Retoryka
Z Wikipedii
Retoryka (gr. ῥητορική rhetorike, od wyrazu ῥήτωρ rhetor "mówca") – krasomówstwo, sztuka wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści perswazyjnych.
Teoria retoryki opierała się na obserwacji możliwości perswazyjnych ludzkiej mowy, a środki retoryczne nie były wynajdywane przez teoretyków, lecz pochodziły z przemówień sławnych oratorów. Zadaniem teoretyków było natomiast opracowywanie wskazówek przydatnych w układaniu mowy, a także klasyfikacja zabiegów retorycznych – przy czym zasady klasyfikacji, np. tropów i figur retorycznych, różniły się w zależności od autora. Według Arystotelesa, retoryka służy wynajdywaniu tego, co w mowie może mieć znaczenie przekonujące.
[edytuj] Historia retoryki
Retoryka powstała w starożytnej Grecji (dwie odmiany stylu retorycznego: attycyzm i azjanizm) przed V wiekiem p.n.e., a udział w jej popularyzacji mieli głównie sofiści, zwłaszcza Protagoras, Demostenes, Gorgiasz i Izokrates.
Rozkwitowi sztuki wymowy sprzyjała demokracja ateńska, w której obowiązywała zasada równego prawa obywateli do przemawiania na zgromadzeniach publicznych. Ważną rolę odegrały również procesy sądowe, w trakcie których obywatele wygłaszali w swoim imieniu mowy oskarżycielskie lub obrończe. Prawno-sądowe pochodzenie retoryki wyjaśnia, dlaczego struktura mowy, teoria argumentacji oraz wiele retorycznych pojęć dostosowanych jest do idei przemówienia sądowego.
W II i I wieku p.n.e. retoryka zdobyła wpływy w kulturze politycznej Rzymu, zaczęły też powstawać łacińskie szkoły retoryki.
Uznawano, że retorycznej perswazji przyświecają dwa cele: doraźny (dotyczy przekonywania do określonej decyzji, czynu, postawy) oraz ogólny (obrona cnoty). Retoryka była etycznie neutralna, natomiast jej narzędzia mogły, oczywiście, być wykorzystane do różnych celów, o czym przypomina rzymskie przysłowie: littera docet, littera nocet (litera uczy, litera szkodzi).
Najważniejsze starożytne podręczniki retoryki to m.in. Sztuka retoryki Arystotelesa z IV wieku p.n.e., O mówcy Cycerona z I wieku p.n.e., Kształcenie mówcy Kwintyliana z I wieku n.e. i anonimowy traktat Rhetorica ad Herennium z I wieku n.e. Z retoryki klasycznej wywodzi się większość środków stylistycznych stosowanych do dziś w literaturze.
Do słynnych starożytnych oratorów należeli m.in. Gorgiasz, Perykles, Demostenes i Izokrates, Cyceron, Kato Starszy, Kwintylian.
W średniowieczu wraz z gramatyką i dialektyką tworzyła trivium sztuk wyzwolonych. Tradycję retoryczną kontynuowano m.in. w komentarzach do podręcznika Rhetorica ad Herennium.
Rozkwit retoryki w renesansie przyśpieszył wynalazek druku oraz odnalezienie nieznanych dotąd pism starożytnych retorów, m.in. Cycerona i Kwintyliana. Prace te okazały się cennym źródłem terminologii, przykładów i materiału do ćwiczeń. Rozpowszechnił się styl cyceroniański, odznaczający się wyjątkowym kunsztem stylistycznym. Retoryka stała się najważniejszą częścią humanistycznej edukacji na uniwersytetach, a mowa – jednym z najpopularniejszych gatunków literackich.
W baroku retoryka została zdominowana przez azjanizm, charakteryzujący się przerostem formy nad treścią, stylem wybujałym, obfitującym w tropy i figury retoryczne. Teoria retoryki oderwała się od filozofii, szczególnie logiki, stając się sztuką “zadziwiania” odbiorcy zabiegami słownymi.
Upadek retoryki, jaki nastąpił w oświeceniu, wynikał głównie z rozwoju gramatyki uniwersalnej. Ponieważ to gramatykę uważano za sztukę logicznego mówienia, retoryka została odsunięta na dalszy plan i ograniczona do sztuki pisania.
W romantyzmie teoria retoryki uległa jeszcze większej marginalizacji, co wiązało się z nastaniem nowej estetyki, zerwaniem z kultem autorytetu, odstąpieniem od hierarchii sztuk wyzwolonych.
[edytuj] Zobacz też
Językowe środki perswazji
