Genealogie (geschiedkunde)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Genealogie, sibbekunde of stamboomonderzoek is een discipline van de geschiedkunde die zich bezighoudt met voorouderonderzoek dan wel de afstamming van de familienaam. Het beoefenen van genealogie is duidelijk een zeer aanstekelijke bezigheid, gezien de groeiende populariteit van deze vrijetijdsbesteding.
Inhoud |
[bewerk] Herkomst van achternamen
Achternamen kunnen op verschillende manieren tot stand zijn gekomen: de naam kan betrekking hebben op de voornaam van een van de ouders, schoonouders of grootouders; dit heet een patroniem. Een voorbeeld hiervan is Willem Janszoon, afgekort tot Willem Jans. De achternaam kan ook verband houden met de aardrijkskundige plek waar men vandaan komt (toponiem), bijvoorbeeld Jan van Boxmeer (van de plaats Boxmeer), maar ook Piet van de Ven (uit een veengebied) of Van de(r) Wijst (afkomstig van wijstgronden). In Vlaanderen, Brabant en Oost-Nederland komt een speciale vorm van toponiemen voor: boerderijnamen. Mensen noemden zich naar de boerderij of herberg waarin ze woonden, zoals Leferink of Groot-Kromkamp.
Door verschrijvingen van ambtenaren en geestelijken zijn vele achternamen in de loop van de tijd veranderd. Verbruggen naast Vanbrugge Van Brugge of Dupont komen voor, zodat het uitzoeken van dergelijke familienamen een hele klus kan worden. Daarentegen kwam het fenomeen vernoemen vroeger zeer vaak voor, zodat een bepaalde voornaam of een kleine variatie daarop regelmatig weer bij de nakomelingen werd toegepast wat weer enigszins houvast biedt.
Onder het regime van Napoleon werd het verplicht een achternaam te voeren vanwege de invoering van de burgerlijke stand. In het hertogdom Brabant en in Vlaanderen waren de familienamen in 1500 al bijna overal gestabiliseerd, zodat dit niet echt een probleem opleverde. In bepaalde streken van Nederland kan het voor een genealogisch onderzoeker echter problemen opleveren, omdat een familie ineens van achternaam veranderd kon zijn. Het aannemen van een achternaam werd vastgelegd in de zogenaamde registers van naamsaanneming. Die zijn een onderdeel van het bevolkingsregister. Het opgeven van een achternaam werd overigens niet altijd even serieus genomen, wat tot in onze ogen soms redelijk vreemde achternamen heeft geleid.
[bewerk] Onderzoek
[bewerk] Hoofdvormen
De meeste genealogen kiezen voor een bepaald soort onderzoek. Er zijn vier hoofdvormen te onderscheiden:
- Stamreeks: rechtstreekse voorouders in mannelijke lijn
- Kwartierstaat: alle voorouders in mannelijke en vrouwelijke lijn
- Genealogie: nakomelingen in mannelijke lijn
- Parenteel: alle nakomelingen in mannelijke en vrouwelijke lijn
Er is dus ook een beperkte betekenis van het woord genealogie: een overzicht van nakomelingen in mannelijke lijn.
[bewerk] Genealogische bronnen
Om genealogisch onderzoek te kunnen doen zijn historische bronnen nodig. In genealogisch onderzoek zijn deze bronnen bijvoorbeeld:
- Persoonlijke gegevens
- Persoonskaarten en persoonslijsten
- Doop-, trouw- en begraafregisters (kerkelijke administratie)
- Archieven van de Burgerlijke stand
- Bevolkingsregisters
- Memories van successie
- Notariële archieven
- Schepenbank-archieven
- Bidprentjes
Overigens kan geconstateerd worden dat de verzamelde gegevens interessanter worden naarmate deze aangevuld kunnen worden met persoonlijke verhalen, wat voor meer dimensie zorgt.
[bewerk] Wetenschappelijke hulpbronnen
Om de mogelijke relatie tussen personen te bepalen of te bevestigen heeft men momenteel de hulp van DNA-onderzoek. Het DNA van personen afkomstig van dezelfde voorouders zal meer onderlinge gelijkenis vertonen dan het DNA van niet verwante personen. Het mitochondriaal DNA wordt enkel doorgegeven via de moeder en is dus een bron om de afkomst via maternale weg te onderzoeken. Het Y-chromosoom is DNA dat enkel via paternale weg wordt doorgegeven.
[bewerk] Verwerken van genealogische gegevens
Zodra men genealogische gegevens heeft verzameld door middel van vragen stellen aan familieleden, zoeken naar bewaard gebleven documenten en/of foto's en de verhalen daarachter, het bezoeken van archieven, hetzij fysiek of op internet, moeten deze gegevens overzichtelijk worden gemaakt. Hierdoor wordt de samenhang tussen de verschillende namen zichtbaar, en tegelijk waar zich lacunes bevinden die ingevuld dienen te worden. Dit kan natuurlijk door het gebruik van pen en papier, maar het gebruik van een computer heeft ook op dit gebied zijn intrede gedaan. Overigens leent de computer zich bij uitstek voor verwerking van grote aantallen gegevens.
Om het uitwisselen van gegevens welke zijn gemaakt met genealogische software te vereenvoudigen is een standaard bestandsformaat ontwikkeld, gedcom geheten (bestandsextensie: .ged). Er is een ruime keuze aan genealogische software beschikbaar, uiteraard in het Engels maar zeker ook in het Nederlands, zowel betaald als gratis, van heel eenvoudig tot zeer complex. Aldfaer is een gratis programma in het Nederlands.
[bewerk] Publiceren van genealogische gegevens
Na het samenstellen van de gegevens volgt vaak de wens de bevindingen publiek te maken, hetzij in druk hetzij op internet. Er zijn drukkerijen te vinden die zich specialiseren in kleine uitgaven, waar men familieboeken kan laten drukken. Maar de meest voorkomende vorm van publicatie sinds de opmars van computers en internet is natuurlijk de homepage / website, zowel vanuit een organisatie of archief alsook de persoonlijke homepages. Hieruit vloeide weer voort de noodzaak tot het maken van overzichtssites, portals en speciale zoekmachines uitsluitend voor het toegankelijk maken van de vele genealogische gegevens.
[bewerk] Genealogische verenigingen in Nederland
Sinds het laatste kwart van de negentiende eeuw zijn er in Nederland vele verschillende genealogisch-heraldische verenigingen opgericht. De voornaamste landelijke verenigingen uit heden en verleden zijn:
- Het Centraal Bureau voor Genealogie (1945-) geeft naast het Jaarboek ieder kwartaal een tijdschrift Genealogie uit.
- Het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde (1883-) met als orgaan De Nederlandsche Leeuw.
- Het Nederlandsch Verbond voor Sibbekunde (1941-1944) gaf het tijdschrift Sibbe uit.
- De Nederlandse Genealogische Vereniging (1945-) geeft het tijdschrift Gens Nostra uit.
- De Vereniging ‘De Nederlandsche Heraut’ (1881-1897) met een gelijknamig tijdschrift gedurende die jaren.
Daarnaast verschenen er nog de volgende landelijke periodieken:
- Het Algemeen Nederlandsch Familieblad (1883-1895 en 1900-1905).
- De Navorscher (1851-1960).
- De Wapenheraut (1897-1920).
[bewerk] Genealogie als filosofische methode
In overdrachtelijke zin spreekt men van genealogie als een historische methode, die zich op huidige opvattingen richt (bijvoorbeeld wat betreft moraal, psychiatrie, seksuele oriëntatie, persoonlijke identiteit) en het historische ontstaan van deze opvattingen toont en analyseert. Friedrich Nietzsche en Michel Foucault zijn bekende filosofen, die genealogisch onderzoek verrichtten.
Zie ook Nietzsches genealogie. Voor Foucaults invloedrijke interpretatie van Nietzsche, zie: Nietzsche, de genealogie, de geschiedschrijving.
