Marcel Duchamp

Z Wikipedii

Marcel Duchamp

Marcel Duchamp (ur. 28 lipca 1887 w Blainville-Crevon we Francji, zm. 2 października 1968 w Nowym Jorku), malarz francuski.

Marcel Duchamp pochodził z rodziny artystów: był bratem rzeźbiarza Raymonda Duchamp-Villona (1876–1918), malarza fowisty, rysownika i grawera Jacques'a Villona (Gaston Duchamp) (1875–1963) i malarki Suzanne Duchamp (1889–1963), żony malarza Jeana Crottiego.

Początkowo Duchamp obracał się w kręgu fowistów, nawiązywał też do kubizmu, działał w grupie Section d'Or (Złoty podział) wraz z m.in. Francisem Picabią, inspirowanej twórczością Picassa i Braque'a. Pamiątką tego okresu jest obraz Akt schodzący po schodach (Nu descendant un escalier – 1912).

Już w następnym roku Marcel Duchamp porzucił tradycyjny warsztat artystyczny malarza. Stworzył termin ready-made, oznaczający użycie "przedmiotu gotowego" jako dzieła sztuki. LHOOQ to reprodukcja Mony Lizy z dorysowanymi wąsami i bródką – ikona stuleci została ośmieszona, napuszona publiczność tłocząca się w Luwrze – wykpiona. Fontanna z 1917 roku jest najsłynniejszym i do dziś "drażniącym burżujów" ready-made: pisuar nazwany fontanną i ustawiony jak rzeźba stał się symboliczną cezurą między sztuką kontynuacji w długim pochodzie artystów przez stulecia, a sztuką zrywającą ostatnie ograniczenia w sposób radykalny i ironiczny. Jednak czasem obrazoburcy stają się klasykami – dziś ta Fontanna jest przywoływana w każdym podręczniku sztuki XX wieku.

Po powstaniu w 1916 w Zurychu ruchu dadaistycznego Duchamp został jego aktywnym członkiem, po czym przeszczepił idee dadaizmu na grunt amerykański. Od początku lat 20. Duchamp pracował w Stanach Zjednoczonych. Powstaje Panna młoda rozebrana przez swych kawalerów, jednak (Mariée mise à nu par ses célibataires, même) tzw. Wielka szyba – wykonane na wielkiej tafli szkła w latach 1915–1923 "antyarcydzieło" o niejasnym znaczeniu. Po jego zakończeniu Duchamp demonstracyjnie porzucił sztukę dla gry w szachy (jednak nie na zawsze).

W Nowym Jorku Duchamp współpracuje z Francisem Picabią i Manem Rayem, tworzy pisma 291, The Blind Man, Rongwrong.

Duchamp zajmował się w tym okresie rzeźbą. Był też autorem dwuznacznej postaci Rrose Sélavy, istoty, która po raz pierwszy pojawiła się w Fre(n)sh Wi(n)dow, czyli oknie na sposób francuski, przy czym bawi się angielskim znaczeniem fresh widow (świeża wdowa). Sélavy jest homonimem c'est la vie (takie jest życie). Pod tym pseudonimem Duchamp wydał zbiór aforyzmów i przebrany za kobietę pozował do zdjęć Mana Raya. Duchamp stworzył też całą serię nowych powiedzonek typu "gra półsłówek", ciesząc się z ich nieprzyzwoitego wydźwięku i bawiąc aliteracją.

Sztuka drugiej połowy ubiegłego stulecia, pop-art, happening i konceptualizm nawiązują do twórczości Duchampa, który w roku 1953 staje się Satrapą w Kolegium Patafizyki.

Duchamp był nie tylko prowokatorem, lecz także intelektualistą, który miał odwagę otwarcie występować przeciwko religii, moralności, ojczyźnie, schematyzmowi. Poszukiwał odpowiedzi dotyczącej roli artysty – do swojej działalności podchodził z autoironią, negował sens własnych działań artystycznych (chciał tworzyć antysztukę – np. gdy zorientował się, że muzea walczą o jego prace, wykonał kopie najpopularniejszych i porozsyłał do tych "przybytków sztuki").

Na jego grobie w Rouen jest wygrawerowane epitafium: "Zresztą to zawsze inni umierają".