Zamek w Suchej Beskidzkiej
Z Wikipedii
Zamek w Suchej Beskidzkiej - renesansowy zamek w Suchej Beskidzkiej, magnacka rezydencja kolejnych właścicieli dóbr suskich: Castiglione-Suskich, Komorowskich, Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich. Nazywany często "Małym Wawelem" ze względu na podobieństwo (zwłaszcza dziedzińca) do krakowskiego zamku królewskiego.
Zamek położony jest u stóp góry Jasień, niedaleko ujścia Stryszawki do Skawy. Znajduje się kilkaset metrów na północ od centrum miasta.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Prawdopodobnie na tym samym miejscu istniał wcześniej drewniany dwór Słupskich, który uległ jednak zniszczeniu w pożarze. Właściwe początki zamku suskiego należy wiązać z osobą Kaspra Suskiego, który postawił (prawdopodobnie w latach 1554-1580) na tym samym miejscu kamienny dwór o charakterze obronnym. Jego pozostałości stanowią obecnie część rozbudowanego później południowego skrzydła zamku. Znany jest jeden z ówczesnych architektów - Gregorius Kaczorowski, który był zatrudniony przy budowie zamku w 1580.
W 1608 zamek trafił w ręce Komorowskich. Znacznej rozbudowy dokonał pierwszy właściciel z tego rodu, Piotr Komorowski. Powstał wtedy charakterystyczny trójskrzydłowy układ zamku zachowany do dzisiaj. Pewne cechy stylu architektonicznego zamku wskazują, że w jego przebudowie brał udział Paweł Baudarth, architekt Mikołaja Zebrzydowskiego z pobliskiej Kalwarii. Kolejnej rozbudowy dokonała na początku XVIII wieku Anna Wielopolska, która dobudowała dwie wieże i zmodernizowała wnętrze zamku. Wielopolscy byli najdłużej w posiadaniu zamku - byli jego właścicielami w latach 1665-1843.
W 1843 zamek kupił Aleksander Branicki. W latach 1882-87 jego syn hrabia Władysław Branicki zdecydował się przeprowadzić generalną restaurację zamku pod kierunkiem Tadeusza Stryjeńskiego. Niestety kilkanaście lat później, w 1905, zamek zniszczył dotkliwy pożar. Odbudowy podjął się ponownie ten sam architekt. Do 1843 zamek otoczony był jeszcze wysokim murem obronnym, sięgającym wysokości pierwszego piętra. Braniccy zdecydowali o jego zburzeniu i postawieniu w jego miejsce ogrodzenia z żelaznych prętów.
W 1922 zamek przeszedł w ręce Tarnowskich, w których posiadaniu był aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie obu wojen światowych na zamku mieścił się szpital dla żołnierzy. Po II wojnie światowej, opuszczony przez dawnych właścicieli, zamek pełnił różne funkcje: stanowił siedzibę suskiego gimnazjum (przekształconego w liceum ogólnokształcące), mieściły się tutaj internat liceum, fabryka mebli czy magazyn GS. Dopiero w 1975 Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu zdecydowały o otwarciu w nim filii muzeum wawelskiego. Rozpoczęto wówczas trwającą do 1991 generalną restaurację i konserwację obiektu. W 1996 zamek został przekazany miastu Sucha Beskidzka. Obecnie na zamku mieści się miejski ośrodek kultury oraz hotel i restauracja "Kasper Suski".
[edytuj] Wygląd i wnętrze zamku
Zamek ma prostą, trójskrzydłową konstrukcję, z otwartym na wschód dziedzińcem. Ozdobiony jest czterema wieżami, wysuniętymi na zewnątrz. Skrzydła południowe i zachodnie są dwupiętrowe, a skrzydło północne - parterowe. Od strony dziedzińca, wyższe skrzydła ozdobione są krużgankami.
Główna sala na zamku to tzw. Sala Marszałkowska (Rycerska), w której odbywały się wielkie uroczystości dworskie. Z dawnego wyposażenia zachował się jedynie kamienny kominek.
Z innych wnętrz zamkowych na uwagę zasługuje kaplica zamkowa, znajdująca się w wieży zegarowej. Jej ściany pokrywa słabo już zachowana polichromia.
[edytuj] Park zamkowy
W sąsiedztwie zamku, od jego południowej strony znajduje się obszerny park o XIX-wiecznym założeniu. W parku przeważają typowe dla Polski drzewa: jesiony, dęby, lipy oraz graby. Wiele sprowadzonych do parku gatunków roślin nie przyjęło się, poza jedynie platanem klonolistnym, dębem czerwonym, sosną wejmutką i bukiem czerwonym. Środek parku zajmuje rozległa łąka, a za nią niewielki staw. Przez park przepływa kilka strumyków, nad którymi przerzucono kilka kamiennych mostków.
Niewielki ogród włoski z kwiatami i warzywami istniał już za czasów Kaspra Suskiego. Ale dopiero Anna Wielopolska poszerzyła jego obszar na początku XVIII wieku. Miał on wówczas formę ogrodu barokowego z geometrycznie formowanymi krzewami. Za jej czasów zbudowano również oranżerię, obecnie w bardzo złym stanie. Na początku XIX wieku park przekomponowali Wielopolscy, nadając mu charakter parku krajobrazowego. Ostatecznego kształtu romantycznego parku krajobrazowego nadali mu Braniccy, którzy zasadzili wiele nowych gatunków drzew i krzewów, przebudowując także oranżerię w stylu neogotyckim. Park był kilkakrotnie niszczony przez wylewy rzek, m.in. w 1784.
Na południowym krańcu parku znajduje się tzw. Domek Ogrodnika, dawne zabudowania gospodarcze zamku. Obecnie mieści się w nich Muzeum Ziemi Suskiej.
[edytuj] Biblioteka zamkowa
Sale parteru południowego skrzydła zamku mieściły bogate zbiory biblioteczno-muzealne Branickich, a później Tarnowskich. Aleksander Branicki i jego syn Władysław stworzyli swoje zbiory dzięki kolejnym zakupom różnych kolekcji polskich i zagranicznych. W tym okresie Braniccy gromadzili rozmaite obiekty: obrazy, rzeźby, grafikę, militaria, pamiątki masońskie, monety, medale, archiwalia, rękopisy historyczne i literackie, starodruki i współczesne im książki. Zbiory biblioteczne, liczące łącznie 55 tysięcy woluminów (wg spisu z 1932), zawierały również tak cenne obiekty jak XIII-wieczną biblię pergaminową, zdobioną iluminacjami, 22 inkunabuły oraz 666 XVI-wiecznych tomów wydanych drukiem. Zamkowa biblioteka stanowiło ważne centrum kulturalne tej części kraju. Z jej zasobów korzystali m.in. profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Lwowskiego.
Podczas II wojny światowej duża część zbiorów została zniszczona, a pozostała uległa znacznemu rozproszeniu. Obecnie część księgozbioru i archiwów suskiego zamku znaleźć można w Bibliotece Jagiellońskiej. Zbiory malarstwa trafiły w dużej mierze do krakowskich muzeów, w tym do muzeum na Wawelu. Natomiast rysunki i grafiki trafiły do warszawskiej Biblioteki Narodowej.
.jpg/300px-Sucha_(js).jpg)
[edytuj] Bibliografia
- Harasimczyk J.H., 2004, Sucha Beskidzka i okolice, Sucha Beskidzka, ISBN 83-87345-73-3.
