Biologische landbouw en voeding
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Biologische landbouw en voeding is een verzamelnaam voor landbouwmethoden en voedingsmiddelen die voldoen aan bepaalde eisen op het gebied van milieu, natuur en landschap, het welzijn van dieren en productiemethoden. In Nederland wordt ook het woord ecologisch gebruikt en de Engelse term is organic. Deze termen verwijzen naar dezelfde landbouwmethoden, waarvan de minimale eisen internationaal zijn overeengekomen en vastgelegd. De eisen gelden op het gebied van:
- certificatie en toezicht
- plantaardige landbouw
- veehouderij
- bereide voedingsmiddelen
- import
In sommige gevallen kan men zeggen dat de biologische landbouw zo veel mogelijk gebruik maakt van technieken en methoden van vóór 1900 toen kunstmest en chemische bestrijding in opgang kwamen. In andere gevallen daarentegen is biologische landbouw juist uiterst modern en innovatief. Voorbeelden daarvan zijn het gebruik van sluipwespen voor het bestrijden van ongedierte in kassen en het gebruiken van branders voor onkruidbestrijding in plaats van chemische herbiciden.
Voor de precieze eisen, zie de website van stichting Skal.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken van plantaardige landbouw
Kenmerk van die landbouwmethoden is dat er gepoogd wordt te werken met zo weinig mogelijk milieubelastende middelen en methoden. Hierbij staat het bodemleven centraal, wat op zijn minst verstoord, zoniet vernietigd wordt door kunstmest (of drijfmest) en pesticiden, vandaar het verbod op het gebruik hiervan. Het organische stofgehalte speelt hier een belangrijke rol, en moet (in de meeste gevallen) opgedreven worden. Men noemt dat ook wel duurzame landbouw want de ecologische efficiëntie wordt opgedreven, doordat men poogt de synergieën met het (te stimuleren) bodemleven maximaal te benutten. Indien juist toegepast, verbetert de bodemvruchtbaarheid, en dus ook de opbrengst, jaar na jaar, na de omschakelings- (en bodemherstel)periode. In de plantaardige landbouw zijn er de volgende belangrijke verschillen met de gangbare landbouw:
[bewerk] Het gebruik van bestrijdingsmiddelen
Er worden geen chemisch-synthetische bestrijdingsmiddelen gebruikt. Alleen bij acuut gevaar voor de teelt mogen niet-chemisch-synthetische gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt. Vooral in de biologische fruitteelt kan men in de meeste gevallen nog niet zonder gewasbeschermingsmiddelen. Toegestane middelen zijn:
- zeep
- minerale olie
- ijzerfosfaat
- bacteriepreparaten
- kopersulfaat (in Nederland verboden, maar in andere landen toegestaan)
- pyrethrine
[bewerk] Genetisch gemodificeerde gewassen
Het gebruik van genetisch gemodificeerde gewassen is onder de criteria van de International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM) niet toegestaan.
[bewerk] Het soort gewas en de manier van verbouwen
Methodes die worden gebruikt in de biologische akkerbouw en tuinbouw om het gebruik van bestrijdingsmiddelen te voorkomen zijn onder meer een keuze voor resistente rassen en vruchtwisseling waarbij gewassen minder frequent worden geteeld. Er wordt een vruchtwisselingschema's van vijf tot zeven jaar aangehouden. Bij optreden van ziekten of plagen oogst men soms vroeger. Belangrijk is om te werken aan de weerstand van planten door overmatige bemesting te vermijden. Soms passen biologische telers biologische bestrijding toe.
Kunstmest met uitzondering van kieseriet mag niet worden gebruikt, mest uit andere veehouderijsystemen, zoals gangbare een scharrelveehouderij zo min mogelijk. Onkruid wordt voor een groot deel met de hand of machinaal bestreden.
Veel biologische boeren zijn ook in andere opzichten anders dan gangbare boeren met de landbouw bezig. Zo hebben ze vaker een gemengd bedrijf (zowel akkerbouw als veeteelt) en besteden meer arbeid en tijd aan natuurontwikkeling op het bedrijf.
Zie ook ons artikel over een vorm van inzaaien: de biologische zaaitabel.
[bewerk] Kenmerken van veehouderij
Ook zijn er tal van regels over de wijze waarop er met dierenwelzijn omgegaan wordt.
[bewerk] Leefomstandigheden
Het aantal vierkante meters dat een dier tot zijn beschikking heeft is groter, er zijn beperkingen van het op stal zetten en varkens, koeien en kippen beschikken over daglicht en hebben een uitloop naar buiten. Afbranden van snavels bij kippen en het staartknippen bij varkens is niet toegestaan.
[bewerk] Voeding
Dieren moeten, waar mogelijk, gevoerd worden met biologisch geproduceerd diervoer. Alleen als er niet voldoende biologisch voer beschikbaar is, mag door de veehouder ander voer ingekocht worden, dit komt zelden voor.
[bewerk] Medicijnen
Net als in niet-biologische landbouw is het gebruik van groeihormonen tijdens het productieproces verboden. Ook Antibiotica mogen niet preventief worden toegediend, enkel wanneer een dier ziek is.
[bewerk] Kenmerken van bereide voedingsmiddelen
Bedrijven die biologische voedingsmiddelen willen bereiden dienen in het bezit te zijn van de juiste certificaten. Er moet een duidelijke administratie bijgehouden worden van biologische grondstoffen die binnenkomen, en biologische producten die geleverd worden aan bijvoorbeeld winkels of andere bedrijven. Biologische levensmiddelen moeten gescheiden worden opgeslagen van niet-biologische levensmiddelen, en de productielijnen moeten goed schoongemaakt worden, zodat er geen besmetting plaatsvindt van de biologische levensmiddelen met reguliere levensmiddelen.
Biologische voeding mag geen chemisch-synthetische geur- kleur- en smaakstoffen bevatten en ook geen conserveringsmiddelen. Ook zijn er strenge eisen aangaande de etikettering. Als uitzondering op de algemene regel mag biologische wijn overigens wél sulfieten bevatten. [1]
[bewerk] Omvang
De biologische landbouw is wereldwijd de snelstgroeiende sector binnen de voedingsmiddelenbranche. Wereldwijd is de omzet voor biologische producten sinds 2001 verdubbeld. De groep consumenten, die biologisch geproduceerd voedsel koopt, neemt toe. Naast natuurvoedingswinkels bieden ook supermarkten een steeds uitgebreider assortiment biologische producten aan. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft het streven om de consumptieve bestedingen aan biologische voeding te laten groeien naar 5% van de totale uitgaven aan voeding in 2007 en het biologische landbouwareaal naar 10% van het totale landbouwareaal in 2010.
In 2004 was het marktaandeel van biologische voeding 1,8% en het biologische landbouwareaal 2,5% van het totaal. [2]
[bewerk] Specifieke problemen
Onderzoek over het al dan niet gezonder zijn van biologische producten versus producten uit de gangbare landbouw staat nog in de kinderschoenen. In 2005 werd uit onderzoek uitgevoerd door het Louis Bolk Instituut duidelijk dat biologische zuivel meer gezondheidsbevorderende stoffen bevat dan zuivel uit de gangbare landbouw. Het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselveiligheid heeft in dat jaar ook budget gereserveerd voor nader onderzoek. Overigens is het niet alle consumenten van biologische producten te doen om een betere kwaliteit van de producten. Een aantal van hen koopt biologisch enkel of ook vanwege het duurzame productieproces, en niet (alleen) vanwege de veronderstelde positieve effecten van het eindproduct op gezondheid of smaakbeleving.
De afstemming tussen aanbod en vraag is moeilijk: boeren die hun producten biologisch willen afzetten komen soms op een wachtlijst te staan of moeten hun biologische producten als gangbaar verkopen tegen lagere prijzen. Op andere momenten dreigt door een groeiende vraag en een achterblijvende productie tekorten de ontstaan
Uit diverse onderzoeken blijkt dat burgers vaak een natuur- en diervriendelijke landbouw wensen, waarbij men aangeeft dat men bereid is hier een meerprijs voor te betalen. Het consumentengedrag blijft daar vaak bij achter: vaak wil men een product toch tegen een zo laag mogelijke prijs en kiest men dus liever voor goedkopere producten uit de gangbare landbouw. Niettemin groeit de markt voor biologische producten fors, zeker als je deze groei afzet tegen het klimaat in supermarkten waar de focus sterk op prijs is komen te liggen. Actuele cijfers over de markt van biologische producten zijn te vinden op de website van het Platform Biologica.
[bewerk] Biologische landbouw en de milieu- en voedselproblematiek
Vaak wordt zonder meer aangenomen dat biologische landbouw de enige manier is om op een milieuvriendelijke wijze voedsel te verkrijgen. De biologische landbouw is op bepaalde vlakken wel minder belastend voor dier en milieu dan de gangbare landbouw. Door critici worden kanttekeningen geplaatst bij biologische landbouw.
- Kunstmest mag niet worden gebruikt, en de boer staat enkel dierlijke mest en compost ter beschikking. Om dit te verkrijgen is veel extra land nodig. Landbouwgrond, zelfs biologische landbouwgrond, is veel minder rijk aan plantensoorten dan bijvoorbeeld tropisch regenwoud of Hollands moerasbos.
- Door gebruik van natuurlijke meststoffen is het moeilijk de dosering af te stemmen op wat het gewas nodig heeft. Op momenten dat het gewas veel voedingsstoffen nodig heeft ontstaat een tekort waardoor de opbrengst lager wordt. Aan de andere kant is er een overschot aan meststoffen op het moment dat het gewas minder hard groeit. Deze meststoffen spoelen uit de bodem en komen terecht in het grond- en oppervlaktewater, waar het een vervuilende invloed heeft.
- De biologische landbouw is niet efficiënt genoeg om de hele wereldbevolking van voedsel te voorzien.
Bovenvermelde elementen worden echter weerlegd met feiten als:
- Het hongerprobleem in de wereld is geen kwestie van tekorten, maar een probleem van verdeling en distributie.
- Vooral in ontwikkelingslanden is gebleken dat met biologische methoden soms tot 200 % meer opbrengst gerealiseerd wordt ten opzichte van conventionele methoden (het gemiddelde ligt op + 18 %). Bovendien blijken kunstmest en bestrijdingsmiddelen in toenemende mate onbetaalbaar voor kleine boeren in ontwikkelingslanden.
- Omdat er in de regel geen verse dierlijke mest in de bodem wordt gebracht, kan er geen sprake zijn van uitspoeling van meststoffen. Er is geen sprake van dosering op wat het gewas nodig heeft. De kern van de biologische landbouw is een gezonde bodem, waar de plant uithaalt wat hij nodig heeft.
- Voor de productie van compost is niet meer land nodig dan voor de productie van kunstmest. Er is slechts een fractie nodig van de energie die voor kunstmestproductie- en transport vereist is.
- De gangbare landbouw erkent inmiddels meer en meer de zogenoemde 'kraamkamerfunctie' van de biologische landbouw (dus een methode waarin nieuwe technieken en methodes uitgeprobeerd kunnen worden) en neemt inmiddels technieken en methodes over om tot een milieuvriendelijkere gangbare landbouw te komen. [3]
[bewerk] Misverstanden
In kranten en tijdschriften worden vaak de begrippen ‘biologisch' en ‘biologisch-dynamisch' verward. Afgezien van de definitieverschillen is de biologisch dynamische landbouw qua areaal zeer veel kleiner dan de biologische landbouw.
Bovendien zijn de begrippen ecologisch en biologisch beide ook verbonden met wetenschappelijke vakgebieden, wat soms tot misverstanden leidt.
De afkorting ‘bio' voor biologisch veroorzaakt soms verwarring met biobrandstoffen (brandstoffen op plantaardige of andere organische basis), bio-smeermiddelen en zelfs met bio-industrie (intensieve veehouderij).
Het is beter om het woord ‘biologisch' niet af te korten. Eventueel kan de aanduiding ‘EKO' (altijd met hoofdletters) gebruikt worden als afkorting aangezien dit keurmerk in Nederland een dominante marktpositie heeft.
[bewerk] Keurmerken
- Het EKO-keurmerk wordt toegekend door Stichting Skal, die zorg moet dragen voor de naleving van de principes die voorgeschreven zijn voor biologische landbouw. Dit keurmerk geeft aan dat een bedrijf volgens biologische criteria werkt, kortweg gezegd dat geen bestrijdingsmiddelen of kunstmest worden gebruikt.
- Het Demeter-keurmerk geeft aan dat er gewerkt wordt volgens biologisch-dynamische principes, gebaseerd op de antroposofie van Rudolf Steiner.
- Milieukeur is een Nederlands keurmerk gebaseerd op regelgeving die minder streng is dan bijvoorbeeld de biologische landbouw.
- Het Belgische BIOGARANTIE-keurmerk wordt toegekend door BLIK (Integra) en CERTISYS
[bewerk] Externe links
- Website van de International Federation of Organic Agriculture Movements
- Platform Biologica, de organisatie voor biologische landbouw en voeding
[bewerk] Literatuur
- Jaap Melgers: Biologische akkerbouw, handleiding, achtergrond en praktijk (Jan van Arkel, 1993)
- Adrian Myers: Organic Futures, The Case for Organic Farming (Green Books, 2006)
- Willy Schilthuis: Anders omgaan met de aarde, biologisch-dynamische landbouw voor nu en later (Christofoor, 1995)
- Kees van Veluw: Biologische veehouderij, handleiding, achtergrond en praktijk (Jan van Arkel, 1994)
- Bart Willems: Biologische groenteteelt, handleiding, achtergrond en praktijk (Jan van Arkel, 1996)
| Bronnen, noten en/of referenties: |
|
