Wojsko Polskie II RP

Z Wikipedii

Wojsko Polskie II RP – formacja zbrojna odrodzonego Państwa Polskiego w latach 1918-1939.

Spis treści 1 Rodowód 1.1 Legiony Polskie 1.2 Korpusy wschodnie 1.3 Błękitna Armia 1.4 Wojska wielkopolskie 1.5 Wojsko Litwy Środkowej 2 Formowanie Wojska Polskiego 2.1 Naczelne władze Wojska Polskiego 2.1.1 Ministerstwo Spraw Wojskowych 2.1.2 Sztab Generalny WP 2.2 Tworzenie jednostek bojowych 2.2.1 Wielkie jednostki 2.2.2 Jednostki ochotnicze 2.2.3 Jednostki rezerwowe 3 W walce o granice 3.1 Na kresach południowo wschodnich 3.2 Wojna polsko–bolszewicka 3.3 Bój o Wilno 4 Wojsko Polskie pierwszych lat pokoju 4.1 Rozwój pokojowy wojska 4.1.1 Bronie i służby 4.1.2 Marynarka Wojenna 4.1.3 Korpus Ochrony Pogranicza 4.1.4 Szkolnictwo wojskowe 5 Pod rządami Marszałka 5.1 Reorganizacja naczelnych władz wojskowych 5.1.1 Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych 5.1.2 Sztab Główny 5.2 Zmiany w broniach i służbach 6 Wojsko Polskie w latach 1936-1939 6.1 Plan modernizacji i rozbudowy wojska 6.2 Rozwój Marynarki Wojennej 6.3 Wojska lądowe w marcu 1939 7 Wojna obronna we wrześniu 1939 8 Przypisy 9 Literatura 10 Zobacz też

[edytuj] Rodowód

Wybuch I wojny światowej spowodował, że olbrzymia cześć żołnierzy - Polaków z ziem poszczególnych zaborów zmuszona była stanąć w szeregach obcych armii.

Poza tymi wojskami powstały także polskie oddziały ochotnicze, walczące bądź po stronie państw koalicyjnych bądź centralnych.

We Francji powstał oddział Bajończyków, w Rosji Legion Puławski Gorczyńskiego. Były to jednak jednostki małe. Pierwszy, na skutek strat przestał istnieć, a drugi nie mógł się rozwijać z uwagi na uwarunkowania polityczne.

Większym zawiązkiem Wojska Polskiego niepodległej Rzeczypospolitej były Legiony Polskie Stworzył je w 1914 brygadier Józef Piłsudski. Kadrą tych formacji byli członkowie konspiracyjnych stowarzyszeń wojskowych. Od 1908 istniał Związek Walki Czynnej. W 1909 powstały Drużyny Bartoszowe i Drużyny Strzeleckie. Organizacje te po połączeniu dały początek Związkowi Strzeleckiemu.

[edytuj] Legiony Polskie

Z chwilą wybuchu wojny powstała I Brygada Legionów Józefa Piłsudskiego i II Brygada ^[1] pod dowództwem gen. Hallera. W zimie 1915-1916 obie brygady dały początek Polskiemu Korpusowi Posiłkowemu.

Na wiosnę 1917 nastąpił zatarg z państwami centralnymi i za wyjątkiem II Brygady Legiony zostają rozformowane. Część żołnierzy została internowana, część wcielona do wojska austriackiego a część utworzyło Polnische Wehrmacht. II Brygada pozostała w Polskim Korpusie Posiłkowym i walczyła na Bukowinie.

Równocześnie rozpoczęło się tworzenie Polskiej Organizacji Wojskowej, która przygotowywała się do walki zbrojnej przeciw mocarstwom centralnym.

[edytuj] Korpusy wschodnie

Po przewrocie w Rosji na wiosnę 1917 formują się kolejne korpusy polskie. Ich tworzeniem kierował Naczelny Polski Komitet Wojskowy .

W 1917 na Białorusi powstał I Korpus Polski pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. W 1918 liczył początkowo ok. 29 tys. żołnierzy, później ok. 23,5 tys. W tym samym roku I Korpus uznał zwierzchnictwo Rady Regencyjnej. 21 maja 1918 został rozbrojony przez Niemców.

W grudniu 1917 w Besarabii powstał II Korpus, z którym w marcu 1918 połączyła się II Brygada płk Józefa Hallera. Liczył on wówczas 7 tys. ludzi. Dowodził nim J. Stankiewicz, a od kwietnia 1918 – płk Haller. W maju 1918 II Korpus został otoczony przez wojska niemieckie pod Kaniowem i po całodziennej walce zmuszony do kapitulacji.

Na początku 1918 z oddziałów polskich na Ukrainie sformowano liczący ok. 3 tys. żołnierzy III Korpus Polski, dowodzony przez gen. Eugeniusza de Henning-Michaelisa. Formacja ta walczyła na Ukrainie z bolszewikami, po czym w czerwcu 1918 została rozbrojona przez Austriaków.

W 1918 w Odessie utworzono oddziały polskie pod dowództwem kpt. S. Skrzyńskiego, liczące ok. 1,5 tys. ludzi, nazywane również IV Korpusem, rozwiązane po próbie rozbrojenia ich przez Austriaków. Cześć żołnierzy korpusów polskich stała się zalążkiem 4. i 5 dywizji strzeleckich oraz oddziału murmańskiego, utworzonych w lecie 1918.

[edytuj] Błękitna Armia

Latem 1919 rozpoczęło się formowanie Armii Polskiej we Francji (nazywanej potocznie Błękitną Armią).

Armia została zorganizowana na zasadzie zaciągu ochotniczego we Francji spośród Polaków służących w wojsku francuskim, polskich jeńców wojennych z armii państw centralnych, a także z polskiej emigracji z Francji, Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii. Pierwszym dowódcą był Francuz gen. Louis Archinard, od 4 października 1918 armią dowodził gen. Józef Haller.

We Włoszech ze skromnego Legionu utworzonego z jeńców - Polaków z armii austriackiej, utworzono pułki, które przewiezione do Francji wzmocniły Błękitną Armię.

Na Syberii tworzyła się dywizja pod dowództwem gen. Waleriana Czumy. Formalnie wchodziła ona w skład armii gen. Hallera jako 5 Dywizja Syberyjska.

[edytuj] Wojska wielkopolskie

Układ rozejmowy w Compiègne nie doprowadził do wyzwolenia Wielkopolski.

Nastąpiła jednak daleko idąca aktywizacja społeczeństwa wielkopolskiego. Umożliwiła ona częściową polonizację władz lokalnych. Wysiłki mające na celu opanowanie garnizonów wojskowych nie dały jednak spodziewanego wyniku i społeczeństwo wielkopolskie było zmuszone do tworzenia od podstaw własnych sił zbrojnych.

Poczynaniom tym sprzyjał rozkaz pruskiego ministra wojny w sprawie powołania oddziałów Służby i Straży Bezpieczeństwa. Wszędzie tam, gdzie przeważała ludność polska, miały one w rzeczywistości polski charakter. Oddziały wchodzące w skład tej organizacji stanowiły zaczątek sił zbrojnych, które 27 grudnia 1918 rozpoczęły w Poznaniu akcję powstańczą. W toku działań pozbrojnych rozwinęły się one w wojska wielkopolskie, na których czele 16 stycznia stanął gen. Józef Dowbor-Muśnicki, były dowódca I Korpusu Polskiego.

Kadra dowódcza formowanej armii została w poważnym stopniu obsadzona przez oficerów byłych polskich formacji organizowanych w Rosji. Świetną kadrę podoficerską stanowili Polacy z armii niemieckiej.

Wiosną 1919 wydano dekrety o poborze kolejnych roczników. Stworzyło to możliwość uzupełnienia istniejących już batalionów oraz nowych oddziałów. Sformowano 12 pułków strzelców wielkopolskich. Nastąpiła też reorganizacja terytorialnych władz wojskowych. Wielkopolskę podzielono na trzy okręgi wojskowe, a rozlokowane w nich oddziały scalono w 3 dywizje strzelców wielkopolskich.

W maju 1919 siły wojsk wielkopolskich zostały podporządkowane Naczelnemu Dowództwu Wojska Polskiego. Początkowo miało to charakter poufny. Oddziały wielkopolskie, liczące wówczas około 72 000 żołnierzy, były już jednak traktowane jako część składowa Wojska Polskiego, które wkraczało na wyższy stopień organizacji.

[edytuj] Wojsko Litwy Środkowej

Wraz z ogłoszeniem przez generała Lucjana Żeligowskiego powstania Litwy Środkowej, wojsko, którymi dowodził i które brało udział w "buncie", stało się automatycznie Wojskiem Litwy Środkowej.

Wojsko to w rzeczywistości stanowiło zawsze autonomiczną część sił zbrojnych Rzeczypospolitej.

Już we wrześniu 1921 zaczęto przemianowywać pułki Wojsk Litwy Środkowej zgodnie z numeracją ustaloną dla całości Wojska Polskiego. Miński Pułk Strzelców przyjął nazwę 86 pułku piechoty, a 2 pap został przemianowany na 29 pułk artylerii polowej. Jesienią 1921 1 i 2 Dywizja Piechoty Litewsko - Białoruska otrzymały numerację 19 DP i 29 DP.

Gdy w kwietniu 1922 Litwa Środkowa zjednoczyła się z Polską, znaki formalnej odrębności Wojska Litwy Środkowej praktycznie już nie istniały.

[edytuj] Formowanie Wojska Polskiego

Formowanie Wojska Polskiego odbywało się w skomplikowanej sytuacji politycznej. Natrafiało na poważne trudności natury organizacyjno-kadrowej. Miało dość często charakter improwizowany i spontaniczny. Niekiedy wymuszane było zmieniającymi się warunkami zewnętrznymi jak i wewnętrznymi odradzającego się państwa.

Na przełomie października i listopada 1918 gotową formację kadrową stanowiła tylko Polska Siła Zbrojna, złożona z dwóch pułków piechoty i różnych oddziałów pomocniczych.

Zdecydowano się na pobór żołnierzy byłych polskich formacji wojskowych oraz na członków tajnych organizacji.

Możliwości werbunkowe kształtowały się nieźle. Szeregi POW liczyły ponad 30 000 członków. W kraju znajdowało się przeszło 15 000 byłych legionistów i ponad 20 000 żołnierzy zdemobilizowanych w Rosji.

Zasadnicze rezerwy mobilizacyjne stanowili jednak mieszkańcy byłego Królestwa Polskiego i Polacy służący w szeregach obcych armii. W dalszej przyszłości można było liczyć ponadto na żołnierzy służących jeszcze w polskich formacjach wojskowych w Rosji oraz na żołnierzy z Armii gen. Hallera we Francji.

[edytuj] Naczelne władze Wojska Polskiego

11 listopada 1918 zwierzchnią władzę nad wojskiem sprawował Józef Piłsudski jako naczelny wódz. Nastąpiła organizacja naczelnych władz wojskowych: Ministerstwa Spraw Wojskowych i Sztabu Generalnego WP.

[edytuj] Ministerstwo Spraw Wojskowych

W skład ministerstwa wchodziły określone jednostki organizacyjne zajmujące się różymi dziedzinami spraw wojskowych. Były to departamenty: Mobilizacji i Uzupełnień, Techniczno-Komunikacyjny, Gospodarczy, Artylerii, Szkolnictwa Wojskowego, Prawno-Wojskowy i Sekcja Ogólna ^[2]

Od 1919 w jego skład weszły kolejne departamenty: Personalny, Spraw Morskich, rozwinięty z dawnej sekcji Marynarki Wojennej, do Spraw Koni i Taborów oraz Informacyjny. Przy ministerstwie powołano ponadto instytuty: Wojskowo-Techniczny, Wojskowo-Geograficzny oraz Główny Urząd Zaopatrzenia Armii.

W drugiej połowie 1919 nastąpiła kolejna reorganizacja ministerstwa. W jej wyniku zostały powołane generalne inspektoraty: Piechoty, Jazdy i Artylerii oraz inspektoraty: Budynków Wojskowych, Wojsk Łączności, Wojsk Kolejowych, Szkół Wojennych, Inżynierii i Saperów, Wojsk Lotniczych, Wojsk Taborowych, Wojsk Samochodowych, Żandarmerii, Straży Granicznej oraz Obozów Jeńców.

Ministrami byli kolejno: płk Jan Wroczyński, gen. Józef Leśniewski i gen. Kazimierz Sosnkowski.

[edytuj] Sztab Generalny WP

Stopniowo kształtował się również Sztabu Generalnego WP. Od 10 listopada 1918 pod kierownictwem gen. Szeptyckiego, funkcjonował w składzie dziesięciu wydziałów. ^[3] Były to: I Organizacyjny, II Łączności, III Kolejowy IV Techniczny, V Demobilizacyjny, VI Informacyjny , VII Naukowy, VIII Geograficzny , IX Personalny ^[4] i Adiutantura.

Od 7 lutego 1919 funkcje szefa Sztabu Generalnego sprawował płk Stanisław Haller, a od lipca 1920 gen. Tadeusz Rozwadowski.

[edytuj] Tworzenie jednostek bojowych

[edytuj] Wielkie jednostki

Licząc się z istniejącymi możliwościami materialnymi, przystąpiono na wiosnę 1919 do tworzenia dziesięciu dywizji piechoty, Dywizji Litewsko-Białoruskiej, brygady górskiej i pięciu brygad jazdy. Każdą dywizję piechoty miały stanowić cztery pułki piechoty. Sformowano 40 pułków piechoty, 4 pułki piechoty litewsko- białoruskiej i 2 pułki górskie: a ponadto 2 pułki szwoleżerów i 13 pułków ułanów ^[6]

W połowie 1919 zdecydowano o zjednoczeniu wojska narodowego w jednolity organizm. Chodziło o scalenie formacji zorganizowanych w kraju i na froncie wschodnim z formacjami utworzonymi w Wielkopolsce, we Francji oraz w Rosji.

Na terytorium państwa polskiego transportem kolejowym przyjechały z bronią formacje armii gen. Hallera. W połowie czerwca 1919 z Odessy przez Rumunię przedostała się również 4 Dywizja Strzelców gen. Żeligowskiego.

Poszczególne dywizje piechoty otrzymały jednolitą numeracje Dywizje sformowane w kraju otrzymały numery od 1 do 9. W skład 10 Dywizji Piechoty weszły kadry 4 Dywizji Strzelców gen. Żeligowskiego, a jej pułki otrzymały miano "Strzelców Kaniowskich". Jej jazda częściowo zasiliła 6 pułk ułanów, częściowo utworzyła nowy - 14 pułk ułanów.

Rozkazem z 1 września 1919 dywizje Armii gen. Hallera otrzymały numery 11—13 ^[7] oraz dostarczyły kadr pozwalających na utworzenie 18 Dywizji Piechoty i na rozwinięcie brygady podhalańskiej w dywizję górską. Dywizje wojsk wielkopolskich — numery 14, 15, 17, a brygada jazdy numer VII. Numer 16 otrzymała dywizja sformowana na Pomorzu w pierwszych tygodniach 1920.

Dywizja Litewsko-Białoruska została rozwinięta w dwie wielkie jednostki ^[8].

Zjednoczone Wojsko Polskie na przełomie lat 1919—1920 dysponowało więc 21 dywizjami piechoty, 7 brygadami jazdy, formacjami artylerii oraz oddziałami wszystkich broni i służb. W formacjach skierowanych na front oraz w oddziałach rozmieszczonych w kraju służyło około 600 000 żołnierzy.

[edytuj] Jednostki ochotnicze

5 lipca 1920 powołano Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej i przystąpiono do tworzenia formacji, która składałaby się z ochotników nie zobowiązanych do świadczenia służby wojskowej. Początkowe zamierzenia, obliczone na utworzenie dodatkowej Armii Ochotniczej, zostały jednak zmodyfikowane. Ograniczono się do formowania pułków ^[9], które mogły być użyte w działaniach bojowych jako wzmocnienie dywizji piechoty. Formowano też bataliony ochotnicze i kierowano je do poszczególnych pułków jako uzupełnienie strat osobowych.

Ostatecznie utworzono czteropułkowa Dywizję Ochotniczą walcząca całością sił, ponadto 5 pełnych pułków ochotniczych i 22 pułki sformowane częściowo. Te ostatnie użyto jako uzupełnienie oddziałów regularnych, oraz kilku oddziałów specjalnych.

[edytuj] Jednostki rezerwowe

Zimą 1920 przystąpiono do dalszej rozbudowy Wojska Polskiego. Planowano rozwinięcie batalionów zapasowych poszczególnych pułków piechoty w pułki rezerwowe. Żołnierzy miał dostarczyć pobór sześciu nowych roczników. Planowano utworzyć 65 tego typu pułków ^[10]. Po ich scaleniu w brygady miała powstać silna armia rezerwowa, przeznaczona do działań w odwodzie i na drugorzędnych odcinkach frontu.

Z uwagi na ciężką sytuację gospodarczą kraju, plan ten zrealizowano tylko częściowo. Zdołano utworzyć 25 pułków rezerwowych. Większość z nich istniała tylko przez okres przejściowy. Ich stan osobowy był wykorzystywany do uzupełnienia strat walczących na froncie pułków piechoty. Pewna liczba pułków rezerwowych brała jednak udział w działaniach zbrojnych walcząc całością sił.

---

Wojsko Polskie w szczytowym okresie swego rozwoju, w październiku 1920 miało w swoich szeregach ponad 900 000 żołnierzy. Składało się ze wszystkich rodzajów broni i służb, nie wyłączając lotnictwa i broni pancernych. Osiągnięto to m.in. dzięki pomocy wojskowej okazywanej przez mocarstwa Ententy, a głównie Francję.

[edytuj] W walce o granice

[edytuj] Na kresach południowo wschodnich

[edytuj] Wojna polsko–bolszewicka

[edytuj] Bój o Wilno

Pod koniec wojny polsko-bolszewickiej 1920 , gdy wojska polskie przechodziły do kontrofensywy znad Niemna, do Polski powracały ziemie utracone uprzednio na rzecz Armii Czerwonej.

Po zwycięstwach wojsk polskich nad Wisłą i Niemnem, bolszewicy pragnąc wciągnięcia Polaków do konfliktu z Litwą, 27 sierpnia przekazali Wilno Litwinom.

Tymczasem w kraju odezwały się głosy żądające przyłączenia Wileńszczyzny do Polski. Przedstawiciele niemal wszystkich partii politycznych są w tym przypadku zgodni.

Józef Piłsudski miał olbrzymie zaufanie do gen. Lucjana Żeligowskiego. Pochodził on, podobnie jak sam Marszałek, właśnie z Wilna. To właśnie jemu postawił, jakże nietypowe dla wojskowego zadanie upozorowania buntu.

Rankiem 7 października Żeligowski zarządził odprawę oficerów, na której oficjalnie podał wiadomość o "zbuntowaniu się" wobec dowództwa wojsk polskich i o rozpoczęciu samowolnego marszu na Wilno.

Słowa generała wywołały duże wrażenie wśród oficerów nie biorących udziału w naradzie dnia poprzedniego. Zrozumiałe jest to, że część z nich odmówiła zerwania kontaktów z dowództwem i wykonania polecenia "buntu".

Marsz oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego na Wilno rozpoczęło się o 6 rano 8 października. Trasa do przebycia miała długość około 50 km, a na drodze polskich wojsk stanęły oddziały litewskie. Był to 4, 7 i 9 pułki piechoty.

Żeligowski miał jednak zdecydowaną przewagę. Pierwsza potyczka, na terenie Puszczy Rudnickiej zakończyła się wycofaniem Litwinów. Poważniejsze starcie miało miejsce pod Jaszunami. Siły Żeligowskiego sforsowały rzekę Mereczankę.

9 października wojska ruszyły dalej. W Wilnie uaktywnili się polscy powstańcy. Opanowali Górę Zamkową i okolice Zielonego Mostu. Powstańcom udało się zająć dużą część miasta jeszcze przed wkroczeniem regularnych wojsk.

Wkraczające oddziały polskie spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem miejscowej ludności.

12 października gen. Lucjan Żeligowski wydał dekret dotyczący organizacji władzy na Litwie. Obwołał w nim siebie naczelnym dowódcą wojsk Litwy Środkowej, jako formacji zbrojnej niezależnego państwa. Jednocześnie zapowiedział utworzenie Tymczasowej Komisji Rządzącej.

Utworzenie państewka Litwy Środkowej było tylko stadium przejściowym przed zamierzonym przyłączeniem jego ziem do Rzeczypospolitej.

20 lutego 1922 sejm wileński przegłosował przyłączenie miasta do Polski. Zadanie generała Lucjana Żeligowskiego w tym rejonie działań zostało zakończone.

[edytuj] Wojsko Polskie pierwszych lat pokoju

[edytuj] Rozwój pokojowy wojska

W latach 1921—1926 Polska rozporządzała dwoma rodzajami sił zbrojnych: lądowymi i Marynarką Wojenną. Liczyły one około 290 000 żołnierzy, w tym około 17 000 oficerów oraz 275 000 podoficerów i szeregowych, a także około 80 000 koni.

[edytuj] Bronie i służby

Podstawowym rodzajem broni była piechota. Składała się ona z 30 dywizji (w tym dwu dywizji piechoty górskiej). Każda dywizja na czas "P" liczyła 3 pułki piechoty i pułk artylerii polowej. W razie wojny miała być wzmocniona oddziałami jazdy, saperów i łączności, a także pododdziałami różnych służb. W skład poszczególnych pułków piechoty wchodziły 3 bataliony, pluton saperów (pionierów), pluton łączności i drużyna kwatermistrzowska. Bataliony składały się z trzech kompanii strzeleckich, złożonych z trzech plutonów i kompanii karabinów maszynowych.

Obowiązkowa służba wojskowa w piechocie trwała 18 miesięcy.

Drugim co do wielkości rodzajem broni była kawaleria (jazda). Po zakończeniu działań wojennych Polska posiadała 27 pułków ułanów i 3 pułki szwoleżerów. Oddziały te wchodziły w skład 10 samodzielnych brygad jazdy. W 1924 siły kawalerii wzrosły do 40 pułków (dodano pułki strzelców konnych). 24 pułki weszły w skład 4 dywizji kawalerii (po 6 pułków w każdej), a 15 zespolono w 5 samodzielnych brygad kawalerii (po 3 pułki w każdej).

Artyleria składała się z dwu rodzajów formacji: z oddziałów artylerii organicznej, które wchodziły w skład dywizji piechoty oraz dywizji i brygad kawalerii, a także z samodzielnych jednostek artyleryjskich. Artylerię organiczną stanowiło 30 pułków artylerii polowej (po jednym w każdej dywizji piechoty i 13 dywizjonów artylerii konnej (8 dywizjonów w dywizjach kawalerii i 5 dywizjonów w samodzielnych brygadach kawalerii).

Artyleria nieorganiczna składała się z: 10 pułków artylerii ciężkiej, pułku artylerii najcięższej , pułku artylerii górskiej, jednego pułku i 6 samodzielnych dywizjonów artylerii przeciwlotniczej ,kompanii artylerii pieszej i dywizjonu artylerii pomiarowej.

Lotnictwo wchodziło w skład wojsk lądowych. Podstawową formacją organizacyjno-administracyjną był pułk. W połowie lat dwudziestych Wojsko Polskie dysponowało 6 pułkami lotniczymi oraz dywizjonem lotnictwa morskiego. Pułki tacjonowały w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Lidzie i Lwowie, a dywizjon w Pucku.

Wojska saperskie przeznaczone były do prac komunikacyjnych, fortyfikacyjnych, do niszczenia umocnień oraz do działań minerskich. Występowały dwa rodzaje jednostek:: saperskie - wyszkolone wszechstronnie i specjalne (mostowe, elektrotechniczne, reflektorowe, plutony min rzecznych i plutony żeglugi śródlądowej).

Wojska łączności dzieliły się na formacje ewidencyjne i nieewidencyjne. Oddziałami ewidencyjnymi były: pułki łączności, pułk radiotelegraficzny i samodzielne bataliony łączności. Do nieewidencyjnych zaliczano: Centralne Składy Łączności, Centralne Warsztaty Łączności, Centralną Stację Radiotelegraficzną, Obóz Szkolny Łączności oraz stacje telegraficzne i telefoniczne obsługujące władze i instytucje wojskowe.

Bronie pancerne w połowie lat dwudziestych stanowiły: pułk czołgów, 5 dywizjonów samochodów pancernych i 2 dywizjony pociągów pancernych. Formacje pancerne były wyposażone w 114 czołgów i 10 pociągów pancernych.

W wojskach samochodowych istniało 10 dywizjonów samochodowych, po jednym w każdym okręgu korpusu.

[edytuj] Marynarka Wojenna

Do 1926 w jej skład wchodziły: 2 kanionierki ("Komendant Piłsudski" i "Generał Haller"), 4 trawlery ("Jaskółka", "Mewa", "Rybitwa" i "Czajka"), 5 torpedowców ^[11] ("Mazur", "Krakowiak", "Ślązak", "Podhalanin" i "Kujawiak"), 4 monitory rzeczne ("Warszawa", "Toruń", "Pińsk" i "Horodyszcze") oraz 2 transportowce ("Warta" i "Wilia"). Przewidywano dalszy rozwój floty wojennej.

[edytuj] Korpus Ochrony Pogranicza

Poważną siłę bojową stanowił Korpus Ochrony Pogranicza. Był formowany od jesieni 1924. Podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwu Spraw Wojskowych. W 1926 składał się z 6 brygad ochrony granicy. Formacje korpusu, w których służyło około 16 000 żołnierzy pogranicza, były rozlokowane wzdłuż granic: sowieckiej, łotewskiej i litewskiej, a od 1939 także na rumuńskiej i z Prusami Wschodnimi.

[edytuj] Szkolnictwo wojskowe

Istotnym składnikiem wartości bojowej wojska było wyszkolenie korpusu oficerów. Kandydatów na oficerów zawodowych szkoliły: Oficerska Szkoła Piechoty, Oficerska Szkoła Kawalerii, Oficerska Szkoła Artylerii, Oficerska Szkoła Lotnictwa i Oficerska Szkoła Inżynierii. W sierpniu 1928 wszystkie te szkoły zostały przemianowane na szkoły podchorążych. Podoficerowie mogli uzyskać stopień oficerski w Szkole Podchorążych dla Podoficerów. Szeregowych z cenzusem (absolwenci szkół średnich i wyższych) przygotowywano na oficerów w szkołach podchorążych rezerwy różnych rodzajów wojsk i służb.

Kursy doskonalenia oficerów były organizowane przez Doświadczalne Centrum Wyszkolenia. Powoływano na nie kapitanów przed awansem na stopień majora. Kursy doskonalenia oficerów prowadziły również: Oficerska Szkoła Lotnictwa i Oficerska Szkoła Inżynierii.

Oficerów sztabowych kształciły: Wyższa Szkoła Wojenna i Wyższa Szkoła Intendentury, a także kursy Centrum Wyższych Studiów Wojskowych. Doskonalenie oficerów z wyższym wykształceniem wojskowym odbywało się też na francuskich wyższych uczelniach wojskowych.

Oficerów i instruktorów Marynarki Wojennej szkolono w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu oraz w Szkole Specjalistów Marynarki w Świeciu.

[edytuj] Pod rządami Marszałka

W wyniku przewrotu wojskowego marszałek Józef Piłsudski przejął władzę w państwie. W nowym, utworzonym przez Kazimierza Bartla rządzie, objął on tekę ministra spraw wojskowych.

Czynnikiem umacniającym władzę Marszałka były również wprowadzone przez niego zmiany w korpusie oficerskim. W 1921 na 145 generałów, którzy służyli w Wojsku Polskim, 12 wywodziło się z Legionów Polskich. W 1928 na 81 "czynnych" generałów było już 44 byłych legionistów. Objęli oni przy tym najważniejsze stanowiska dowódcze.

[edytuj] Reorganizacja naczelnych władz wojskowych

Piłsudski przeprowadził gruntowną reorganizację naczelnych władz wojskowych. Rozwiązano Ścisłą Radę Wojenną i zlikwidowano jej Biuro działające w ramach Sztabu Generalnego WP. Dekretem prezydenta z 6 sierpnia 1926 został utworzony Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ). Na jego czele stanął Generalny Inspektor, przewidziany w razie wojny na stanowisko Naczelnego Wodza.

Wraz z utworzeniem Generalnego Inspektoratu ukształtował się dwutorowy system dowodzenia wojska: pokojowy — sprawowany przez Ministerstwo Spraw Wojskowych i wojenny — realizowany przez GISZ.

Zmniejszono także kompetencje dowódców okręgów korpusów. Ich sztaby sprowadzone zostały do roli terytorialnego ogniwa administracji wojskowej . Przestały one pełnić funkcje organów wojennego systemu dowodzenia.

[edytuj] Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych

Generalny Inspektor formalnie podlegał ministrowi spraw wojskowych. Kierował on przygotowaniami do wojny i miał nieograniczone prawo zgłaszania wszelkiego rodzaju postulatów. W rzeczywistości był on zwierzchnikiem ministra, a w swoich kompetencjach posiadał możliwość wydawania mu wiążących poleceń.

W skład GISZ powołano też inspektorów. Byli to generałowie przewidziani w razie wojny na stanowiska dowódców poszczególnych armii. Do ich zadań w okresie pokoju należała inspekcja i szkolenie operacyjne przydzielonych im wielkich jednostek.

[edytuj] Sztab Główny

Generalnemu Inspektorowi podporządkowany został Sztab Generalny. W 1928 przemianowano go na Sztab Główny i zreorganizowano. Nastąpiło ograniczenie jego roli do funkcji organu wykonawczego w zakresie realizacji zadań związanych z przygotowaniami do wojny.

W jego skład wchodziły oddziały: I Organizacyjno-Mobilizacyjny, II Wywiadowczy, III Szkoleniowo-Operacyjny, IV Kwatermistrzowski, a także Szefostwo Komunikacji Wojskowej, Inspektorat Saperów, Sztab Lotnictwa, Instytut Geograficzny i Samodzielny Referat Personalny.

[edytuj] Zmiany w broniach i służbach

Nastąpiły również częściowe zmiany w strukturze organizacyjnej wojska. Zostały zlikwidowane 3 spośród czterech istniejących dywizji kawalerii. Wzrosła natomiast liczba samodzielnych brygad kawalerii (z 5 do 12).

W broniach pancernych od 1931 w Wojsku Polskim istniały 3 pułki pancerne (w Poznaniu, Żurawicy i Modlinie), dywizjon pancerny (w Brześciu nad Bugiem), 10 dywizjonów samochodowych i 2 dywizjony pociągów pancernych (w Jabłonnie koło Warszawy i w Krakowie). W 1933 nastąpiło połączenie oddziałów czołgów z oddziałami samochodowymi w 6 samodzielnych batalionów pancernych.

W końcu lat dwudziestych zredukowano wojska saperskie. Z istniejących poprzednio 10 pułków saperskich pozostawiono 8 batalionów, a pułki saperów kolejowych zmniejszono do szczebla batalionu. Bataliony te połączono w 4, a w 1934 w 3 brygady, obejmujące łącznie 13 batalionów.

[edytuj] Wojsko Polskie w latach 1936-1939

Po śmierci Józefa Piłsudskiego w naczelnych organach WP nastąpiły poważne zmiany personalne. Stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych objął gen. Edward Rydz-Śmigły, ^[12] . Ministrem spraw wojskowych został gen. Tadeusz Kasprzycki. Nastąpiły również przesunięcia w GISZ. W jego skład weszli m.in. Tadeusz Kutrzeba i Władysław Bortnowski. Szefem Sztabu Głównego mianowano gen. Wacława Stachiewicza.

Nowe kierownictwo dążyło do uporządkowania podstawowych dziedzin życia wojskowego, a przede wszystkim do unowocześnienia jego dotychczasowej struktury oraz do wyposażenia wojska w nowoczesny sprzęt. Zamierzenia w dziedzinie modernizacji wojska były dość poważne. Szczególną inicjatywę w tym kierunku przejawiał Sztab Główny, który uzyskał większe niż poprzednio uprawnienia.

[edytuj] Plan modernizacji i rozbudowy wojska

Latem 1936 rozpoczęto prace znad planem unowocześnienia Wojska Polskiego. Powstał sześcioletni plan modernizacji i rozbudowy wojska. Założenia planu zmierzały w kierunku wzmocnienia siły ogniowej podstawowych rodzajów broni: piechoty i kawalerii. Przewidywał on zwiększenie w poszczególnych dywizjach piechoty ilości ręcznych i ciężkich karabinów maszynowych, granatników, karabinów przeciwpancernych i dział polowych do poziomu przodujących armii europejskich.

[edytuj] Rozwój Marynarki Wojennej

W okresie gdy przystąpiono do realizacji planu modernizacji i rozbudowy wojska, Marynarka Wojenna posiadała już dość znaczny potencjał bojowy. Składały się nań: dywizjon kontrtorpedowców ("Wicher" i "Burza"), dywizjon okrętów podwodnych ("Wilk", "Ryś", "Żbik" oraz torpedowiec "Kujawiak" i okręt pomocniczy "Sławomir Czerwiński"), dywizjon minowców (kanonierki: "Komendant Piłsudski" i "Generał Haller" oraz trałowce: "Jaskólka", "Mewa", "Czajka" i "Rybitwa"), zespół okrętów wydzielonych (okręty pomocnicze: "Wilia", "Iskra" i "Pomorzanin").

Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty posiadało 5 okrętów (okręt pomocniczy "Bałtyk" i torpedowce:"Mazur", "Ślązak", "Krakowiak" i "Podhalanin"). Dowództwu Floty podlegały ponadto: morski dywizjon lotniczy, (25 wodnopłatowców), morski batalion strzelców, morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej, (8 dział 75 mm)

Siły obronne na Helu to: dywizjon artylerii przeciwlotniczej (6 dział 75 mm) i dywizjon artylerii nadbrzeżnej (4 działa 152 mm i 6 dział 100—105 mm).

Flota wojenna dysponowała ponadto kompanią łączności i oddziałem minowym (okręt pomocniczy "Smok" i 3 krypy minowe).

Rozbudowano też flotyllę rzeczną w Pińsku, (2 monitory rzeczne, 2 kanonierki, 5 uzbrojonych statków rzecznych i 3 uzbrojone kutry rzeczne).

W stoczniach zachodnich budowane były 2 nowoczesne niszczyciele ("Grom" i "Błyskawica";), 2 okręty podwodne ("Sęp" i "Orzeł") oraz stawiacz min ("Gryf"). W wyniku realizacji planu rozbudowy sił morskich flota wojenna miała się składać z 6 niszczycieli, 8 okrętów podwodnych, jednego stawiacza min, 8 trałowców, 3 ścigaczy oraz w/w okrętów wojennych i pomocniczych.

[edytuj] Wojska lądowe w marcu 1939

Wiosną 1939 gdy w stosunkach niemiecko-polskich rozpoczął się okres napięcia, w skład lądowych sił zbrojnych wchodziły następujące formacje wojskowe:

30 dywizji piechoty (90 pułków piechoty, 19 szwadronów kawalerii zwiadowczej, 32 pułki artylerii lekkiej, 94 baterie artylerii przeciwpancernej, 30 dywizyjnych jednostek saperskich i 30 dywizyjnych jednostek łączności);

11 brygad kawalerii (38 pułków kawalerii, 11 dywizjonów artylerii konnej, 37 baterii artylerii przeciwpancernej, 11 dywizjonów pancernych, 37 szwadronów saperów i 37 jednostek łączności);

jedna brygada pancerno-motorowa (2 pułki zmotoryzowane), 2 brygady saperów, 33 bataliony Obrony Narodowej, 11 pułków artylerii, 14 samodzielnych dywizjonów artylerii, około 80 baterii artylerii przeciwlotniczej, pewna liczba mniejszych jednostek pancernych, saperskich i łączności;

9 eskadr lotnictwa bombowego, 15 myśliwskiego, 18 towarzyszącego, 15 liniowego i 8 kompanii balonów zaporowych.

---

W okresie tym Wojsko Polskie liczyło około 283 000 żołnierzy, w tym około 18 000 oficerów i ponad 43 000 podoficerów.

[edytuj] Wojna obronna we wrześniu 1939

Przypisy

[edytuj] Literatura

• Almanach oficerski: praca zbiorowa, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1923
• Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. London: Puls, 1993. ISBN 0-907587-99-2
• Stanisław Komornicki (redakcja): Wojsko Polskie : krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego, tom 7 (WLąd), 9 (Lotn), 10 (MW). Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej .
• Franciszek Kusiak: Zycie codzienne oficerow Drugiej Rzeczypospolitej. Państwowy Instytut Wydawniczy. ISBN 83-06-02202-5. 
• Benon Miśkiewicz: Wojsko Polskie w XX wieku, Wydawnictwo Kurpisz 2006 ISBN: 83-89738-76-7
• Wyszczelski Lech: Wojsko Polskie w latach 1918-1921 Wydawnictwo Neriton 2006 ISBN: 83-89729-56-3
• "Księga chwały piechoty": komitet redakcyjny pod przewodnictwem płk. dypl. Bolesława Prugara Ketlinga, Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1992
• "Księga jazdy polskiej": pod protektoratem marsz. Edwarda Śmigłego–Rydza. Warszawa 1936. Reprint: Wydawnictwo Bellona Warszawa 1993

[edytuj] Zobacz też

• Fundusz Obrony Narodowej
• Rada Obrony Państwa