Karabin
Z Wikipedii
Karabin - broń strzelecka indywidualna, długa, z gwintowaną lufą. Lufa karabinu posiada dwie lub więcej bruzd tworzących gwint, którego celem jest nadanie ruchu obrotowego wystrzeliwanemu pociskowi. Moment obrotowy pocisku stabilizuje go w locie i zmniejsza wpływ oporów aerodynamicznych, które mogłyby spowodować zejście pocisku z toru lotu. Konsekwencją stabilizacji ruchem obrotowym jest lepsza skuteczność, celność, zasięg skuteczny pocisku, od uzyskiwanego przez broń z lufami pozbawionymi gwintu, takimi jak muszkiety czy strzelby.
Początkowo karabiny były bronią przeznaczoną dla strzelców wyborowych, ponieważ piechota nastawiona była bardziej na wielką siłę ognia, jaką zapewniały muszkiety wystrzeliwujące okrągłe pociski o kalibrze do 0,6 cala. Angielski matematyk Benjamin Robins doszedł do wniosku, że wydłużony pocisk o takiej samej masie i energii kinetycznej jak kulisty pocisk muszkietowy będzie leciał szybciej, stawiając mniejszy opór w powietrzu. Innowacyjne prace Robinsa i innych badaczy zostały zaakceptowane w końcu osiemnastego stulecia.
W połowie XIX wieku, ponieważ technika była już wystarczająco rozwinięta, Brown Bess zastąpił dotychczasowe karabiny nowymi, zazwyczaj jednostrzałowymi, ładowanymi odtylcowo, przystosowanymi do strzelania z celowaniem (nie tak jak wcześniejsze strzelanie z muszkietu) przez pojedynczego żołnierza. Na początku XX wieku karabiny były bardzo długie - karabin Martini-Henry z nałożonym bagnetem miał ponad 1,80 metra długości - zapotrzebowanie na krótszą broń dla kawalerzystów doprowadziło do skrócenia karabinów i powstania karabinków. Później również karabiny dla piechoty uległy skróceniu. Tak jak obecnie, karabiny były wyposażone w pasy do noszenia po przerzuceniu przez ramię.
Większość karabinów jest bronią palną, ale w tym samym okresie zdarzały się także karabiny na sprężone powietrze. Broń tego typu przetrwała do czasów obecnych jako popularna wiatrówka, używana raczej do strzelania sportowego niż jako broń bojowa.
Niektórzy producenci wytwarzają także strzelby z gwintowaną lufą lub gwintowane czoki (wymienne lufy) do nich, które są przystosowane do strzelania amunicją kulową ołowianą, np. typu Brenneke. Chociaż broń taka niewiele różni się od XVIII-wiecznej, jest klasyfikowana jako strzelba, a nie karabin. Broń taka zresztą występuje raczej rzadko.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Historia powstania
Pierwotnie karabinem (od arabskiego słowa karab - krótki) nazywano broń z zamkiem kołowym, znajdującą się na wyposażeniu niektórych jednostek jazdy w XVII w. Strzelano trzymając broń za szyjkę kolby w wyciągniętej przed siebie prawej ręce, opierając kolbę o łokieć. Była to najdłuższa broń palna znajdująca się na wyposażeniu jazdy (oczywiście poza dragonią, która używała muszkietów, jednak ta ostatnia nie była typową formacją kawaleryjską). Pierwotne karabiny stosunkowo szybko wyszły z użycia.
Muszkiety były gładkolufową bronią strzelającą pociskami ołowianymi w kształcie kuli, wystrzeliwanymi z relatywnie niską prędkością. Ze względu na wysokie koszty związane z dokładnym wykonaniem takiej broni, amunicja miała nieco mniejszy kaliber niż średnica wewnętrzna lufy. Geneza nadawania ruchu obrotowego pociskowi jest dość trudna do określenia. Początki sięgają piętnastego wieku, kiedy to łucznicy zauważyli, że skręcenie lotek strzały, które wymuszało jej ruch obrotowy, zwiększa prawdopodobieństwo celnego strzału. Na początku strzelanie z muszkietów powodowało powstawanie dużej ilości dymu i sadzy osadzającej się wewnątrz lufy, która musiała być często czyszczona. Prawdopodobnie ładowanie pocisku do lufy zanieczyszczonej sadzą powodowało powstawanie rowków w warstwie sadzy, które pełniły funkcję podobną do gwintu i powodowały zwiększenie precyzji strzału. Jest to jednak tylko przypuszczenie. Prawdziwe gwintowanie lufy rozpoczęło się w połowie XV wieku, jednak konieczna precyzja potrzebna do efektywnej produkcji seryjnej nie pozwalała na wyposażenie piechoty w taką broń jeszcze przez kolejne 250 lat.
Niektóre późniejsze karabiny posiadały lufy poligonalne z gwintem w postaci skręconego wielokąta. Specjalne pociski do tych karabinów również miały taki kształt, dopasowany do lufy, dzięki czemu podczas strzału uzyskiwały stabilizujący moment obrotowy. Była to broń raczej dużego kalibru, a amunicja wciąż nie była ściśle dopasowana do przewodu lufy. Przeprowadzono wiele eksperymentów z lufami o różnych kształtach gwintu, jak i kąta obrotu pocisku w lufie. Chociaż poligonalny zarys gwintu jest dość niezwykły, przetrwał jednak do czasów dzisiejszych i jest stosowany także w obecnie produkowanym pistolecie Glock.
Rozwiązania te zostały jednak stopniowo zastąpione przez cylindryczne lufy z gwintem w postaci wyciętych spiralnych rowków. Innowacja ta wyprzedziła nieznacznie wprowadzenie do produkcji masowej broni ładowanej odtylcowo, ponieważ wpychanie ładunku wraz z pociskiem od przodu gwintowanej lufy było niepraktyczne i uciążliwe. W niektórych systemach próbowano rozwiązać ten problem przez wprowadzenie pocisków podkalibrowych, których średnica zwiększała się podczas strzału. Jednym z najsłynniejszych tego typu rozwiązań był system Minié, polegający na zastosowaniu stożkowego pocisku z wydrążeniem wewnątrz, które powodowało rozszerzenie się pocisku i wpasowanie go w bruzdy gwintu lufy podczas strzału. Najsławniejsze karabiny systemu Minié to U.S. Springfield i brytyjski Enfield, które odegrały znaczącą rolę w amerykańskiej wojnie secesyjnej.
Pocisk wchodząc do lufy i pokonując opory związane z wcięciem się w gwint lufy oraz opory tarcia, powoduje zużywanie się lufy oraz jej szybkie nagrzewanie się. Z tego powodu karabiny maszynowe, a także wystrzeliwujące po kilkaset pocisków na minutę armaty przeciwlotnicze, wyposażone są w wymienne lufy, które mogą być szybko zmienione w celu ich ochłodzenia po wystrzeleniu kilkuset pocisków. Ponieważ utwardzone pociski przeciwpancerne zużywają lufę jeszcze szybciej, pokrywa się je miększym metalem lub teflonem. Obecnie produkowane pociski są najczęściej pokrywane miedzią, co zapewnia ten sam efekt.
Przez cały XIX wiek pocisk ewoluował, stając się stopniowo coraz mniejszy i lżejszy. W 1910 standardowe pociski tępołukowe zostały zastąpione przez spiczaste (ostrołukowe) pociski, charakteryzujące się zwiększonym zasięgiem i siłą przebicia. Budowa naboju również uległa ewolucji, od papierowej tuby zawierającej proch czarny i kulisty pocisk do łuski mosiężnej z integralną spłonką i zaciśniętym w szyjce łuski pociskiem. Czarny proch również został zastąpiony kordytem i innymi bezdymnymi mieszaninami ładunków miotających, które umożliwiają uzyskanie większych prędkości pocisku niż z wykorzystaniem prochu czarnego.
Karabiny były początkowo bronią jednostrzałową, odprzodową. W XVIII wieku skonstruowano broń ładowaną odtylcowo, która umożliwiała strzelcowi przeładowanie jej bez narażania się na ogień wroga, jednak niedokładne wykonanie, wady fabryczne i trudności w produkcji szczelnej amunicji uniemożliwiły jej szerokie rozpowszechnienie. W XIX wieku karabiny powtarzalne z zamkiem dźwigniowym, typu pump-action lub ślizgowo-obrotowym stały się standardem, a ich szybkostrzelność stale wzrastała przy jednoczesnym zwiększeniu niezawodności broni i zmniejszeniu liczby zacięć przy ładowaniu. Problem szczelności zamka został rozwiązany przez zastosowanie mosiężnych łusek nabojów, które rozszerzając się podczas strzału skutecznie uszczelniały komorę nabojową. Opracowany przez Paula Mausera w końcu XIX stulecia karabin z zamkiem iglicowym z pięcionabojowym magazynkiem, ze względu na swą niezawodność stał się światowym standardem karabinu i pozostał nim przez czas trwania obu wojen światowych i później. Karabin Mausera był zbliżony konstrukcyjnie do brytyjskiego 10-strzałowego Lee-Enfield i amerykańskiego Springfielda M1903.
Pojawienie się karabinu maszynowego, broni o bardzo dużej sile ognia oraz artylerii z gwintowanymi lufami spowodowało zmianę sposobu walki na pozycyjną, polegającą na tym, że żołnierze wyposażeni w karabiny i karabiny maszynowe bronili swoich pozycji w okopach. Koszmar Wielkiej Wojny był najlepszym sprawdzianem i potwierdzeniem wartości karabinu jako broni. Przed drugą wojną światową bronią konkurującą z karabinem stał się pistolet maszynowy, strzelający nabojem pistoletowym. Jego zaletą było duże natężenie ognia, lecz ograniczeniem był niewielki zasięg skuteczny, kilkakrotnie mniejszy od karabinu i słaba celność. W celu zwiększenia zwartości i poręczności karabinów, w okresie międzywojennym niektóre armie wyposażyły piechotę w całości w krótsze karabinki, a inne zmniejszyły długość karabinów. Dla zwiększenia szybkostrzelności karabinu, wprowadzono w niektórych krajach karabiny samopowtarzalne, lecz jedynie w USA stały się one standardową bronią piechoty (M1 Garand). Przez połączenie najlepszych cech karabinu (donośność i celność) oraz pistoletu maszynowego (szybkostrzelność i większa poręczność), podczas II wojny światowej narodził się karabinek szturmowy (karabinek automatyczny), strzelający nabojem pośrednim, najbardziej znaczące osiągnięcie techniczne w dziedzinie broni w XX wieku. Pierwszym karabinkiem automatycznym był niemiecki MP43, następnie po wojnie pojawiły się inne konstrukcje tego typu, najbardziej znana: karabinek AK.
Pomimo to, aż do początkowych lat XX wieku nie odnotowano znaczącego postępu w konstrukcji karabinów na rynek cywilny. Nowoczesne karabiny myśliwskie posiadają łoża i kolby wykonane z materiałów kompozytowych oraz bardziej zaawansowane układy tłumienia odrzutu, ale w zasadzie jest to taka sama broń jak ta z 1910 roku. Wiele nowoczesnych karabinów wyborowych sięga swoim rodowodem ponad sto lat wstecz, np. rosyjski nabój kalibru 7,62 mm, używany m.in. do karabinu wyborowego Dragunowa (SWD) wywodzi się z roku 1891.
Podczas drugiej wojny światowej po raz pierwszy użyto na tak dużą skalę karabinów samopowtarzalnych i półautomatycznych. Wraz z opracowywaniem coraz lżejszych, prostszych i bardziej niezawodnych mechanizmów karabinów maszynowych, karabiny automatyczne i karabinki szturmowe stały się normą.
[edytuj] Historia użycia
Muszkiety były używane do szybkiego, niecelowanego strzelania salwami. Karabiny były początkowo wykorzystywane tylko przez strzelców wyborowych. Na początku XX wieku żołnierze byli ćwiczeni w precyzyjnym strzelaniu na długie dystanse przy użyciu amunicji o dużej mocy. Karabiny Lee-Enfielda i kilka innych używanych podczas I wojny światowej były wyposażone w specjalny celownik do "strzelania salwami" na odległość do jednej mili. Trafienie do celu na taką odległość pojedynczym strzałem było mało prawdopodobne, ale pluton żołnierzy strzelających raz za razem mógł wywołać efekt podobny do ostrzału artyleryjskiego. Jednakże doświadczenia I wojny światowej pokazały, że ogień na duże odległości najlepiej pozostawić artylerii i karabinom maszynowym.
W czasie drugiej wojny światowej postanowiono zastąpić karabiny/karabinki i pistolety maszynowe bronią uniwersalną, która pełniłaby funkcję zarówno tego pierwszego, jak i drugiego. Należało do tego celu opracować nowy rodzaj amunicji. Nabój musiał być na tyle słaby, ażeby podczas walki na bliskim, czy średnim dystansie odrzut podczas strzelania ogniem ciągłym, tudzież krótkimi seriami, nie uniemożliwiał prowadzenia celnego ognia do przeciwnika. Z drugiej jednak strony, nabój musiał być na tyle silny, żeby pocisk wystrzelony z dalszej odległości doleciał do celu i skutecznie go raził. Tak powstał nowy rodzaj amunicji - amunicja pośrednia, której moc była gdzieś pomiędzy mocą amunicji pistoletowej i karabinowej, przy czym bliżej było jej do tej drugiej. Pierwsze karabinki szturmowe, bo tak nazywa się broń automatyczną (podwójnego działania) strzelającą nabojem pośrednim, powstały jeszcze przed drugą wojną światową. Broń tego typu była bardzo wygodna w użyciu. Podczas starcia na niedużej odległości (do 100 m) strzelec ustawiał za pomocą specjalnego przełącznika rodzaj ognia na ciągły. Wtedy broń służyła mu jako pistolet maszynowy, doskonale nadawała się do oczyszczania pomieszczeń i "omiatania" okolic celu. Kiedy dochodziło do starcia na dalszych odległościach (do 500-600 m), strzelec przełączał rodzaj ognia na pojedynczy. Wtedy broń pełniła funkcję karabinu samopowtarzalnego.
W połowie lat siedemdziesiątych zostały opublikowane badania statystyczne (na podstawie analiz pozbieranych po obu wojnach światowych, wojnie koreańskiej, wietnamskiej oraz innych) poświęcone rzeczywistym dystansom, na jakie prowadzi się ogień z karabinów oraz karabinów maszynowych. Okazało się, że 96% strzelań z broni indywidualnej (karabinu) odbywało się na dystansie do 400 metrów. Innymi słowy, wykorzystanie silnej amunicji karabinowej mijało się z celem, zwłaszcza że takie naboje były cięższe, broń nimi zasilana miała większe wymiary oraz masę. Stało się to na Zachodzie impulsem do przejścia na amunicję pośrednią. Pojawiły się wówczas tak znane konstrukcje, jak karabin FAMAS czy Steyr AUG.
Współczesna broń strzelecka piechoty jest przestrzelana na odległość do 300 metrów, a żołnierze są ćwiczeni w celnym strzelaniu na taką właśnie odległość.
Precyzyjne, długodystansowe prowadzenie ognia stało się domeną strzelców wyborowych nazywanych snajperami i entuzjastów strzelania do celu. Nowoczesny karabin snajperski jest zdolny do precyzyjnego strzału z dokładnością większą niż jedna minuta kątowa. Bardzo interesującym rozwiązaniem na polu karabinów wyborowych był wielkokalibrowy karabin wyborowy strzelający amunicja kalibru 0.50 cala (12,7 mm), chociaż broń ta występuje także w innych kalibrach. Barrett M82A1 jest prawdopodobnie najpopularniejszym karabinem wyborowym kalibru 0.50", chociaż jest używany głównie do niszczenia wyposażenia wroga, nie celów żywych. Dzieje się tak dlatego, że istnieje przekonanie, że pocisk kalibru 0.50" jest "zbyt prymitywny" do precyzyjnego strzelania. Wielu strzelców wyborowych wciąż podtrzymuje zdanie, że karabin powtarzalny strzelający amunicją kalibru 7,62 mm jest jedynym prawdziwym karabinem wyborowym, pomimo faktu, że w powszechnym użyciu pozostają również konstrukcje samopowtarzalne, takie jak SWD, HK PSG1, M21, KAC SR25 etc.
Wywodzące się z międzywojennych eksperymentów z karabinem p-panc. nowoczesne karabiny dużego kalibru uzyskały akceptację po roku 1980 jako broń służąca do niszczenia wyposażenia i siły żywej na odległość mili lub większej.
[edytuj] Dane techniczno – taktyczne karabinów powtarzalnych
| Wzór broni (państwo) | Kaliber (mm) | Długość broni (mm) | Długość lufy (mm) | Masa broni (kg) | Prędkość pocz. poc. (m/s) | Pojemność magazynka |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Arisaka Meiji 38-Shiki (Japonia) | 6,5 | 1280 | 797 | 3,95 | 765 | 5 |
| Karabin Arisaka 99-Shiki (Japonia) | 7,7 | 1140 | 654 | 3,96 | 734 | 5 |
| Berthier Mle1907 (Francja) | 8,0 | 1306 | 800 | 3,8 | 701 | 3 i 5 |
| Enfield No.3 (P14) (Wielka Brytania) | 7,7 | 1180 | 640 | 4,2 | 725 | 5 i 10 |
| Krag-Jorgensen wz. 89 (Dania) | 8,0 | 1330 | 836 | 4,25 | 620 | 5 |
| Krag-Jorgensen (Dania) | 6,5 | 1260 | 763 | 4,0 | 730 | 5 |
| Lebel Mle 86/93 (Francja) | 8,0 | 1300 | 800 | 4,2 | 710 | 8 |
| Mannlicher M1890 (Austro-Węgry) | 8,0 | 1281 | 765 | 4,4 | 620 | 5 |
| Mannlicher wz. 93 (Rumunia) | 6,5 | 1229 | 725 | 4,0 | 740 | 5 |
| Mannlicher M1895 (Austro-Węgry) | 8,0 | 1227 | 765 | 3,65 | 620 | 5 |
| Mannlicher wz. 95 (Holandia) | 6,5 | 1287 | 790 | 4,3 | 745 | 5 |
| Carcano M1891(Włochy) | 6,5 | 1280 | 780 | 3,9 | 700 | 6 |
| Mannlicher-Mauser wz. 88 (Niemcy) | 7,92 | 1245 | 740 | 3,8 | 645 | 5 |
| Mannlicher-Schönauer wz. 03 (Grecja) | 6,5 | 1225 | 725 | 3,8 | 678 | 5 |
| Mauser wz. 89 (Belgia) | 7,65 | 1277 | 779 | 3,9 | 600 | 5 |
| Mauser wz. 90 (Turcja) | 7,65 | 1235 | 740 | 3,9 | 652 | 5 |
| Mauser wz. 93 (Hiszpania) | 7,0 | 1235 | 736 | 4,0 | 710 | 5 |
| Mauser wz. 94 (Szwecja) | 6,5 | 1260 | 687 | 3,9 | 730 | 5 |
| Mauser wz. 98 (Niemcy) | 7,92 | 1250 | 740 | 4,1 | 895 | 5 |
| Mauser wz. 98A (Polska) | 7,92 | 1250 | 740 | 4,4 | 845 | 5 |
| Mauser wz. 04 (Portugalia) | 6,5 | 1220 | 740 | 4,0 | 710 | 5 |
| Mauser wz. 05 (Turcja) | 7,65 | 1235 | 740 | 3,9 | 850 | 5 |
| Mosin wz. 91 (Rosja) | 7,62 | 1288 | 800 | 4,3 | 685 | 4 + 1 |
| Mosin wz. 91/30 (ZSRR) | 7,62 | 1227 | 730 | 4,1 | 865 | 5 |
| Schmidt-Rubin wz. 89/96 (Szwajcaria) | 7,5 | 1302 | 780 | 4,2 | 620 | 12 |
| Springfield wz. 03/17 (USA) | 7,62 | 1100 | 610 | 3,9 | 855 | 5 |
| Ross wz. 14 (Kanada) | 7,0 | 1320 | 711 | 3,6 | 628 | 5 |
[edytuj] Zobacz też:
bagnet, bullpup, Colt, karabin Bakera, karabin Brunswick, karabin Lee-Enfield, karabin Martini-Henry, karabin powtarzalny, karabin Sharpsa, karabinek szturmowy, karabin wyborowy, M1 Garand, Mauser, muszkiet, pistolet, strzelec wyborowy.
