Elektorzy Rzeszy
Z Wikipedii
Elektorzy Rzeszy, elektorzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, (łac. electores - wyborcy; niem. Kurfürsten - od staroniemieckiego słowa kuri - wybór) - książęta Rzeszy uprawnieni do udziału w elekcji króla i cesarza niemieckiego.
[edytuj] Historia
Początkowo, we wczesnym średniowieczu, króla niemieckiego wybierał w teorii cały lud. W praktyce wiec ludowy kierował się sugestią książąt, stąd szybko elekcje zamieniły się w zjazdy książąt. W XII - XIII w. decydowali już tylko książęta o największym prestiżu, a pozostali zatwierdzali ich uchwały automatycznie, stąd w okresie Wielkiego Bezkrólewia (prawdopodobnie w 1257 r.) sformowało się kolegium elektorów. Po zamieszaniu wokół wyboru następcy cesarza Henryka VI (1190-1197) papież Innocenty III rozstrzygnął w 1198 r., że do ważnego wyboru monarchy konieczne są głosy trzech nadreńskich arcybiskupów z byłych terenów frankijskich (Moguncja, Trewir, Kolonia) oraz nadreńskiego hrabiego palatyńskiego (Pfalzgraf bei Rhein). Do nich doszli po roku 1220: książę saksoński (Herzog von Sachsen), margrabia brandenburski (Markgraf von Brandenburg) oraz, po roku 1289, - z przerwami podczas wojen husyckich - król czeski (König von Böhmen).
Podczas obrad zjazdu w Rhense w 1338 roku elektorzy ogłosili, że mają pełne i wyłączne prawo do wyboru króla, niezależne od innych monarchów czy papieża.
Instytucja elektora została utworzona formalnie w 1356 roku na mocy Złotej Bulli, wystawionej przez cesarza Karola IV, a regulującej sporne kwestie ustroju politycznego Niemiec, w tym zasad wyboru cesarza. Jej wydanie złagodziło każdorazowe wstrząsy towarzyszące wyborowi nowego króla niemieckiego.
Elekcji króla dokonywano większością głosów we Frankfurcie nad Menem i koronowano (przynajmniej do końca średniowiecza) w Akwizgranie. Elektorzy układali tekst kapitulacji wyborczej, czyli zbioru warunków, które musiał zaakceptować elekt.
Złota Bulla nadawała księstwom elektorskim i ich władcom liczne przywileje. Jednym z ważniejszych była ordynacja ich dóbr, co stanowiło o niepodzielności krajów elektorskich, a zapobiegało ich rozdrabnianiu (a w konsekwencji osłabianiu) i zwiększaniu liczby elektorów. Księstwom elektorskim nadano suwerenność w obrębie cesarstwa i autonomię sądowniczą - ich poddani nie mogli odwoływać się od decyzji swoich książąt do cesarza i urzędów cesarskich. Elektorowie uzyskali też prawo majestatu - traktowano ich jak osoby rangi królewskiej. Elektorzy tworzyli odrębną kurię Sejmu Cesarstwa, mogli zbierać się z własnej inicjatywy (Sejm jako całość tylko z woli cesarza) i zgłaszać projekty ustaw podczas obrad Sejmu (poza nimi mógł to czynić wyłącznie cesarz). Cesarz musiał też konsultować z elektorami ważniejsze decyzje.
W siedemnastym stuleciu do kolegium włączeni zostali: książę bawarski (Herzog von Bayern) oraz książę brunszwicko-luneburski (Herzog von Braunschweig-Lüneburg).
W 1711 roku cesarz Karol VI Habsburg w swojej kapitulacji wyborczej musiał dać elektorom prawo do przeprowadzania elekcji następcy za życia cesarza (tzw. electio vivente rege, dosł. za życia panującego) i bez konsultacji z nim.
[edytuj] Elektorzy
Początkowo w kolegium elektorskim zasiadali 3 duchowni:
- arcybiskup Moguncji, jednocześnie nominalny arcykanclerz Rzeszy;
- arcybiskup Kolonii, arcykanclerz Włoch;
- arcybiskup Trewiru, arcykanclerz Burgundii;
oraz 4 elektorzy świeccy:
- król czeski, arcypodczaszy Rzeszy;
- graf (hrabia)-palatyn reński, arcyklucznik Rzeszy;
- książę saski, arcymarszałek Rzeszy;
- margrabia brandenburski, arcyszambelan Rzeszy;
[edytuj] Zmiany w elektoracie
Z czasem grono elektorów zmieniało się. Cesarze z dynastii Habsburgów odbierali prawa elektorskie, chcąc w ten sposób ukarać swoich przeciwników.
W 1623 decyzją cesarza Ferdynanda II Fryderyk V (palatyn reński) utracił prawa za poparcie powstania w Czechach i jego elektorat przejął książę Bawarii (którym był wtedy Maksymilian I). Jednak po wojnie trzydziestoletniej na mocy pokoju westfalskiego w 1648 hrabia Palatynatu wrócił do łask i otrzymał nowy elektorat wraz z tytułem arcyskarbnika. Oznaczało to jednocześnie zwiększenie pierwotnej liczby elektorów do ośmiu.
W 1692 roku, na mocy decyzji cesarza Leopolda I, książę Brunszwiku-Lüneburga został elektorem Hanoweru i otrzymał tytuł arcychorąży Rzeszy.
Podczas wojny o sukcesję hiszpańską w 1708 elektor Bawarii stracił swój tytuł i prawo, zaś elektor Palatynatu odzyskał tytuł arcyklucznika. Później, po wojnie o sukcesję austriacką Bawaria odzyskała status księstwa elektorskiego, ale tytuł arcyklucznika pozostał przy elektoracie Palatynatu. W 1777 elektor Palatynatu odziedziczył księstwo Bawarii, ale nie dało mu to prawa do dwóch głosów.
Ostateczne zmiany wprowadzono uchwałą Sejmu Rzeszy w 1803 roku, na żądanie Napoleona:
- arcybiskupowie Trewiru i Kolonii utracili prawa wyborcze;
- arcybiskupstwo Moguncji przeniesiono do Regensburga, a jego elektor otrzymał tytuł Pierwszego Księcia Cesarstwa;
- utworzono elektorat księstwa Wirtembergii;
- utworzono elektorat marchii Badenii;
- utworzono elektorat księstwa (do 1803 hrabstwa krajowego) Hesji-Kassel;
- utworzono elektorat księstwa-arcybiskupstwa Salzburga.
Napoleon, nie bacząc na cesarza Franciszka II, nadawał książętom niemieckim nowe tytuły - elektorzy Bawarii i Wirtembergii otrzymali korony królewskie. W 1806 roku tytuł elektorski zanikł wraz ze Świętym Cesarstwem Rzymskim (Niemieckim), kiedy Napoleon po kolejnym zwycięstwie nad Austrią zmusił Franciszka II do rozwiązania Rzeszy. Ostatni czterej wyznaczeni elektorzy nie zdążyli wziąć udziału w wyborach. Tytułem elektorskim nadal posługiwał się hrabia Hesji-Kassel (mówiono o Hesji Elektorskiej).
Porównaj: kardynał
