Meänkieli
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
|
|
||
|---|---|---|
| Sprekers: | 30.000-70.000 | |
| Taalfamilie | Oeraals
|
|
| Alfabet: | Latijns | |
|
|
||
| Officieel in: | Erkende minderheidstaal in Zweden | |
| Taalorganisatie: | geen | |
|
|
||
| ISO 639-1: geen, SIL: fit | ||
|
|
||
Meänkieli ("onze taal") is een Finoegrische taal, gesproken in het meest noordelijke gedeelte van Zweden, in de omgeving van de vallei van de Tornerivier. Taalkundig gezien is Meänkieli een dialect van het Fins, maar door historische redenen heeft het de status van minderheidstaal in Zweden. In het Zweeds zijn de officiële en informele naam tornedalsfinska (Tornedalfins).
Vergeleken met Standaardfins is Meänkieli goed te onderscheiden door een gebrek aan invloed van het moderne Standaardfins in de 19e en 20e eeuw. Meänkieli bevat ook veel leenwoorden van het Zweeds met betrekking tot het dagelijks leven. Echter, de veelvuldigheid van leenwoorden is niet verschrikkelijk hoog vergeleken met enkele andere Finse dialecten. Bijvoorbeeld, het dialect van Rauma heeft ongeveer hetzelfde aantal leenwoorden als het Meänkieli. Meänkieli mist twee van de naamvallen gebruikt in Standaardfins. In Finland wordt het Meänkieli gezien als een dialect van Noord-Finland. Er wordt ook een dialect van Meänkieli gesproken in de omgeving van Gällivare die nog meer verschilt van Standaardfins.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Toen Finland onderdeel werd van Rusland in 1809, ontwikkelde het Meänkieli zich deels geïsoleerd van het Standaardfins. In de jaren '80 van de 19e eeuw besloot de Zweedse regering dat het beter zou zijn als alle inwoners van het land Zweeds zouden spreken. De gronden waren complex. Onderdeel van de reden was gebaseerd op militair belang. Ze vonden dat mensen die dicht bij de grens woonden en een taal van een aangrenzend land spraken niet te vertrouwen waren in tijden van oorlog. Op scholen in deze gebieden werd vanaf dat moment in het Zweeds onderwezen en kinderen werd verboden om een andere taal dan Zweeds te spreken op school, op veel scholen zelfs tijdens de pauzes. De bevolking heeft deze politiek zonder weerstand geaccepteerd.
Een taal die afgezonderd van het openbare leven en dus alleen onderhouden wordt in privésfeer verliest terrein. Voor vernieuwingen werd veelal het Zweedse woord opgenomen. Het Meänkieli kan dus gezien worden als een ouderwets Noord-Fins dialect met veel leenwoorden uit het Zweeds. Taalkundig gezien is Meänkieli geen aparte taal, eerder een dialect van het Fins. Echter, het feit is dat veel mensen die Meänkieli als moedertaal spreken zich ervan bewust zijn dat ze geen "fatsoenlijk" Fins spreken en dat Meänkieli geleerd wordt als gestandaardiseerde taal. Iets dat de aanspraak van Meänkieli als aparte taal in plaats van een dialect ondersteunt.
[bewerk] Meänkieli tegenwoordig
Op 1 april 2002 werd Meänkieli een van de vijf nationaal erkende minderheidstalen van Zweden. Het wordt het meest gebruikt in de gemeentes Gällivare, Haparanda, Kiruna, Pajala en Övertorneå (allen Zweden). Echter, slechts weinig medewerkers in de publieke sector hebben genoeg kennis om de taal te kunnen lezen en schrijven. Zo'n 50% van de burger-ambtenaren kunnen Fins en/of Meänkieli spreken, maar op de andere kant schrijven de sprekers van Meänkieli meestal ook Zweeds beter dan Fins of Meänkieli.
Het aantal sprekers van Meänkieli verschilt, aangezien slechts weinig mensen het Meänkieli als enige taal spreken. Het is ook afhankelijk van de gebruike context als het gaat om het spreken van een taal. Cijfers tussen de 30.000 en 70.000 sprekers worden genoemd, veelal woonachtig in Norrbotten. Veel mensen in de noordelijke gebieden van Zweden verstaan wat Meänkieli, maar het aantal dat het regelmatig spreekt ligt lager. Mensen met een Meänkielisprekende afkomst worden vaak Tornedals genoemd, al is het Finstalige gedeelte van Norrbotten veel groter dan alleen het gebied in de buurt van de vallei van de Torneälv. Oordelend op de plaatsnamen strekt het verder naar het westen, vanaf de gemeente Gällivare. Tegenwoordig neemt het gebruik van Meänkieli als actieve taal af. Weinig jonge mensen in de regio spreken Meänkieli als onderdeel van het dagelijks leven, hoewel er veel enige kennis van hebben door het gebruik van de taal in de familie. De taal wordt geleerd op de universiteiten van Stockholm en Umeå en op de technische universiteit van Luleå. De boeken van de schrijver Mikael Niemi - en vooral de verfilming van diens bestseller Populärmusik från Vittula - hebben de algemene kennis van de gemiddelde Zweed ten opzichte van het bestaan van de Finstalige minderheid flink vergroot. Sinds de jaren '80 van de 20e eeuw zijn sprekers van Meänkieli zich bewust geworden van het belang van de taal als een gedeelte van een eigen identiteit. Momenteel worden er grammaticale boeken geschreven in Meänkieli, wordt er gewerkt aan een versie in Meänkieli van de Bijbel, wordt er toneel opgevoerd in Meänkieli en worden er televisieprogramma's gemaakt in Meänkieli. Ironisch is dat dit gebeurd in een tijd waarin het aantal sprekers van Meänkieli als eerste taal drastisch afneemt.
[bewerk] Controverse
Educatie in en over Meänkieli wordt becritiseerd op grond van het feit dat Standaardfins de studenten grotere mogelijkheden geeft voor verdere studies, toegang tot de veel "rijkere" Finse literatuur en dat het de band tussen Finland en Zweden zou versterken. De overheidssteun en ondersteuning voor Meänkieli als minderheidstaal is bewezen zwakker te zijn dan die in vergelijkbare landen, zoals Noorwegen, Finland en Nederland.
Verschillende Zweedse kabinetten betoogden vele jaren dat het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden geen duidelijk verschil maakte tussen recente immigranten en inheemse minderheden, dat een groot verschil maakte voor Zweden in de kwestie van Finse sprekers, tussen 1940 en 1970 ontving Zweden 400.000 immigranten uit Finland in de stedelijke en industriële gebieden. Ook waren de mensen uit het gebied rond Torneälv zich er goed van bewust dat hun "Fins" niet "fatsoenlijk" Fins was en dat ze "echte" Finnen vaak meden omdat ze de Finse woorden niet wisten voor dingen als "gist" waar ze dan "jästi" (Zweeds: jäst, Fins: hiiva) gebruikten. Vanaf 1995 zijn beide dillema's opgelost door het verschil tussen Fins, gesproken door immigranten, en Meänkieli, gesproken door de inheemse minderheid in het noorden te benadrukken.
