Σονέτο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Το σονέτο είναι ένα ποιητικό είδος που ακολουθεί μία σταθερή στιχουργική μορφή. Αποτελείται από 14 στίχους, γι’ αυτό συχνά αποκαλείται και δεκατετράστιχο. Εμφανίστηκε στην Ιταλία τον 13ο αι. και στη συνέχεια εξαπλώθηκε στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Διακρίνονται δύο βασικές μορφές σονέτων: το ιταλικό και το αγγλικό. Το ιταλικό σονέτο, που είναι και το πιο καθιερωμένο, αποτελείται από τέσσερις τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές, ενώ το αγγλικό από τρεις τετράστιχες και ένα καταληκτικό δίστιχο.

Πίνακας περιεχομένων 1 Μορφή 1.1 Το ιταλικό σονέτο 1.2 Το αγγλικό σονέτο 1.2.1 Το σαιξπηρικό σονέτο 1.2.2 Το σπενσεριανό σονέτο 2 Εμφάνιση και εξάπλωση 3 Σημειώσεις 4 Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία] Μορφή

[Επεξεργασία] Το ιταλικό σονέτο

Το ιταλικό σονέτο αποτελείται από ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους οργανωμένους σε τέσσερις τετράστιχες και δύο τρίστιχες στροφές. Ως προς την ομοιοκαταληξία, στα τετράστιχα αρχικά εμφανίστηκε η ζευγαρωτή (ΑΒΑΒ ΑΒΑΒ)^[1], αλλά τελικά επικράτησε η σταυρωτή (ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ). Στα τρίστιχα η ομοιοκαταληξία παρουσιάζει ποικίλους συνδυασμούς: ΓΔΓ ΔΓΔ, ΓΔΕ ΓΔΕ, ΓΓΔ ΕΕΔ.

Ακολουθεί το σονέτο Πατρίδα του Λορέντζου Μαβίλη με ομοιοκαταληξία τύπου ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ ΓΔΕ ΓΔΕ:

Πάλε ξυπνάει της άνοιξης τ’ αγέρι
στην πλάση μυστικής αγάπης γλύκα,
σα νύφ’ η γη, πόχει άμετρα άνθη προίκα
λάμπει ενώ σβηέται της αυγής τ’ αστέρι.

Πεταλούδες πετούν ταίρι με ταίρι,
εδώ βουίζει μέλισσα, εκεί σφήκα.
Τη φύση στην καλή της ώρα εβρήκα,
λαχταρίζει η ζωή σ’ όλα τα μέρη.

Κάθε μοσκοβολιά και κάθε χρώμα,
κάθε πουλιού κελάηδημα ξυπνάει
πόθο στα φυλλοκάρδια μου κι ελπίδα

να σου ξαναφιλήσω τ’ άγιο χώμα,
να ξαναϊδώ και το δικό σου Μάη,
όμορφή μου, καλή, γλυκιά πατρίδα.

[Επεξεργασία] Το αγγλικό σονέτο

Το αγγλικό σονέτο χρησιμοποιεί τον ιαμβικό πεντάμετρο στίχο και έχει τη μορφή τεσσάρων τετραστίχων και ενός διστίχου και ως προς την ομοιοκαταληξία διακρίνεται σε δύο υποείδη, το σαιξπηρικό και το σπενσεριανό.

[Επεξεργασία] Το σαιξπηρικό σονέτο

Το σαιξπηρικό σονέτο πήρε το όνομα από τον Σαίξπηρ, που ήταν ο σημαντικότερος ποιητής που χρησιμοποίησε αυτόν τον τύπο. Η ομοιοκαταληξία του σαιξπηρικού σονέτου παρουσιάζει τη μορφή
ΑΒΑΒ ΓΔΓΔ ΕΖΕΖ ΗΗ:

Sonnet 116 (Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)

Let me not to the marriage of true minds
Admit impediments. Love is not love
Which alters when it alteration finds,
Or bends with the remover to remove.

O no, it is an ever fixed mark
That looks on tempests and is never shaken;
It is the star to every wand'ring barque,
Whose worth's unknown although his height be taken.

Love's not time's fool, though rosy lips and cheeks
Within his bending sickle's compass come;
Love alters not with his brief hours and weeks,
But bears it out even to the edge of doom.

If this be error and upon me proved,
I never writ, nor no man ever loved.

[Επεξεργασία] Το σπενσεριανό σονέτο

Το σπενσεριανό σονέτο, που ονομάστηκε από τον Έντμουντ Σπένσερ (en:Edmund Spenser), είχε την μορφή ΑΒΑΒ ΒΓΒΓ ΓΔΓΔ ΕΕ:

Happy ye leaves! whenas those lily hand

Happy ye leaves! whenas those lily hands,
Which hold my life in their dead doing might,
Shall handle you, and hold in love's soft bands,
Like captives trembling at the victor's sight.

And happy lines! on which, with starry light,
Those lamping eyes will deign sometimes to look,
And read the sorrows of my dying sprite,
Written with tears in heart's close bleeding book.

And happy rhymes! bathed in the sacred brook
Of Helicon, whence she derived is,
When ye behold that angel's blessed look,
My soul's long lacked food, my heaven's bliss.

Leaves, lines, and rhymes seek her to please alone,
Whom if ye please, I care for other none.

[Επεξεργασία] Εμφάνιση και εξάπλωση

Οι ρίζες του σονέτου βρίσκονται στην Ιταλία και συγκεκριμένα στη Σικελία, στην αυλή του βασιλιά Φρειδερίκου Β΄. Ο πρώτοw ποιητής που έγραψε σονέτα είναι ο Τζάκομο ντα Λεντίνι (it: Jacopo da Lentini), που έζησε στο πρώτο μισό του 13ου αι. Για την προέλευση του σονέτου υπάρχουν δύο θεωρίες: ότι προήλθε από ανάπλασης της στιχουργικής φόρμας canzone, που αποτελούνταν από τρίστιχες στροφές και ολοκληρωνόταν με μία συντομότερη, ή από την λαϊκή ποιητική φόρμα strambotto [1] , που αποτελούνταν από μία οκτάστιχη στροφή (ottava), με την προσθήκη των δύο τρίστιχων στροφών.

Η ακμή του σονέτου στην ιταλική ποίηση ήρθε με τα σονέτα του Δάντη και του Πετράρχη. Στη Γαλλία εμφανίστηκε στις αρχές του 16ου αι., στα ποιήματα του Clement Marot (1496-1544), αλλά γνώρισε μεγάλη άνθηση από τους ποιητές της Πλειάδος. Στην Αγγλία το σονέτο παρουσιάστηκε με τα ποιήματα του Thomas Wyatt (1503-42) και λίγο αργότερα του λόρδου Surrey, που εισηγήθηκε την ιδιαίτερη αγγλική φόρμα. Γνώρισε μεγάλη άνθηση με τα ποιήματα των Σαίξπηρ και Σπένσερ και αργότερα του Τζον Μίλτον (που ακολούθησε την ιταλική φόρμα).

Στην νεότερη λογοτεχνία, το σονέτο καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Άγγλους ρομαντικούς Wordsworth, Coleridge και Keats , τους Γάλλους παρνασσιστές Leconte de Lisle και Heredia και τους συμβολιστές Βερλαίν, Ρεμπώ και Μαλαρμέ και στην Γερμανία από τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε .

Τα πρώτα ελληνικά σονέτα γράφτηκαν, υπό την επίδραση του πετραρχισμού, στην Κύπρο, και παραδίδονται στην χειρόγραφη συλλογή που είναι γνωστή ως «Κυπριακά ερωτικά ποιήματα». Με εξαίρεση κάποια σονέτα στην κρητική τραγωδία Βασιλεύς ο Ροδολίνος και στη συλλογή Άνθη Ευλαβείας το σονέτο δεν γνώρισε διάδοση παρά μόνο με την εμφάνιση των παρνασιστών ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, με τα σονέτα του Παλαμά, του Γρυπάρη και αργότερα του Μαβίλη.

[Επεξεργασία] Σημειώσεις

1. ↑ Οι στροφές που ομοιοκαταληκτούν συμβολίζονται με το ίδιο γράμμα του αλφαβήτου

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

• Κ. Μητσάκης, Το ελληνικό σονέτο, εκδ. Φέξη, Αθήνα 1962.
• Henri Morrier , Dictionaire de poetique et de rhetorique, Paris 1981.
• Alex Preminger (εκδ.), Encyclopedia of Poetry and Poetics, Princeton University Press, Princeton 1965.