See also ebooksgratis.com: no banners, no cookies, totally FREE.

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Sada - Wikipedia

Sada

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Sada
Situación
Xentilicio 1: Sadés - Sadense
Xeografía
Provincia: Provincia da Coruña
Comarca: Coruña
Área: 27,4 km²
Entidades de poboación: 8 parroquias
Capital do concello:
Latitude e lonxitude:
Altitude máxima: - m.
Altitude mínima: m.
Zona horaria: 2 UTC + 1
Demografía (2007)
Poboación: 13.606 hab.
Densidade: 496,57 hab./km²
Uso do galego 3 (2001)
Galegofalantes sobre o total da poboación: 88,74 %
Falantes do galego no tramo 5 a 29 anos
Sempre: 17,36 %
Ás veces: 61,93 %
Nunca: 20,71 %
Política (2007)
Concelleiros 4: PPdeG 2 (857 votos - 10,46 %)
BNG 6 (2.805 votos - 34,22 %)
PSdeG-PSOE 2 (859 votos - 10,48 %)
Outros: PDSP 6, ASU 1 (PDSP: 2.542 votos - 31,01%; ASU: 626 votos - 7,64 %)
Alcalde: Abel López Soto (BNG)
Eleccións municipais en: Sada

Eleccións municipais en Sada

Censo electoral (2007)
Total electores: 12.727 - 100 %
Votantes: 8.264 - 64,93 %
Abstencións: 4.463 - 35,07 %
Votos en branco: 146 - 1,77 %
Votos nulos: 67 - 0,81 %
Orzamentos (2000)
Enderezos
Enderezo físico: Avenida da Mariña, 25
Teléfono: 981 620 075
Fax: 981 623 655
Código postal: 15.160
Correo electrónico: turismo@sada-ayuntamiento.es
www.ayuntamientodesada.com

Notas:
1 Véxase no Galizionario.
2 No verán: UTC + 2.
3 Datos de 2001 publicados en 2004.
4 Eleccións municipais maio 2007.

Sada é un concello da provincia da Coruña en Galicia. Pertence á comarca da Coruña.

Poboación no 2007: 13.606 habitantes segundo o INE (13.134 no 2006, 12.867 no 2005, 12.453 no 2004, 11.963 en 2003).

Xentilicio (véxase no Galizionario) : Sadés - Sadense

Evolución da poboación de: Sada - desde 1900 ata 2004 -
 1900  1930  1950  1981  2004
 6.569  8.508  7.345  7.792  12.453
Fontes: INE e IGE

(Os criterios de rexistro censal variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)


Índice

[editar] Lugares de Sada

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Sada vexa: Lugares de Sada.

[editar] Parroquias

[editar] Historia

[editar] Idade Antiga

As orixes de Sada son bastante incertas. Se consideramos as palabras de Florencio Vaamonde Lores, remitiríanse a un primeiro asentamento lacustre do que se terían achado restos nas Brañas. Porén, o que si se ten por certo é o desenvolvemento sobre a súa xeografía da Cultura Castrexa, materializada en oito asentamentos identificados dos que destacan os de Meirás, San Amede e, sobre todo, Agra das Arcas. Son castros na súa maioría de ocupación tardía, profundamene romanizados a partires do s. I d.C. Tamén se coñecen, máis vagamente, se cabe, asentamentos romanos en diferentes puntos, así coma dous restos interesantes da súa civilización: unha ara votiva localizada baixo a igrexa de Meirás e dedicada ao deus Coso Udaviniago, e unha lápida funeraria, empotrada no muro do cemiterio de Soñeiro, que representa a un individuo togado.

[editar] Idade Media

A Idade Media, e non é por caer en tópicos, atópase envolta nunha escuridade case impenetrable. As referencias que temos a Sada na documentación son escasas, se ben é certo que nunca se realizou investigación de ningún tipo sobre este particular. Sabemos da dependecia nobiliar e eclesiástica, concretamente das familias dos Condes de Présaras primeiro, logo dos Andrade, e dos mosteiros das Xubias e, sobre todo, Sobrado, que probablemente posuíra unha granxa en Samoedo dedicada fundamentalmente á produción vinícola. Asemade, durante todo o período, sufriría, segundo nos remite Florencio Vaamonde, numerosas invasións e saqueos: os normandos no 846 e 859, Almanzor no 997 ou o duque de Lancáster no 1379.

[editar] Idade Moderna

Non acontece o mesmo coa Idade Moderna. Se xa as fontes son moito máis abundantes e ricas, existen, ademais, algúns estudos que toman a vila sadense por centro, nomeadamente os de Meijide Pardo sobre a súa industria[1]. Ademais, contamos xa con datos demográficos medianamente fiables desde o s. XVI e precisos desde o XVIII, grazas, sobre todo, ao Catastro de Ensenada, que tamén nos achega numerosa información no eido socio-profesional, económico e mesmo xeográfico. Hai que destacar a pertenza das parroquias e vila de Sada á Xurisdicción de Miraflores.

Entre os séculos XVII e XVIII cabe resaltar a forte actividade industrial desenvolvida na vila e que podemos dividir en dúas etapas:

[editar] A industria téxtil

Na primeira delas, que iría do 1674 ao 1762, instaláronse fábricas téxtiles de varios tipos, todas elas promovidas polos flamencos Baltasar de Roo e Adrián Kiel, que chegaran a Galicia exiliados do seu país natal.

No 1674 fundarían a fábrica de enxarcia e lona que, asemade, había ser a máis duradeira. Comezaron empregando maioritariamente a persoal especializado de orixe flamenca, mais pronto incorporarían a boa parte da poboación sadense, ata o punto de abandonárense en boa medida as tradicionais actividades pesqueiras. A gran maioría dos habitantes da vila e das parroquias colindantes traballaban na industria, aínda que os cargos de responsabilidade os seguían a ocupar os flamencos. A fábrica surtía das pertinentes teas e cordeis á Real Armada, polo que recibíu numerosos privilexios do rei Carlos II. Co obxecto de garantir a súa seguridade ergueríanse as baterías defensivas de Fontán primeiro e Corbeiroa despois. Esta puxanza quebraría á morte dos fundadores, a de Roo en circunstacias violentas, pois os seus descendentes non terían capacidades nin entendemento entre si para continuar á fronte. Así, a fábrica remataría abandonada ata que a propia Coroa se fixo cargo dela, xa coma Real Fábrica de Jarcia y Lona, revitalizándoa en gran medida. Non obstante, no [1762] sería trasladada a Ferrol, nunha ría máis pechada e, xa que logo, máis defendible ante un ataque marítimo. Aproveitando a puxanza da fábrica de enxarcia e lona, Roo e Kiel puxeran adiante no século XVII outras dúas empresas similares. En primeiro lugar, no 1674 fundarían unha fábrica de mantelería e lenzos, surtidora da Casa Real, introducindo así o cultivo do liño en Galicia[Cómpre referencia]. Once anos despois emprenderían o terceiro reto, a fábrica de panos, confeccionando produtos de excelente calidade. Tanto que espertaron as iras dos ingleses, que vían perigar a súa oligarquía comercial neste sector. No 1713, coa morte de Roo, pechaba esta última fábrica, e no 1725, a de mantelería era trasladada á Coruña.

[editar] A industria da salga

Co declive da producción téxtil e o traslado da Real Fábrica a Ferrol, Sada viviría un importante declive económico, compensado por importantes melloras na saúde dos veciños, que, segundo apunta Joseph Cornide, viñan padecendo febres a causa das polucións emenadas pola empresa. Non había durar esta crise económica moito tempo. Axiña chegaría un gran número de empresarios ou "fomentadores" de orixe catalá a desenvolver as súas industrias na nosa xeografía. Desde as derradeiras décadas do século XVIII e durante a primeira metade do XIX establecerían as súas fábricas nos núcleos de Sada e, sobre todo, Fontán. Algúns destes cataláns instalados en Sada serían José e Juan Albanell, Juan Ballester, Francisco Bargalló, Josep Caminada, José Carbonell, Andrés e Cayetano Dalmau, Gerónimo Estefanell Galup, Francisco Ferrer i Albá, José Goel, José Grau, Juan Lampallás, Tomás Maristany, Francisco Marticó, Francisco e Juan Miró, Juan Oliver, Juan Ortoll, Daniel e Juan Pasqual Barreras, Francisco Plá, Francisco Pullés Serra, José Torrens i Ros, Ramón Tort, Cristóbal, Francisco e Juan Vidal, etc. Varios destes apelidos pervivirían na antroponimia sadense ata o século XX, casos de Vidal e Maristany.

A chegada dos cataláns supuña para Sada a recuperación dun sector fundamental da súa economía: o pesqueiro. Así, os "mareantes" pasaban a traballar para as fábricas de salga, asinando contratos que os vinculaban a eles. O nivel cuantitativo das producións sería moi alto.

[editar] Idade Contemporánea

No 1812 prodúcese un cambio significativo na nosa historia: no marco do fervor liberal confórmanse os novos concellos, agrupando as antigas parroquias. No de Sada confluirán as oito actuais máis a de San Xoán de Lubre, posteriormente adherida ao de Bergondo. Poucos datos temos sobre eses anos. Sabemos do papel significativo de Sada na Guerra de Independencia, durante a cal recobraron as súas funcións defensivas os castelos de Fontán e Corbeiroa e na que, supostamente, o rexedor da Xurisdicción de Miraflores (á que Sada pertencía) Manuel Colmelo Freire de Andrade protagonizou unha gran xesta, segundo nos refire Lugrís Freire. O 1 de xuño do 1809 chegaron á vila un oficial francés e vinte soldados a cabalo, solicitando a Manuel Colmelo que lles proporcionase unha lancha para cruzar a ría. Colmelo así o fixo, mais, xa de camiño, retirou unha táboa da embarcación, afundíndoa. Esta acción sería decisiva, segundo Lugrís Freire, para a inmediata vitoria contra os franceses na batalla de Ponte Sampaio.

[editar] O periodo Isabelino e o Sexenio Democrático

A penas temos documentación algunha sobre a primeira metade do século XIX. Os libros de actas máis antigos que se conservan corresponden aos anos 50. Estaba daquela a Casa Consistorial estaba situada na parroquia de Mondego, o que suscitou a crítica de varios Alcaldes que entendían debía estar na vila, e o feito de acharse en Mondego obedecía aos intereses das importantes familias que tiñan a súa residencia nela. A política municipal obedecía, así no período Isabelino coma nos posteriores, aos cambios que se producían, vía alzamento primeiro, vía elección despois, a nivel estatal. Así, coa Revolución do 1868, constitúese unha Corporación demócratica, liderada por Salvador Casanova Martí, pero que en breve será substituída, logo das primeiras eleccións por sufraxio universal masculino no 1869, por outra de carácter liberal, con José Benito Posse y Aguiar coma Alcalde, que repetirá mandato no 1871. José Benito Posse era o señor do pazo de Santa María de Sada, e un paradigma máis do peso que seguían a ter as vellas elites na sociedade decimonónica, e que persistiría ata mediados do século XX. No 1873, coa proclamación da I República, en Sada triunfaba a tendencia federal, con Casimiro López Gándara, chegando a ser declarado o concello coma cantonal logo do pronunciamento militar do 1874. Tomaba posesión da alcaldía o conservador Francisco Posse Nicolich, fillo de José Benito, trasladándonos así dun período, o do Sexenio Democrático, a outro novo, a Restauración Borbónica.

[editar] A Restauración Borbónica

Na Sada da Restauración hanse crear dous bloques ou familias políticas ben diferenciadas. Por unha banda a liberal, composta maioritariamente por propietarios rendistas do rural e liderada polo facendado de Soñeiro Antonio Domínguez Fariña. Nela estaba integrada unha tupida rede familiar, coa participación de numerosos curmáns e parentes políticos daquel. A esta facción estarían tamén vencellados os republicanos coma o industrial Jaime Casanova Mirabent ou Ángel López Vidal, que había ser Alcalde en seis ocasións. Da outra banda temos aos conservadores, provintes dun ámbito máis urbano e liderados durante un longo período polo farmacéutico Avelino Castañeira. Ambos grupos políticos alternaríanse á fronte do Concello, non sen manteren numerosas confrontacións. Estaban ao servizo de redes clientelares moi afondadas nas parroquias. Hai que destacar, contra o final do período (1922), a traída desde A Coruña do kiosko La Terraza, sublime mostra do modernismo galego.

[editar] A Ditadura de Primo de Rivera

Durante a ditadura de Primo de Rivera produciríanse algúns feitos de significación, coma a chegada do tranvía, a construción das escolas de Sada y Sus Contornos, sufragada pola sociedade homónima de New York, ou, no eido cultural, a publicación, nos anos 1925 e 1926, da revista Mariñana, dirixida por Eduardo García Ramos e na que destacou coma colaborador o xornalista Manuel L. Freire Calvelo. Os rexedores máis importantes do período serán Manuel Dopico Otero e Enrique López Hernández, ambos de carácter populista, en consonancia co propio réxime.

[editar] A II República

Logo do triunfo republicano na maioría das cidades nas eleccións municipais do [[1931], proclamábase a II República, e en Sada constituíase a nova Corporación, integrada por membros da ORGA e encabezada por Justo Rodríguez Pérez. Ao ano seguinte este dimitiría, sendo elixido no seu lugar Antonio Fernández Pita. Mais o verdadeiro protagonismo neste período non o van ter as institucións políticas, senón o amplo entramado asociativo que compuñan os diversos sindicatos ligados á CNT (Sindicato de Oficios Varios de Sada, Sindicato de Profesiones Varias de Meirás, La defensa del agricultor, de Soñeiro, Sindicato de Oficios Varios y Campesinos de Carnoedo, Sindicato Campesino de Mondego e Unión Campesina de Osedo y sus Contornos), agrupacións agraristas, centros culturais (Ateneo de Cultura Política y Social, etc.) e partidos políticos (ORGA, PRRS, UR, IR, PRR, CEDA e, especialmente, o PG). Os sindicatos, nomeadamente os de Sada e Meirás, manterán importantes conflitos con propietarios e empresarios. Asociacións coma o Ateneo de Cultura Política y Social, dirixido por Juan Antonio Suárez Picallo, han promover actividades encamiñadas á difusión cultural e á ilustración da clase obreira, coa celebración de conferencias e tertulias, a realización de excursións, etc.

[editar] A Guerra Civil e o Franquismo

Mais todo isto virase abaixo tralo golpe militar de xullo do 1936. En Sada terase coñecemento da nova o mesmo día 18. José Monzo Ríos, Presidente do Sindicato de O.V., Secretario da CNT en Sada e cabeza da agrupación local da FAI, dirixirá unha expedición de tres camións á Coruña co obxecto de conseguir armas para a defensa de Sada, mais estas lles serán negadas. Así, os falanxistas, dirixidos por Oliete, tomarán a vila o día 23, comezando así o calvario de moitos que, por non compartiren as ideas políticas do novo réxime, terán que se agochar ou fuxir. O alcalde Fernández Pita será encarcelado e sometido na Coruña a un consello de guerra sumarísimo que o condenaría a morte, sendo executado o 27 de novembro dese mesmo ano. En Sada serían paseados numerosos sindicalistas.

Comezaba unha etapa de profunda decadencia. Para mostra, os datos demográficos, que situaban á poboación sadense en 8.700 habitantes para o 1935 e en menos de 7.000 vinte anos despois. Motivo deste descenso foi a emigración primeiro a América e logo a Europa. No eido económico cabe destacar, en contraste, o auxe do sector pesqueiro nos anos 60 e a pervivencia das conserveiras, así coma a instalación de numerosas telleiras nas Brañas.

[editar] Persoeiros

[editar] Alcaldes de Sada

(ca. 1840-1868)

  • Gonzalo Gil Taboada
  • José María Espantoso
  • Antonio López
  • Antonio Arias Sanjurjo
  • José Benito Posse y Aguiar

(1868-1875)

  • Salvador Casanova Martí
  • Casimiro López Gándara
  • Francisco Posse Nicolich

(1875-1923)

  • Nicolás López Puga
  • Salvador Mora Solá
  • José Gayoso Golán
  • José María Montes Rouco
  • Antonio Domínguez Fariña
  • Joaquín Uribe Zumárraga
  • José Patiño Méndez
  • Eduardo Babío Suárez
  • Antonio Ponte Díaz
  • Jaime Casanova Miravent
  • Ángel López Vidal
  • Avelino Castañeira Díaz
  • Manuel Domínguez Guitián
  • José Mora Soto
  • Luis Pita da Veiga Morales

(1923-1931)

  • Enrique Cimadevila Rey
  • Manuel Dopico Otero
  • Enrique López Hernández
  • José Gayoso Calvo
  • Juan Rey Díaz
  • José Guitián Seoane

(1931-1936)

(1936-1979)

  • Toribio Pollán Nieto
  • Manuel Roo Ben
  • José María Fajardo de Andrade Prieto
  • Miguel Pérez Sanjurjo
  • Guillermo del Valle Ordieres
  • Juan C. Fernández Arévalo
  • Nicolás Blanco Blanco

(1979-2007)

[editar] Asasinados na represión franquista (1936-1938)

[editar] Republicanos mortos en combate

  • Ricardo Castro Vidal

[editar] Agrupacións culturais e políticas

[editar] Sindicatos e agrupacións obreiras

[editar] Grupos, partidos ou bloques políticos

  • Organización Republicana Gallega Autónoma-ORGA/PRG) (1931-1933-1934)
  • Agrupación Local del Partido Republicano Radical Socialista en Sada-PRRS (1931-1933)
  • id. Unión Republicana en Sada-UR (1935-1936)
  • id. Izquierda Republicana en Sada-IR (1935-1936)
  • Agrupación Socialista de Sada-Partido Socialista Obrero Español-PSOE (1936/1976-)
  • Radio Comunista de Sada-Partido Comunista de España-PCE (1936)
  • Socorro Rojo Internacional (1936)
  • Agrupación Local del Partido Republicano Radical en Sada-PRR (1931-1936)
  • id. Partido Agrario Español en Sada-PAE (1931-1933)
  • id. Confederación Española de Derechas Autónomas-CEDA (1935-1936)
  • Alianza Popular-AP/Partido Popular-PP (1979-1989-)
  • Falange Española Tradicionalista de las Juntas de Ofensiva Nancional Sindicalista-FET de las JONS (1936-1975)
  • Grupo Local do Partido Galeguista en Sada-PG (1931-1936)
  • Bloque Nacionalista Galego-BNG
  • Esquerda Galega-EG
  • Alianza de Esquerdas en Sada-Fronte Popular (1935-1936)

[editar] Asociacións agrarias

[editar] Asociacións culturais

[editar] Patrimonio

[editar] Patrimonio arquitectónico

O patrimonio arquitectónico conservado é, desgraciadamente, escaso en comparación co que existía hai poucos anos. A especulación urbanística e a pouca concienciación levou á desaparición de numerosos vestixios arqueolóxicos ou arquitectónicos de carácter así popular coma modernista.

Hoxe consérvanse:

[editar] Xacementos castrexos ou romanos

  • Castro de Sada ou Riobao (Sada)
  • Castro de Samoedo ou Agra das Arcas (Osedo)
  • Castro de Mosteirón(Mosteiróon)
  • Castro de Meirás (Meirás)
  • Castro de Taibó (Carnoedo)
  • Castro de Espiñeiro (Carnoedo)
  • Castro de San Amede (Carnoedo)
  • Castro de Punta do Castelo (Veigue)
  • Xacemento de San Pedro (Veigue)
  • Xacemento de Armenteiro (Carnoedo)

[editar] Arquitectura civil

[editar] Baterías defensivas
  • Fontán (Sada)
  • Corbeiroa (Sada)

[editar] Pazos e quintas
  • Pazo de Santa María (Sada)
  • Pazo dos Oreiro (Sada)
  • Pazo do Castro de Samoedo (Osedo)
  • Pazo do Castro en Enriba (Osedo)
  • Pazo de Trasín (Mondego)
  • Pazo de Fortiñón (Mondego)
  • Torres de Meirás (Meirás)
  • Casa da Granxa ou de Barrié (Mondego)

Neste apartado cabe resaltar a recente desaparición (no ano 2006) da decimonónica Casa Campanioni, en Riobao, soberbia edificación rodeada por un fermoso xardín francés; e a Casa do Sarxento, en Meirás. Foron derrubadas para construíren un edificio de pisos e unha urbanización respectivamente.

[editar] Outros
  • Escolas de Sada y sus Contornos
  • La Terraza
  • Salón Moderno

[editar] Arquitectura relixiosa

[editar] Igrexas e capelas

(Exclúense as de fabricación moderna.)

  • Igrexa Parroquial de Santa María de Sada (S. XVII. Foi derrubada e reconstruída, conservando unicamente, e de xeito parcial, a fachada)
  • Capela de San Roque, Sada (Finais do s. XIX)
  • Igrexa parroquial de San Andrés de Carnoedo (1878)
  • Capela de San Amede, Carnoedo (anos 20 do s. XX)
  • Igrexa parroquial de de San Xián de Osedo (S. XIX)
  • Capela de San Roque, O Castro, Osedo (Finais do s. XIX)
  • Igrexa parroquial de San Nicolás de Mosteirón (S. XIX)
  • Igrexa parroquial de San Xián de Soñeiro (1848)
  • Capela do Espírito Santo, Soñeiro (S. XIX)
  • Igrexa parroquial de Santa Comba de Veigue (S. XIX)
  • Capela da Milagrosa, Meirás (Comezos do s. XX)

[editar] Cruceiros
  • Carnoedo
  • Pazos (Sada)
  • Meirás
  • Mondego
  • Soñeiro

[editar] Cemiterios destacados
  • Fiunchedo (Sada)
  • Carnoedo
  • Mondego

[editar] Arquitectura popular

Dentro da chamada arquitectura popular destacan numerosas vivendas de tipoloxía mariñeira nas áreas da Tenencia e Fontán, ambas na parroquia de Sada. Asemade, existen moitas outras de carácter campesiño esparexidas polas oito parroquias, con especial relevancia, pola súa antigüidade, algunhas de Mondego.

Outros elementos arquitectónicos de importante presenza son os hórreos de tipoloxía mariñá, é dicir, de madeira. Atopamos exemplos notables en toda a xeografía do concello, destacando un do Tarabelo (Sada) en forma de "L" e outro de Samoedo (Sada) de cinco pes.

En Meirás consérvanse en estado absolutamente ruinoso os restos dun muíño de vento circular e de gran altura, que dá nome a toda a zona. Asemade, son varios os muíños de auga que, en mellores ou peores condicións, chegaron a nós, coma o do Tarabelo ou o das Meilanas.

[editar] Patrimonio natural

O patrimonio natural sadense aparece igualmente deturpado pola acción humana, debido a unha antropización da paisaxe totalmente inconsciente e desordenada, que obedece a intereses económicos e non a criterios ecolóxicos e estéticos.

  • Humidal das Brañas
  • Tramo costeiro Fontán-Carnoedo-Veigue

[editar] Galería de imaxes

Vexa o artigo principal en: Galería de imaxes de Sada

[editar] Imaxes de hoxe

[editar] Imaxes de onte

[editar] Sada na cultura popular

  • Somos os lulos de Sada/ non o podemos negar;/ este ano n’hai parrocha/ cagou o demo no mar.
  • En Samoedo/ caldo acedo/ e en Sada/ merda asada.

[editar] Notas

  1. "Aportación a la historia industrial coruñesa: las fábricas textiles de Sada (1675-1762)", en Revista Instituto José Cornide de Estudios Coruñeses, ano 1, nº 1, 1965, pp. 77-126; "La economía marítima de Sada y Fontán en la época precapitalista. Los salazoneros catalanes", en Anuario Brigantino, nº 18, 1995, pp. 91-104
  2. | Artigos e poemas de Montes Rouco, RAG
  3. Freire-Calvelo na Biblioteca da USC
  4. Artigos dixitalizados de Freire calvelo, RAG

[editar] Véxase tamén

  • Gloria López: Aportacións para unha Historia de Sada, Ediciós do Castro, 1997.

[editar] Ligazóns


aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -