Sekstet

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''.

Sekstet (łac.sex=sześć, ang. sextet, franc. sextuor, sextette, niem. Sextett, wł. sestetto) – utwór na 6 głosów lub instrumentów solowych, także zespół muzyczny złożony z sześciu wykonawców.

Sekstety z instrumentami dętymi

W XVIII w. divertimenta i serenady powstawały wprawdzie na różne obsady, lecz najczęściej na 3 pary dętych – głównie klarnetów (ew. obojów), rogów i fagotów (tzw. Harmonia), albo na kwartet smyczkowy i parę rogów (przykładem najbardziej ekscentryczny utwór Mozarta Ein musikalischer Spass KV 522). Ważne dla ewolucji gatunku były dwa sekstety Beethovena: trzyczęściowy Sekstet Es-dur op.81b na kwartet smyczkowy i 2 rogi (ok. 1794) oraz czteroczęściowy Sekstet Es-dur op.71 na 2 klarnety, 2 rogi i 2 fagoty (1796). W XIX wieku na sekstety komponowano stosunkowo rzadko. W XX wieku do klasycznej tradycji w oryginalny sposób nawiązał Leos Janaczek w suicie Mládi (Młodość) na sekstet dęty. Renesans sekstet przeżył jednak głównie dzięki neoklasykom, m.in. V. d'Indy, B. Martinu (Serenada nr 1), A. Russel, F. Poulenc, J. Francaix (L'Heure du Berger).

Sekstety na instrumenty smyczkowe

Seskstety na 2 skrzypiec, 2 altówki i 2 wiolonczelę zapoczątkował Luigi Boccherini w 1776 (cykl op. 24). W XVIII w. gatunek ten nie cieszył się jednak popularnością, za to w XIX w. chętnie sięgano do tej obsady. Najwybitniejsze sekstety smyczkowe skomponował Johannes Brahms (B-dur op.18 i G-dur op.36). Ponadto na obsadę tę pisali w XIX w. i w pocz. XX w.: L. Spohr, I.F. Dobrzyński (trzy sekstety), N. Gade, A. Borodin, A. Dworzak, M. Reger, R. Glier (trzy sekstety), J. Lefeld (Es-dur op.3) i wielu innych kompozytorów. W wersji orkiestrowej przyjąły się sekstety smyczkowe P. Czajkowskiego (Souvenir de Florence) i A. Schoenberga (Verklaerte Nacht). Operę Capriccio Richarda Straussa rozpoczyna sekstet smyczkowy (Andante con moto grane w solowej obsadzie). Do bardzo nielicznych przykładów tego gatunku w 2 połowie XX w. należy jednoczęściowy Sekstet A. Panufnika (1987) oraz Sekstet M. Kagla zestawiony z aleatorycznym utworem fortepoanpwym, co daje połączenie formy "zamkniętej" z "otwartą" (1953-57)

Szczególnym utworem – nie zaliczanym do sekstetów, acz skomponowanym na taką właśnie obsadę, jest Echo na dwa tria smyczkowe grającece w odrębnych pomieszczeniach, przypisywane Josephowi Haydnowi.

Sekstety – kameralne "koncerty"

W XIX i XX w. popularnością cieszyły się sekstety będące jakby koncertami w kameralnej obsadzie. Najczęściej rolę solisty pełnił w nich fortepian, któremu towarzyszyła para skrzypiec, altówka, wiolonczela i kobtrabas – solowo obsadzona "orkiestra". Taki charakter ma m.in. Gran sestetto Es-dur i Divertimento brillante... M. Glinki, Sextett C-dur op.30 F. Kalkbrennera i Sextett C-dur op.100 F. Riesa oraz Sekstet D-dur Mendelssohna op.110, w którym podwójne są altówski (a nie skrzypce). W tym nurcie mieści się także Koncert D-dur na fortepian i skrzypce z towarzyszeniem kwartetu smyczkowego E. Chaussona. W obsadzie takiej "zminiaturyzowanej orkiestry" mogły oczywiście pojawiać się instrumenty dęte – jak to ma miejsce w sekstetach Kalkbrennera (op. 135), G. Onslowa (op. 30) oraz w Koncercie na klawesyn oraz flet, obój, klarnet, skrzypce i wiolonczelę napisanym przez Manuela de Fallę dla Wandy Landowskiej.

W Uwerturze hebrajskiej Sergiusza Prokofiewa na klarnet, fortepian i kwartet smyczkowy koncertują wszystkie instrumenty.

Sekstety perkusyjne

W drugiej połowie XX w. powstało wiele utworów na 6-osobowe zespoły o swobodnie dobieranych składach. Chcąc uzyskać oryginalną kolorystykę dźwiękową, kompozytorzy często sięgali do instrumentarium perkusyjnego. Przykładem takiego nowoczesnego sekstetu z udziałem perkusji jest Kreuzspiel K. Stockhausena na obój, klarnet basowy, fortepian i 3 perkusje. Częstsze były sekstety na samą perkusję, jak First Construction i Imaginary Landscape nr 3 J. Cage'a oraz Continuum K. Serockiego lub

Sekstety wokalne

Wprawdzie w XVI i XVII w. na 6 głosów w pojedynczej obsadzie powstało wiele madrygałów, lecz pojęcie to stosowane jest zasadniczo dopiero do ensambli w XVIII- i XIX-wiecznej operze, a więc do epizodów wykonywanych przez sześciu śpiewaków z towarzyszeniem orkiestry, ewentualnie chóru – zazwyczaj na zakończenie większych scen. Mistrzem sekstetu wokalnego był Wolfgang Amadeus Mozart. W 7-mej scenie II aktu Don Giovanniego do śiewu przyłączają się kolejne postaci – aż do sekstetu. W finale drugiego aktu tej opery Leporello śpiewa w dialogu z kwintetem pozostałych bohaterów. W III akcie Wesela Figara Mozarta sekstet powstaje z nakładania się dialogów. "Wielkim sekstetem" można by nazwać Cosi fan tutte Mozarta, operę przeznaczoną dla 3 śpiewaczek i 3 śpiewaków (wspaniałe sekstety kończą oba akty). W operze romantycznej najsławniejsze są sekstety: w II akcie Lucii di Lammermoor G. Donizettiego (z towarzyszeniem chóru), w Kopciuszku, Cyruliku sewilskim i Wilhelmie Tellu G. Rossiniego, w Wolnym strzelcu C. M. Webera, Nabucco G. Verdiego, Carmen G. Bizeta. Na początku II aktu opery Zar und Zimmermann G. Lortzinga rozbrzmiewa sekstet nietypowy, bo wyłącznie na głosy męskie.

Nowoczesny repertuar na sekstet wokalny a cappella w znacznej mierze powstał dla angielskiego zespołu męskiego The King's Singers, występującego od lat 1970. Komponowali dla nich m.in. Krzysztof Penderecki (Ecloga VIII), Luciano Berio ("Cries" of London) i Toru Takemitsu (Handmade Proverbs).