Bizkaiko historiaren kronologia
Wikipedia(e)tik
Bizkaiko historia hasten da nabarmentzen Santimamiñeko kobazuloen garaian, orain dala 13.000 urte baino gehiago (Goi Paleolitikoan). Hauek dira probintziaren giza aztarnik zaharrenak.
Erdi Aroan Bizkaiko jaurerriko historia Iñigo Lopez "Ezquerra" lehen jaunarekin hasten da 1040. urtean.
Aro modernoan, Karlistadak eta Espainiako Gerra Zibila gertaerarik garrantzitsuenetarikoak izan ziren, Euskal Herriko beste toki batzuetan bezala.
Eduki-taula |
[aldatu] Erdi Aroa
- 1040an Bizkaiko jaurerriko historia Iñigo Lopez "Ezquerra" lehen jauna hasi zen agintzen.
- 1199. urtean Balmasedako hiribildua sortu zuen Lope Sanchez de Mena jaunak, probintziako hiri zaharrena izanda.
- 1229. urtean Urduñako hiribildua Lope Diaz de Harok fundatu zuen.
- 1300. urtean Bilboko hiria Diego Lopez de Harok sortu zuen.
[aldatu] XVII. mendea
[aldatu] XVIII. mendea
[aldatu] XIX. mendea
- 1827ko otsailaren 4an Balendin Berrio-Otxoa jaio zen Elorrion, beatoa eta probintziako patroia dena.
- 1835ean Tomas Zumalakarregi militar karlistak Bilboren setioari ekin zion.
- 1864ko irailaren 29an Miguel de Unamuno jaio zen Bilbon, Euskal Herriko idazle erdaldunik garrantzitsuena dena.
- 1866ko urriaren 26an "Kirikiño" ezizeneko idazlea jaio zen Mañarian.
- 1886ko uztailaren 11an Facundo Perezagua eta Indalecio Prietok fundatu zuten Bilboko "Agrupación Socialista", Euskal Herriko lehen elkarte sozialista izan zena.
- 1893an inauguratu zuten Bizkaiko Zubia edo "zubi esekia", Getxo eta Portugalete lotuz Bilboko itsasadarraren gainean.
- 1895ean Sabino Arana politikari abertzaleak EAJ alderdia abiatu zuen.
- 1898an Bilboko Athletic Kluba futbol taldea sortu zuten.
[aldatu] XX. mendea
- 1901. "Euskal Lore Jokoak" kultur ekitaldiaren barruan, Unamunok hitzaldi ezaguna egin zuen, non tartean euskararen hileta duinen alde egin baitzuen: "El vascuence no puede acomodarse a la vida moderna (...) Bilbao hablando vascuence es un contrasentido (...) El vascuence se extingue (...) Enterrémosle santamente".
- Urte berean, "La lucha de clases" Bilboko aldizkari sozialistan antzeko iragarpenak egin zituzten: "El vascuence es un enfermo tuberculoso en su último grado que irremisiblemente perece".
- 1902ko apirilaren 29an abian ipini zituzten Bizkaiko Labe Garaiak.
- Irailaren 3an Bilboko Euskalduna ontziolan lehen itsasontzia ureratu zuten.
- 1905eko abuztuaren 3an Lauaxeta olerkaria jaio zen Laukizen.
- 1906ko urriaren 28an Ramon Rubial politikaria jaio zen Erandion, PSOEren presidentea izan zena.
- Urte hartan bertan Txomin Agirre idazle ondarrutarrak argitaratu zuen "Kresala" liburua, mendebaleko euskaraz idatzitako garrantzitsuenetarikoa dena.
- 1908ko azaroaren 11an Basurtuko Ospitalea inauguratu zuten.
- 1911ko abenduaren 30ean Sanatorio Quirúrgico Altos Hornos de Vizcaya zelakoa inauguratu zuten Barakaldon, gaur egun San Eloy Ospitalea dena.
- 1912ko irailaren 4an Eusebio Erkiaga idazlea jaio zen Lekeition.
- 1915eko urriaren 7an Artxandako funikularrak lehenengo bidaia egin zuen, Bilboko Castaños auzoa Artxanda mendiarekin lotuz.
- 1916ko martxoaren 15ean Blas de Otero poeta jaio zen Bilbon.
- 1919ko ekainaren 19an Gorlizko Ospitalea fundatu zuten.
- Urte hartan bertan Resurreccion Maria Azkue hizkuntzalari lekeitiarra bilakatu zen Euskaltzaindiako lehen presidente.
- 1926ko irailaren 15ean Larreinetako funikularra inauguratu zuten Trapagaranen.
- 1936ko urriaren 7an Jose Antonio Agirre politikari bilbotarra lehendabiziko lehendakari bihurtu zen.
- 1937ko apirilaren 26an Alemaniako aire armadak, Francoren aginduz, Gernika ia guztiz suntsituz.
- Ekainaren 19an Francoren ejerzitoak Bilbo bereganatu zuen, "Burdinezko Gerrikoa" deituriko defentsa-sistema suntsitu ondoren.
- 1952an Ekin taldea soru zuten Bilbon, unibertsitate esparruan, Francoren aurkako borrokaren testuinguruan. ETAren aurrekari zuzena izan zen.
- 1955eko uztailaren 20an Residencia Sanitaria Enrique Sotomayor (gaur egungo Gurutzetako Ospitalea) zalakoak jarduera asistentzialari ekin zion Barakaldoko Gurutzeta auzoan.
- 1964an Gabriel Aresti "poeta hiritar" bilbotarrak argitaratu zuen "Harri eta Herri", euskarazko poesiaren historian liburu iraultzailea izan dena.
- 1965eko azaroaren 1ean Durangoko Azokaren lehenengo aldiz antolatu zuen Gerediaga Elkarteak, urte hartan berean Durangaldean sortu zutena.
- 1970ean Labayru ikastegia sortu zuten, bizkaiera landu eta sustatu asmoaz.
- 1972ko abuztuaren 29an ETAk lehen hilketa burutu zuen probintzian (Eloy Garcia Cambra polizia munizipala Galdakaon).
- 1978an Euskal Zine eta Bideo Bilera (EZBB) hasi ziren antolatzen Lekeition, euskarazko ikus-entzunezko arloan bakarra den jaialdia.
- 1980ko urriaren 23an gas leherketa batek Ortuellako Marcelino Ugalde ikastetxean 52 hildako utzi zituen, 49 haur eta 3 irakasle.
- Urte hartan bertan, Xabier Amurizak irabazi zuen Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusia, holakorik lortzen lehen bizkaitarra bilakatuz.
- 1983ko abuztuaren 27an uholde larriek probintzia astindu zuten, bereziki Nerbioi ibarreko herriak kaltetuz (Bilbo, Galdakao, Arrigorriaga eta Basauri).
- 1984ko abenduan abian ipini zuten Galdakaoko Ospitalea.
- 1985eko otsailaren 19an hegazkin batek talka egin zuen Oiz mendiaren aurka, 148 hildako eraginez.
- 1993an Mendebalde Kultur Alkartea abian ipini zuten, mendebaldeko euskara sustatu asmoaz.
- 1996ko irailaren 9an Oskorri musika talde tradizional baina berritzaileak 25. urteurrena ospatzeko kontzertua egin zuen Getxon.
- 2001ean Unai Elorriaga idazle getxoztarrak “SPrako tranbia” kaleratu eta, urte hartan bertan, Espainiako Sari Nazionala eskuratu zuen, lehenengo bizkaitar euskaldun holakorik lortzen bilakatuz.
