Ontogeneza

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ontogeneza, rozwój osobniczy ang. Ontogeny/ontogenesis or morphogenesis) - zespół przemian zachodzących w ciągu życia organizmu od momentu zapłodnienia do chwili śmierci osobnika.

Zaczątek organizmu w rozmnażaniu bezpłciowym jest wielokomórkowy. Na jego rozwój osobniczy składają się dwa procesy:

W rozmnażaniu płciowym powstanie zaczątku nowego organizmu poprzedza gametogeneza. Po zapłodnieniu komórki jajowej lub jej pobudzeniu do rozwoju dzieworodnego bez udziału plemnika, nazywany ze względu na prostą budowę zarodkiem^[1]

Ontogeneza składa się z trzech faz: zygota, bruzdkowanie i gastrulacja. Ontogeneza jest badana przez biologię rozwojową.

Wyróżniamy trzy rodzaje czynników wpływających na rozwój ontogenetyczny:

czynniki endogenne (genetyczne) – determinanty rozwoju,
czynniki endogenne (paragenetyczne) – stymulatory rozwoju,
czynniki egzogenne – modyfikatory rozwoju.

Czynniki genetyczne warunkują predyspozycje danego osobnika do określonego tempa rozwoju, do osiągnięcia odpowiednich rozmiarów ciała, sprawności fizycznej i umysłowej. Np.: płeć jest cechą wiążącą się z zasadniczymi różnicami w rozwoju chłopców i dziewcząt.

Czynniki paragenetyczne to te właściwości organizmu matki, które mogą dodatkowo (pozagenowo) wpłynąć na rozwój płodu, co wynika ze ścisłego kontaktu organizmu matki i dziecka w jego życiu płodowym, np.: tryb życia matki w czasie ciąży. Czynniki egzogenne dzielą się na czynniki biogeograficzne, np.: cechy klimatu, zasoby naturalne zamieszkiwanego terenu, i czynniki społeczno-kulturowe, takie jak pochodzenie społeczne, wielkość zamieszkiwanej miejscowości, wielkość rodziny. Na rozwój ontogenetyczny składają się trzy procesy: różnicowanie (progresywne narastanie odrębności w strukturze i funkcji komórek), wzrost (stały przyrost masy ogólnej) i morfogeneza (wykształcenie formy i przyjmowanie nowego kształtu). W poszczególnych etapach rozwoju jeden z tych procesów dominuje, decydując o charakterze kolejnych zmian w organizmie.

Pisząc o etapach rozwoju ontogenetycznego należy wspomnieć o okresach rozwojowych. Pierwszy to okres życia wewnątrzmacicznego (prenatalny) w skład którego wchodzą podokresy: jaja płodowego, zarodkowy i płodowy. Kolejny okres to okres życia pourodzeniowego (postnatalny), składający się z okresów: noworodkowego, niemowlęcego, poniemowlęcego, okres wczesnego dzieciństwa, starszego dzieciństwa, młodzieńczy, dorosłości, dojrzałości i starości. Od okresu życia wewnątrzmacicznego do okresu młodzieńczego w organizmie dominują procesy anaboliczne (syntezy) nad katabolicznymi (rozpadu). W okresie dorosłości procesy te równoważą się. Natomiast w okresie dojrzałości i starości przeważają procesy kataboliczne. Należy pamiętać, że zmiany zachodzące w procesie ontogenezy mają charakter ciągły a nie skokowy, i że są indywidualne dla każdego osobnika. Zobacz też: teoria rekapitulacji (ontogeneza powtarza filogenezę) zaproponowaną przez Ernst Haeckel'a w roku 1866.

Oczywistym jest że nie sposób wyodrębnić czystego stadium ryby, gada, ssaka etc. gdyż nie doszłoby do przejścia do następnego stadium rozwoju. Przypomina to raczej budowę domu z jednoczesną rozbiórka. Niektóre elementy rozwojowe zarodka, z etapu wcześniejszego rozwoju rodowego nigdy nie są zakończone, gdyż ich projekt wypadł z rozwoju na późniejszym etapie rozwoju rodowego i nie istnieje w zapisie genetycznym.