Stilli

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Aargäuerdütsch

Schtilli esch es Dorf im Bezerk Brogg vom Schwiizer Kanton Aargau. Es liit öbbe drüehalb Kilometer nordöschtlech vom Bezerkshauptort. Bes am Änd vom Johr 2005 esch Schtilli no e eigeständigi politischi Gmäind gsii und ghört siit dem zo Villige. Met ere Flächi vo 57 Hektare esch Schtilli die zwoitchliinschd Gmäind vom Kanton gsii.

Inhaltsverzeichnis 1 Geografie 2 Gschecht 3 Wappe 4 Bevölkerig 5 Wertschaft 6 Verchehr 7 Beldig 8 Weblinks

[ändere] Geografie

S'Gmäindsgebiet vo Schtilli het sech uf e drüü Kilometer lange, zwösche 25 ond 210 Meter bräite Ufersträife am weschtleche Ufer vode Aare beschränkt, wobii s'Flossbett meh als en Drettel vode Flächi ignoh hed. D'nömme exeschtierendi Gemäindsgränze zo Villige esch dor e 40 Meter hochi Böschig beldet worde. S'Dorf liiht rond 1,5 Kilometer nördlech vode Möndig vode Limmat id Aare, im sognännte Wasserschloss vode Schwiiz. Ide Aare liiht die chlii Ensle Feschergrieni, wo dor ahgschwämmts Gschieb entstande esch.

[ändere] Gschecht

Schtilli isch oms Johr 1450 ome gröndet worde, wo'd Bsetzer vode Herrschaft Schenkenberg bschlosse händ, a dere Stell e Fehri öber d'Aare iihzrechte und somet neui Iihnahmequelle z'erschlüüsse. Om'd Taverne ond d'Möli ome esch e chliini Sedlig entstande, vowellere d'Bewohner hauptsächlich vom Feschfang ond vom Scheffsverchehr gläbt händ. D'Scheffer vo Schtilli händ Güeter vo Bern, Luzern ond Zöri bes nach Laufeborg ond Zurzach, teilwiis sogar bes nach Holland beförderet.

Grond ond Bode send Täil vom Hoof Rhäi gsii, wo am Chloschter Wettiche im Kenzigtal (Schwarzwald) ghört händ. Wo 1460 d'Stadt Bern s'Gebiet weschtlech vode Aare erobert händ, hed sech ade Rächt vom Chloschter nüt gänderet. D'Nonne händ allerdings d'Iifüerig vode Reformation im Johr 1528 heeneh. 1544 heds Chloschter de Hof Rhäi am Graaf Hartme vo Hallwiil verchauft. 1566 esch Schtilli de Hauptort vomene neue Grechtsbezerk worde, wo au d'Dörfer Lauffohr, Mönthal, Rhäi, Remige, Rinike, Rüfenach ond Villigen umfasst hed. Zwöschen 1588 ond 1599 hed d'Stadt Brogg zwoi Drettel vom Hof erworbe, d'Stadt Bern de räschtlich Drettel.

Im März 1798 hend d'Franzose d'Schwiiz eroberet, hend die "Gnädige Herre" vo Bern entmachtet ond händ denne die Helvetisch Republik usgruefe. De Hof Rhäi esch zom neue Kanton Aargau cho. 1799 esch d'Frontlinie im Zwoite Koalitionskrieg mette dorch s'ondere Aaretal verloffe. Ide Region heds mehreri Feldlager vode französische Armee gha. Dor Requisitione ond Plönderige hend d'Dorfbewohner grossi Not erliide müesse.

1803 esch de Hof Räi ufglöst worde, die äinzelne Dörfer send zo sälbschtschtändige Gmäinde erhobe worde. 1903 hed de traditionsriich Fährebetrieb met de Eröffnig vonere Brogg öber d'Aare ufghört. Im Septämber 2003 hend die Stemmberechtigte vo Schtilli beschlosse, d'Äigeständigkeit vo ihrer Gmäind ufzgeh ond sich per 1. Januar 2006 ade Gmäind Villigen ahzschlüsse.

[ändere] Wappe

D' Blasonierig vom ehemalige Gmäindswappe luutet: "In Blau weisser Anker, überdeckt von kreuzweise gestelltem weissem Ruder und weissem Stachel." S'Wappemotiv esch erschtmols 1838 ofemene Papiersegel erschene. Erenneret werd met dem a'd Flossschefffahrt, wo emol de met Abschtand wechtigscht Wertschaftsfaktor vode Gemäind gsii esch.

[ändere] Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig
Johr	Iiwohner
1653	19
1702	144
1750	254
1850	392
1900	252
1930	308
1950	280
1960	292
1970	313
1980	474
1990	443
2000	357

Am 31. Dezember 2004, es Johr vode Iigmäindig, hend 397 Mänsche in Schtilli gläbt, de Ossländerahteil hed 25,9 % betroge. Bede Volkszählig 2000 send 38,8 % reformiert, 32,2 % römisch-katholisch ond 10,9 % moslemisch gsii. 84,9 % hend Dütsch, 5,0 % Italiänisch, 2,5 % Serbokroatisch als ehri Hauptsproch bezäichnet.

[ändere] Wertschaft

In Schtilli heds nor öbbe 40 Arbetsplätz, meh als d'Hälfti devo im Dienschtläischtigsberiich. Dorom arbäitet die überwiegend Mehrheit vode Erwerbstätige osswärts ond pendlet i die grössere Gmäinde vode Region Brogg - Bade.

[ändere] Verchehr

Schtilli liiht ade Chrüüzig vo mehrere Strosse, e Brogg füehrt öber d'Aare nach Wörelinge. S'Dorf werd dorch zwoi Poschtautplinie erschlosse, wo vo Brogg uus nach Bad Zurzach beziehigswiis nach Döttige führed (met zahlriiche Zuesatzkörse zom Paul-Scherrer-Inschtitut in Villige). D'Bahnstation Siggethal-Wörelinge liiht öppe en halbe Kilometer entfernt of de andere Siite vom Floss.

[ändere] Beldig

De Chendergarte ond d' Primarschuel send in Villige. D' Realschuel ond d' Sekondarschuel chame z'Rüfenach bsueche, d'Bezerksschuel z' Brogg. Die nöchstglägeni Kantonsschuele (Gymnasie) send in Bade ond Wettige.

[ändere] Weblinks

• Websiite vode ehemalige Gemäind Schtilli
• Artikel Stilli im Historische Lexikon vo dr Schwiiz

Koordinate: 47° 31' N, 8° 14' O