Drugi svjetski rat
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
| Drugi svjetski rat - Pregled | |
|---|---|
| Datum: | 1939–1945 |
| Poprišta: | Evropa, Azija, Mediteran i Bliski istok, Afrika |
| Ishod: | Pobjeda saveznika |
| Žrtava (približno) | |
| Vojska: | 25 miliona |
| Civili: | 37 miliona |
| Ukupno: | 62 miliona |
| Detalji: | Žrtve Drugog svjetskog rata |
| Glavni učesnici | |
| Saveznici | Sile Osovine |
|
|
Drugi svjetski rat je globalni konflikt, koji je započeo 7. jula 1937. u Aziji, a 1. septembra 1939. u Evropi i trajao do 1945. U njega je na neki način bila uključena većina zemalja u svijetu, i svi naseljeni kontinenti. Gotovo sve zemlje učesnice Prvog svjetskog rata bile su uključene i u Drugi (osim npr.Turske). Bio je to najveći i najskuplji vojni sukob u svjetskoj historiji.
Sadržaj |
[uredi] Uzroci
O uzrocima rata vodile su se i još uvijek vode debate. Neki daju prednost Versajskom ugovoru kao jednom od uzroka, drugi spominju veliku depresiju koja je na neki način dovela u prvi plan militariste i nacionaliste. Još uvijek nisu raščišćene ni nedoumice o točnom datumu početka rata. Rat u Evropi počeo je 1. septembra 1939. godine, njemačkim napadom na Poljsku, ali u Aziji je počeo japanskom invazijom Kine već 7. jula 1937. godine (početak drugog kinesko-japanskog rata), ili još ranije 1931. godine, napadom Japana na Mandžuriju. Ekstremna su mišljenja i ta da su Prvi i Drugi svjetski rat ustvari jedan sukob, razdvojen samo prekidom vatre.
Borbe su se vodile na Atlantiku, u istočnoj i zapadnoj Evropi, Sredozemlju, sjevernoj Africi, Bliskom istoku, zatim na Pacifiku, u jugoistočnoj Aziji i Kini. U Evropi rat je završio predajom Njemačke 8. maja 1945. godine, ali je nastavljen u Aziji do predaje Japana 2. septembra 1945. godine. 57 miliona ljudi je umrlo kao posljedica rata, uključujući genocid koji se desio (poznat pod imenom Holokaust). Kao posljedica "totalnog rata" dobilo se masovno bombardovanje civilnih ciljeva. Nuklearno oružje, mlazni avioni i radar su samo neka od mnogobrojnih otkrića kojima je rat rezultirao.
Postratna Evropa podijeljena je na sfere zapadnog i sovjetskog uticaja. Bila je obnavljana pod Maršalovim planom, a istočnoevropske države su kasnije postale sovjetski sateliti. Zapadna Evropa osnovala je NATO pakt, a istočna Evropa Varšavski pakt, ove alijanse su bile suprotstavljen jedna drugoj u hladnom ratu. U Aziji okupacija Japana od strane Sjedinjenih Država imala je za posljedicu njegovo okretanje zapadu, a Kina je bila podijeljena ratom između komunista i nacionalista.
[uredi] Učesnici
Zaraćene države Drugog svjetskog rata su se priklanjale jednom od dva bloka: Silama osovine ili Saveznicima. Jedan broj manjih država učestvovao je u ratu, manje ili više volonterski, na strani onih sila koje su imale veći uticaj na njih.
Sile osovine činile su prvenstveno Njemačka, Italija i Japan, koje su podijelile Zemlju na tri interesne zone uticaja u Trojnom paktu potpisanom 1940. godine, gdje su obećali pomoć jedni drugima u slučaju rata protiv drugih zemalja. Ovaj pakt zamijenio je njemačko-japanski pakt protiv Komiterne iz 1936. godine, kojem se Italija bila pridružila 1937. godine. Jedan broj manjih zemalja pridružio se Trojnom paktu, ali ove zemlje nisu imale neki odlučujući uticaj na tok rata niti su doprinijele snabdijevanju Sila osovine nekim značajnijim brojem trupa niti značajnijim materijalnim sredstvima.
S druge snage savezničke snage, Veliku trojku, činile su Velika Britanija od septembra 1939. godine, Sovjetski savez od juna 1941. godine i Sjedinjene Države od decembra 1941. godine. Kina se borila s Japanom još od 1937. godine. Zatim Francuska, nezavisni dominioni britanskog Komonvelta, Poljska, Holandija, Belgija, Norveška i Danska su se također borili na savezničkoj strani.
Zemlje koje su pokušavale biti neutralne često su bile predmet sumnje zaraćenih strana, i često je, od strane najuticajnijih sila u njihovom susjedstvu, vršen pritisak na njih da daju doprinos i pomognu im. Neutralne zemlje su takođe bile leglo špijuna i poprište špijunskih dešavanja.
[uredi] Uzroci i porijeklo rata
Drugi svjetski rat uzrokovalo je više različitih stvari. Neki od najčešće pominjanih uključuju porast popularnosti totalitarnih ideologija, te, gledano iz nešto uže perspektive, strogost ratnih reparacija traženih od Njemačke poslije Prvog svjetskog rata, povezano s Velikom depresijom, i nestašicem sirovina u Japanu.
1922. godine Bennito Musolini i Fašistička partija su se domogli vlasti u Italiji. Musolinijevi fašisti dijelili su iste ideološke poglede sa njemačkim nacistima, ali zbog Musolinijevog nepovjerenja prema Hitleru dvije zemlje su sklopile sporazum poznatiji kao rimsko-berlinska osovina, 1936. godine.
Kao rezultat Versajskog mirovnog ugovora, kojim je okončan Prvi svjetski rat, Njemačka je izgubila svoje kolonije koje su pripale savezničkim snagama, a mnogo njene teritorije dodijeljeno je Poljskoj i Francuskoj. Taj sporazum je također obavezivao Njemačku da plaća teške reparacije i ratne odštete, a njena vojska je smanjena na male defanzivne snage. Zbog plaćanja te odštete Njemačka ekonomija je dosta patila, i često je mišljenje da je to jedan od glavnih razloga koji je doprinio dolasku nacista na vlast.
[uredi] Godine pred rat
[uredi] Evropa
Adolf Hitler je izabran za kancelara Njemačke 30. januara 1933. godine, a de facto je postao diktator 2. augusta 1934. godine, smrću predsjednika Paula von Hidenburga, kada je Hitler objedinio ove dvije funkcije i proglasio se Führerom (vođom), a Njemačku proglašava za Drittes Reich (Treći Rajh). Prkoseći uslovima Versajskog ugovora, Hitler stvara veliku, ofanzivno nastrojenu, armiju (Wehrmacht) godine 1935. Velika Britanija i Njemačka, 18. juna 1935., godine potpisuju anglo-njemački pomorski ugovor koji dozvoljava Njemačkoj da razvije svoju ratnu mornaricu do jedne trećine (engleske) Kraljevske mornarice.
Italija započinje drugi italo-abisinijski rat 3. oktobra, vršeći invaziju na Etiopiju, čime pokazuje svoje želje za proširenjem teritorije na nekadašnja područja Rimskog carstva. Etiopski car Haile Selassie je uzaludno protestvovao u Ligi naroda koja je ostala nijema i nemoćna pred ovim činom agresije i očitim kršenjem međunarodnih sporazuma.
U međuvremenu je, 18. jula 1936. godine, 34-godišnji Francisco Franco sa šačicom desničarskih generala podigao vojničku bunu protiv republike u Španiji. U tom ratu su učestvovali komunisti i liberali iz cijelog svijeta, na strani republike, a fašisti i nacisti, na Frankovoj strani. Nijemci i Italijani slali su ljudstvo i tenkove Frankovoj vojsci, dok je republikance opremom snabdijevao najviše Sovjetski savez, a dobrovoljci su dolazili sa svih kontinenata. Između ostalog bilo je tu i jugoslavenskih komunista, od kojih su mnogi iskustvo stečeno u Španiji kasnije iskoristili organizujući otpor okupatorima za vrijeme Drugog svjetskog rata. Nakon trogodišnjeg krvavog sukoba desničari su odnijeli pobjedu.
Njemačka je ponovo zauzela Rajnsku oblast na granici s Francuskom 7. marta 1936. godine. Poljska je tražila aktiviranje francusko-poljskog ugovora iz Lokarna, ali zahtjev za akcijom je bio odbačen. Francuska i Velika Britanija izabrale su strategiju popuštanja, pokušavajući da spase mir diplomatskim potezima.
Njemačka je anektirala Austriju u Anschlussu (anšlusu) 1938 godine. Britanski premijer Neville Chamberlain (Nevil Čembrlen) na sastanku u Minhenu 1938 godine sreo se s Adolfom Hitlerom pokušavajući dobiti od njega garanciju da Njemačka nema više teritorijalnih aspiracija. Vratio se kući mašući sporazumom (minhenski sporazum) i tvrdeći kako je uspio sačuvati "mir za naše pokoljenje". Ovo je praktično ostavilo Hitleru odriješene ruke da priključi Čehoslovačku Studetsku oblast, sa većinskim njemačkim stanovništvom, [Treći Rajh|Reichu]]. Sovjetski savez je protestvovao u Ligi naroda protiv ovakvog sporazuma i ponudio Čehoslovačkoj svoju vojnu pomoć, međutim Francuska i Britanija savjetovali su Čehoslovačkuda tu ponudu ne prihvati.
Hitler je nešto kasnije, ne obazirući se na tačke minhenskog sporazuma, okupirao cijelu Čehoslovačku, i ona je prestala postojati kao država. Chamberlain je tada pokušao sklopiti odbrambeni savez sa Francuskom i Sovjetskim savezom, ali to je propalo nakon što je ovaj prijedlog mjesecima bio u opticaju. Staljin se odlučio za potpisivanje pakta o nenapadanju sa Njemačkom, donekle ljut zbog toga što su ga Britanci i Francuzi ignorisali za vrijeme minhenskih pregovora. Britanija i Francuska tada dogovaraju da će u slučaju napada na Poljsku objaviti rat Njemačkoj, shvatajući da se Hitler ne može zaustaviti mirnim putem. U međuvremenu njemačko-sovjetski sporazum je potpisan 23. augusta 1939. godine, i osigurao je Hitleru mir na istočnim granicama, tako da je, svega sedmicu dana poslije potpisivanja pakta, Hitler napao Poljsku, čime formalno započinje Drugi svjetski rat.
[uredi] Azija
Za vrijeme 1920-tih godina činilo se da demokratija pušta korijenje u Japanu, ali velika ekonomska kriza 1930-tih dovodi u prvi plan mnoge sposobne vojne vođe koji preuzimaju kontrolu nad Japanom, vladajući u ime cara Hirohita, zbog tradicionalnog poštovanja koje su Japanci gajili prema svojim carevima. 1931. godine Japan napada i okupira unutrašnju Mandžuriju, uspostavljajući marionetsku državu Mandžuko. 1937. godine započinje druga invazija kojom Japan okupira ostatak mandžurijske teritorije. Iz ovog razloga u nekim školama se 1937. godina računa kao godina u kojoj je Drugi svjetski rat započeo.
[uredi] Sukob
Napadom Njemačke na Poljsku 1. 9. 1939. počeo je drugi svjetski rat. Prije napada na Poljsku sklopljen je sporazum između Njemačke i SSSR-a kojeg su potpisali njemački ministar vanjskih poslova Joachim von Ribbentrop i Josif Staljin. Prema ovom sporazumu Poljska je podijeljena između Sovjetskog Saveza i Njemačke, te su povučene granice između interesnih sfera ovih država u Evropi. Nakon Blitzkriega kroz Poljsku Hitler se okreće prema zapadu. Nakon nekoliko mjeseci tzv. Sitzkriega (sjedeći rat - zbog minimalnog broja akcija na zapadnom frontu tokom prvih mjeseci rata) napadom na zemlje Beneluxa i prolaskom kroz Ardensko gorje kako bi izbjegao utvrđenu odbrambenu liniju na Francusko-Njemačkoj granici (Mažinoova linija - Maginot) Hitler relativno lako uspjeva pokoriti Francusku. U Francuskoj je zatim uspostavljen režim generala Petaina koji je surađivao sa Njemačkom. Ovo je bila prva velika sila koja je pala pred Njemačkim napadom. Slijedeća je na redu bila Norveška koja je napadnuta kako bi Njemačka uspjela zatvoriti prilaz u Baltičko more.
Nakon što je imao čitavu Evropu pod kontrolom Hitler je namjeravao napasti Sovjetski savez, ali je njegove planove poremetio vojni puč koji se desio u Jugoslaviji. Naime grupa prozapadnjački orjentisanih Jugoslovenskih generala je svrgnula vladu Cvetković-Maček koja je potpisala pristup Trojnom paktu. Iako su nakon puča objavili kako ne odustaju od potpisanog pakta, Hitler je odlučio da prije napada na SSSR napadne i podijeli Jugoslaviju te pomogne Italiji da savlada Grčku.
Hitler se, zatim odlučio na tajni plan "Barbarosa", želio je napasti Staljina, i zauzeo se za mišljenje da Englezi neće biti u stanju da poduzmu nikakav ozbiljniji napad, on se čak zanosio mišljenjem da će pridobiti podršku zapadnih zemalja, na što one naravno nisu pristale, uvidjevši kolika opasnost prijeti od fašizma, stale su na stranu Staljina, koji nije imao pojma o svemu tome. Američki agenti u Tokiju otkrivaju za Barbarosu, i šalju upozorenje Staljinu, koji u to nije povjerovao, jer se zanosio mišljenjem da ga saveznik neće napasti.
U jesen 1940. godine Njemačka, Italija i Japan u Berlinu zaključile su trojni savez. Njime su se obavezale da će jedna drugoj pomoći u slučaju ako ih napadne neka država koja još nije bila u ratu. Savez se zvao savez Sila Osovine. Budući da su se izvan ratnih sukoba nalazile samo SAD, jasno je da je pakt bio usmjeren protiv njih.
Munjeviti rat je novi oblik ratovanja u kojem napadač zbog tehničke nadmoći i iznenađenja neprijatelju nanosi velike štete i zauzima njegovu teritoriju. Već u prvim danima ofanzive Njemci su prodrli kroz sve frontove. Iznenađena i nepripremljena crvena armija pretrpjela je teške gubitke, a Nijemci su prodrli skroz do Moskve, gdje su pretrpjeli prvi veliki poraz u ratu.
Vlada SAD-a zahtijevala od Japana da se povuče sa zauzetog kineskog teritorija i iz Indokine. Odmah zatim SAD su uvele vojnu obavezu i sklopile sporazum sa Velikom Britanijom radi zaštite svojih političkih i ekonomskih interesa. Odgovor Japana na to je bio napad na Američku pomorsku bazu Pearl Harbour (Perl Harbur) 7.12. 1941. godine na Havajskim ostrvima. Odmah dan nakon toga SAD objavljuje rat Japanu, Njemačka i Italija SAD-u, a Japan Velikoj Britaniji.
