Maliye Vekili: Mustafa Abdülhalik Renda (→21.5.1924) → Mehmet Recep Peker · Maarif Vekili: Hüseyin Vasıf Çınar · Mübadele, İmar ve İskan Vekili: Mahmut Celal Bayar (→7.7.1924) → Refet Canıtez · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Süleyman Sırrı Bey · Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye (Sosyal Yardım) Vekili: Refik Saydam · Ziraat Vekili:: Zekai Apaydın (→20.8.1924) → Şükrü Kaya · Ticaret Vekili:: Hasan Saka

4. Hükümet - 3. İnönü Hükümeti (3 Mart 1925 - 1 Kasım 1927)

Başvekil: İsmet İnönü
Adliye Vekili: Mahmut Esat Bozkurt · Müdafa-i Milliye (Milli Savunma) Vekili: Mehmet Recep Peker · Dahiliye Vekili: Mahmut Cemil Uybadın · Hariciye Vekili: Tevfik Rüştü Aras · Maliye Vekili: Hasan Saka · Mustafa Abdülhalik Renda · Maarif Vekili: Mustafa Necati Uğural · Hamdullah Suphi Tanrıöver · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Süleyman Sırrı Bey · Ali Cenani · Behiç Erkin · Sıhhiye Vekili: Refik Saydam · Ziraat Vekili:: Sabri Toprak · Ticaret Vekili:: Ali Cenani · Mustafa Rahmi Köken · Bahriye (Denizcilik) Vekili:: İhsan Eryavuz

5. Hükümet - 4. İnönü Hükümeti (1 Kasım 1927 - 27 Eylül 1930)

Başvekil: İsmet İnönü
Adliye Vekili: Mahmut Esat Bozkurt · Müdafa-i Milliye (Milli Savunma) ve Bahriye Vekaleti Vekili: Mustafa Abdülhalik Renda · Dahiliye Vekili: Şükrü Kaya · Hariciye Vekili: Tevfik Rüştü Aras · İktisat Vekili: Şakir Kesebir · Mustafa Rahmi Köken · Maliye Vekili: Şükrü Saracoğlu · Maarif Vekili: Mustafa Necati Uğural · Mehmet Recep Peker · Hüseyin Vasıf Çınar · İsmet İnönü · Cemal Hüsnü Taray · Refik Saydam · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Behiç Erkin · Mehmet Recep Peker · Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili: Refik Saydam · Ziraat Vekili ve Ticaret Vekaleti Vekili:: Mustafa Rahmi Köken

6. Hükümet - 5. İnönü Hükümeti (27 Eylül 1930 - 4 Mayıs 1931)

Başvekil: İsmet İnönü
Adliye Vekili: Yusuf Kemal Tengirşenk · Müdafa-i Milliye Vekili: Zekai Apaydın · Mustafa Abdülhalik Renda · Dahiliye Vekili: Şükrü Kaya · Hariciye Vekili: Tevfik Rüştü Aras · İktisat Vekili: Mustafa Şeref Özkan · Maliye Vekili: Şükrü Saracoğlu · Mustafa Abdülhalik Renda · Maarif Vekili: Esat Sagay · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Hilmi Uran · Zekai Apaydın · Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili: Refik Saydam ·

8. Hükümet - 7. İnönü Hükümeti (1 Mart 1935 - 25 Ekim 1937)

Başvekil: İsmet İnönü
Gümrük ve İnhisarlar Vekili: Ali Rana Tarhan · Adliye Vekili: Şükrü Saracoğlu · Yusuf Kemal Tengirşenk · Müdafa-i Milliye Vekili: Kazım Özalp · Dahiliye Vekili: Şükrü Kaya · Hariciye Vekili: Tevfik Rüştü Aras · Maliye Vekili: Fuat Ağralı · İktisat Vekili: Mahmut Celal Bayar Maarif Vekili: Zeynel Abidin Özmen · Saffet Arıkan · Nafia (Bayındırlık) Vekili: Ali Çetinkaya → (v.) Sırrı Day → Ali Çetinkaya · Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili: Refik Saydam · Ziraat Vekili: Şakir Kesebir · Reşat Muhlis Erkmen

26. Hükümet - 8. İnönü Hükümeti (20 Kasım 1961 - 25 Haziran 1962)

Başbakan: İsmet İnönü
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Ali Akif Eyidoğan
Devlet Bakanı: Necmi Ökten · Hıfzı Oğuz Bekata · Turhan Feyzioğlu · Avni Doğan · Nihat Su
Gümrük ve Tekel Bakanı: Şevket Pulatoğlu · Adalet Bakanı: Kemal Sahir Kurutluoğlu · Milli Savunma Bakanı: İlhami Sancar · İçişleri Bakanı: Ahmet Topaloğlu · Dışişleri Bakanı: Selim Rauf Sarper · Feridun Cemal Erkin · Maliye Bakanı: Osman Şefik İnan · Milli Eğitim Bakanı: Mehmet Hilmi İncesulu · İmar ve İskan Bakanı: Mehmet Muhittin Güven · Bayındırlık Bakanı: Mehmet Emin Paksüt · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Süleyman Suat Seren · Ulaştırma Bakanı: Mustafa Cahit Akyar · Tarım Bakanı: Ali Cavit Oral · Çalışma Bakanı: Bülent Ecevit · Ticaret Bakanı: İhsan Gürsan · Sanayi Bakanı: Fethi Çelikbaş · Basın, Yayın ve Turizm Bakanı: Kamran Evliyaoğlu

27. Hükümet - 9. İnönü Hükümeti (25 Haziran 1962 - 25 Aralık 1963)

Başbakan: İsmet İnönü
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Hasan Dinçer · Ekrem Alican · Turhan Feyzioğlu
Devlet Bakanı: Raif Aybar · Şevket Raşit Hatipoğlu · Ali Şakir Ağanoğlu · Vefik Pirinççioğlu · Hıfzı Oğuz Bekata · Necmi Ökten
Gümrük ve Tekel Bakanı: Orhan Öztrak · Adalet Bakanı: Abdülhak Kemal Yörük · Milli Savunma Bakanı: İlhami Sancar · İçişleri Bakanı: İlyas Seçkin · Orhan Öztrak · Vefik Pirinççioğlu · Hıfzı Oğuz Bekata · Kemal Sahir Kurutluoğlu · Dışişleri Bakanı: Feridun Cemal Erkin · Maliye Bakanı: Ferit Melen · Milli Eğitim Bakanı: İlhami Sancar · İbrahim Öktem · Şevket Raşit Hatipoğlu · İmar ve İskan Bakanı: Hayri Mumcuoğlu · Fahrettin Kerim Gökay · Bayındırlık Bakanı: İlyas Seçkin · Arif Hikmet Onat · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Yusuf Azizoğlu · Fahrettin Kerim Gökay · Ulaştırma Bakanı: Rıfat Öçten · Raif Aybar · İhsan Şeref Dura · Tarım Bakanı: Mehmet İzmen · Çalışma Bakanı: Bülent Ecevit · Ticaret Bakanı: Ahmet Oğuz · Mehmet Muhlis Ete · Sanayi Bakanı: Fethi Çelikbaş · Basın, Yayın ve Turizm Bakanı: Celal Tevfik Karasapan · Turizm ve Tanıtma Bakanı: Nureddin Ardıçoğlu ·

28. Hükümet - 10. İnönü Hükümeti (25 Aralık 1963 - 20 Şubat 1965)

Başbakan: İsmet İnönü
Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı: Kemal Satır
Devlet Bakanı: Vefik Pirinççioğlu · İbrahim Saffet Omay · Nüvit Yetkin · Malik Yolaç ·
Gümrük ve Tekel Bakanı: Mehmet Yüceler · Adalet Bakanı: Sırrı Atalay · Mehmet Sedat Çumralı · Milli Savunma Bakanı: İlhami Sancar · İçişleri Bakanı: Orhan Öztrak · Dışişleri Bakanı: Feridun Cemal Erkin · Maliye Bakanı: Ferit Melen · Milli Eğitim Bakanı: İbrahim Öktem · İmar ve İskan Bakanı: Cafer Sadık Kutlay · Celalettin Uzer · Bayındırlık Bakanı: Arif Hikmet Onat · Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı : Kemal Demir · Ulaştırma Bakanı: Mahmut Vural · Abdurrahman Ferit Alpiskender Tarım Bakanı: Mehmet Turan Şahin · Köyişleri Bakanı: Lebit Yurdoğlu · Çalışma Bakanı: Bülent Ecevit · Ticaret Bakanı: Fenni İslimyeli · Sanayi Bakanı: Muammer Erten · Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı: Arif Hüdai Oral · Turizm ve Tanıtma Bakanı: Ali İhsan Göğüş ·