Krążowniki lotnicze projektu 1143

Z Wikipedii

Krążowniki lotnicze projektu 1143
"Noworossijsk" w 1986
Opis
Producent	ZSRR
Klasa	krążownik lotniczy
Typ	Kijew (NATO: Kiev)
Historia
Stocznia	nr 444 im. J. Nosenki
Rozpoczęcie budowy	1970
Zakończenie budowy	1982
Zbudowane okręty	4
Służba
Użytkownik	ZSRR / Rosja
Wejście do służby	1975
Wycofanie ze służby	1994

Krążowniki lotnicze projektu 1143 (typu Kijew lub Kreczet, w kodzie NATO Kiev) – seria radzieckich okrętów klasy krążowników lotniczych, przenoszących samoloty pionowego startu i lądowania, klasyfikowanych też poza ZSRR jako lekkie lotniskowce. Projekt 1143 składał się z dwóch jednostek: "Kijew" i "Mińsk", lecz do tego typu zalicza się także zmodyfikowany okręt "Noworosyjsk" (proj. 11433). Dalszym rozwinięciem był okręt "Admirał Gorszkow" projektu 11434 (ex. "Baku"), opisany osobno. Od momentu wejścia do służby pierwszego "Kijewa" w 1975, prawie aż do końca istnienia ZSRR jednostki te były największymi okrętami marynarki radzieckiej (miano to odebrał im dopiero lotniskowiec "Admirał Kuzniecow" w 1991).

[edytuj] Projektowanie

Pierwszymi okrętami lotniczymi w marynarce ZSRR były dwa krążowniki śmigłowcowe projektu 1123 (typu Moskwa), przeznaczone do zwalczania okrętów podwodnych. Jeszcze w trakcie ich budowy podjęto prace nad ich dalszym rozwinięciem, z większą liczbą zabieranych śmigłowców i większymi możliwościami bojowych, pod oznaczeniem projektu 1123.3. Jednakże, po oblataniu w 1967 pierwszego radzieckiego eksperymentalnego samolotu pionowego startu i lądowania (VTOL) Jak-36, zdecydowano wykorzystać samoloty takiego rodzaju jako uzbrojenie nowo projektowanych jednostek. Zwolennikiem samolotów VTOL w działaniach na morzu stał się zwłaszcza sekretarz KC KPZR do spraw przemysłu zbrojeniowego, Dmitrij Ustinow. Dla samolotów takich wystarczające były mniejsze i tańsze okręty, niż klasyczne lotniskowce, których budowie kierownictwo kraju było niechętne. W świetle tego, we wrześniu 1968 rząd ZSRR zdecydował przerwać projektowanie jednostek projektu 1123.3, które były za małe do pełnienia nowych zadań (wyporność 13 100 t) i podjąć prace nad nowym większym okrętem lotniczym o numerze projektu 1143, który otrzymał w ZSRR kryptonim "Kreczet".

W odpowiedzi na postawione wymagania, w Newskim Biurze Konstrukcyjnym opracowano aż 9 różnych projektów wstępnych okrętów, w tym lotniskowiec zbliżony do klasycznego, wyposażony dodatkowo w możliwość bazowania samolotów klasycznego startu i lądowania MiG-23 startujących za pomocą katapulty oraz lotniskowiec z napędem atomowym. Ostatecznie wybrano projekt dużego okrętu o napędzie klasycznym, wyposażonego jedynie w samoloty VTOL i śmigłowce, z pokładem lotniczym na lewej burcie i nadbudówką przesuniętą na prawą burtę, posiadający jednocześnie silne uzbrojenie rakietowe i przeciwpodwodne. Początkowo nowe jednostki były klasyfikowane jako krążowniki przeciwpodwodne z wyposażeniem lotniczym, a od 1977 jako ciężkie krążowniki lotnicze (TAKR - tjażjołyj awianiesuszczyj krejser). Jedną z przyczyn takiej klasyfikacji był zakaz przechodzenia lotniskowców przez Dardanele. Projekt techniczny zatwierdzono w kwietniu 1970. Jednocześnie, w 1971 zbudowano w biurze konstrukcyjnym Jakowlewa samolot Jak-36M, mający stanowić główne uzbrojenie nowych okrętów, a od 1974 podjęto jego produkcję seryjną. W 1977 samolot oficjalnie przyjęto na uzbrojenie marynarki ZSRR pod nowym oznaczeniem Jak-38.

[edytuj] Budowa

Budowę krążowników lotniczych zlecono stoczni w Nikołajewie, dysponującej największą pochylnią w ZSRR (numer "0"). Stępkę pod budowę pierwszego okrętu serii, który otrzymał nazwę "Kijew" (Kijów) położono 21 lipca 1970 (numer stoczniowy S-101). Jego kadłub wodowano 26 grudnia 1972. Po pracach wyposażeniowych, od maja 1975 "Kijew" przechodził próby odbiorcze. Już 15 kwietnia 1975, przed wcieleniem do służby, podniesiono na nim banderę. 18 maja 1975 po raz pierwszy na okręcie wylądował Jak-36M. Pierwszy etap prób okręt zakończył i został odebrany przez komisję marynarki 28 grudnia 1975, wchodząc faktycznie do służby.

Stępkę drugiej bliźniaczej jednostki "Mińsk" (Mińsk) położono 28 grudnia 1972 (numer stoczniowy S-102), tuż po wodowaniu "Kijewa". Kadłub wodowano 30 września 1975. Już 19 lutego 1978 podniesiono na nim banderę. Od lutego 1978 "Mińsk" przechodził próby morskie i odbiorcze, które zakończono 27 września 1978, kiedy to wszedł do służby. Różnice między "Mińskiem" a pierwszą jednostką były niewielkie, m.in. zastosowano na nim nowsze działka 30 mm AK-630M i niektóre systemy elektroniczne. Przewidziano też powiększenie grupy lotniczej do 36 maszyn, ale w praktyce utrzymywano 22.

Początkowo planowano budowę tylko dwóch jednostek projektu 1143, jednak następnie zdecydowano zbudować dalsze dwie okręty według ulepszonego projektu. Pierwszy z nich, "Noworossijsk" (Noworosyjsk), zaliczał się do projektu 11433 (początkowo opracowywanego jako projekt 1143M). Stępkę pod jego budowę położono 30 września 1975 w Nikołajewie (numer stoczniowy S-103). Mimo trwającej budowy kadłuba, projekt techniczny podlegał zmianom i zaakceptowano go dopiero w maju 1978. Okręt wodowano 26 grudnia 1978. Po ukończeniu, od stycznia do maja 1982 przechodził próby morskie i próby odbiorcze. 14 sierpnia 1982 okręt przyjęto do służby i 15 sierpnia podniesiono na nim banderę.

Czwarty okręt, "Baku", należał już do znacznie ulepszonego projektu 11434 (położenie stępki 26 grudnia 1978, wodowanie 31 marca 1982, przyjęcie do służby 11 grudnia 1987), 4 października 1990 przemianowany na "Admirał Gorszkow". Od poprzednich różnił się głównie uzbrojeniem i wyposażeniem elektronicznym oraz nieco zwiększoną wypornością i szerokością pokładu (opisany bliżej osobno).

[edytuj] Konstrukcja

"Kijew" w 1985 - warto zwrócić uwagę na opuszczony rufowy podnośnik

Okręty typu Kijew projektu 1143 miały nietypową hybrydową konstrukcję, łączącą cechy i architekturę krążownika rakietowego oraz lotniskowca. Charakterystyczne dla lotniskowców jest zastosowanie pokładu lotniczego na lewej burcie, pod niewielkim kątem do osi podłużnej okrętu (4,5°), wystającego poza obrys burty w formie sponsonu. Na rufie pokład dla operacji lotniczych zajmuje całą szerokość pokładu. Na śródokręciu znajduje się długa wąska nadbudówka, przesunięta ku prawej burcie, typowo dla lotniskowców, w celu zwiększenia miejsca na operacje lotnicze. Cechą typową dla krążowników z kolei jest silne i bogate uzbrojenie rakietowe, zajmujące cały pokład dziobowy, a także duże rozmiary nadbudówki. Konstrukcja kadłuba jest ze stali, a większości nadbudówki ze stopów lekkich. Pokład lotniczy jest pokryty specjalnym materiałem odpornym na gorące gazy wylotowe silników. Według źródeł rosyjskich, ściany nadbudówki zostały celowo zaprojektowane jako nachylone dla zmniejszenia odbicia radiolokacyjnego okrętu (elementy technologii stealth).

Powierzchnia pokładu lotniczego wynosi 6200 m², długość ok. 180 m. Wyznaczono na nim 7 stanowisk do startu i lądowania samolotów VTOL i śmigłowców, oznaczonych kręgami, z tego pierwsze od dziobu dla śmigłowca ratowniczego (oznaczone literą C - pol. S). W centrum pokładu rufowego znajduje się stanowisko do lądowania cięższych śmigłowców transportowych. Po prawej stronie znajdują się stanowiska do obsługi przedstartowej samolotów. Hangar umieszczony w kadłubie ma wymiary 130 x 22,5 x 6,6 m. Dwa podnośniki dla samolotów umieszczone są obok nadbudówki i za nią (pierwszy jest używany głównie do opuszczania samolotów, drugi do podnoszenia). Hangar może być podzielony 5 opuszczanymi przegrodami przeciwpożarowymi.

Nietypowymi cechami jak na lotniskowiec, wiążącymi się z "krążowniczą" klasyfikacją okrętów, było ich silne uzbrojenie, przede wszystkim ofensywne w postaci ciężkich przeciwokrętowych pocisków rakietowych dalekiego zasięgu P-500 Bazalt, służących głównie do zwalczania grup lotniskowców potencjalnego przeciwnika (wraz z przyrządami kontroli ogniem tworzyły one kompleks rakietowy Uragan-1143). Osiem rurowych wyrzutni tych pocisków rozmieszczone było w czterech grupach na pokładzie dziobowym. Okręty posiadały też rozbudowaną aparaturę do wykrywania okrętów podwodnych i silne uzbrojenie do walki z nimi, stanowiącej jedno z ich podstawowych zadań (wyposażenie to było również nietypowe dla okrętów tej wielkości). Jego trzon stanowiła, podobnie jak u krążowników typu Moskwa, oprócz śmigłowców pokładowych, podwójna wyrzutnia niekierowanych rakiet Wichr przeciw okrętom podwodnym, z głowicą jądrową, wystrzeliwanych w kierunku zlokalizowanych zanurzonych okrętów na odległościach ok. 20 km, umieszczona na dziobie. Ponadto uzbrojone były w wyrzutnie torped przeciw okrętom podwodnym i rakietowych bomb głębinowych, służących też do ochrony przeciwtorpedowej. Krążowniki miały także dość silne uzbrojenie przeciwlotnicze, w postaci dwóch podwójnych wyrzutni rakiet średniego zasięgu Sztorm-M (na dziobie przed nadbudówką główną i z tyłu kompleksu nadbudówki) i dwóch chowanych podwójnych wyrzutni rakiet bliskiego zasięgu Osa-M (na lewej burcie na pokładzie dziobowym i na prawej burcie na pokładzie, przy końcu nadbudówki). Zestaw uzbrojenia dopełniała artyleria w postaci podwójnie sprzężonych uniwersalnych armat automatycznych 76 mm AK-726 (na dziobie i na końcu kompleksu nadbudówki) oraz nowo przyjętych na uzbrojenie zestawów artyleryjskich obrony przeciwrakietowej kalibru 30 mm AK-630 (osiem wież rozmieszczonych w 4 grupach po dwie). Na jednostkach zainstalowano bogaty, jak na warunki radzieckie, zestaw urządzeń elektronicznych wykrywania celów i naprowadzania uzbrojenia, w tym wiele nowych systemów. Między innymi służyły one jako centra dowodzenia grupami okrętów i lotnictwa morskiego w zakresie wykrywania i zwalczania okrętów podwodnych. Okręty te miały ochronę przed bronią masowego rażenia.

"Kijew" w 1988 - na pokładzie śmigłowce Ka-27 i Ka-25 (od lewej) oraz samoloty Jak-38. Pary kulistych anten na ścianie nadbudówki pochodzą od systemów walki radioelektronicznej.

Grupa lotnicza składała się według początkowego projektu z 22 maszyn: 20 samolotów myśliwsko-szturmowych Jak-38 (Jak-36M) lub śmigłowców zwalczania okrętów podwodnych Ka-25PŁ oraz 2 śmigłowców ratowniczych Ka-25PS. Skład grupy nie był sztywno ustalony, z reguły stosowano warianty mieszane. W hangarze można było pomieścić do 30 maszyn, a na drugim, "Mińsku", 36 w stanie częściowo rozmontowanym (w praktyce, bazowało na nim 22). W latach 80. śmigłowce Ka-25 zastępowano nowszymi Ka-27, następnie wprowadzono ulepszone samoloty Jak-38M. Na okrętach też używane były samoloty szkolno-treningowe Jak-38U. Zwykle stosowano pionowy start trójkami samolotów, start szóstką był rzadko praktykowany z uwagi na małą długotrwałość lotu i utrudnienia w jednorazowym lądowaniu większej ilości samolotów (ponadto, przed zamontowaniem ekranów regulujących przepływ powietrza, start z trzech pierwszych pozycji był utrudniony). Lądowanie zwykle odbywało się na pozycjach 4 i 5.

W stosunku do "Kijewa" i "Mińska", zmiany na "Noworossijsku" nastąpiły głównie w instalacji nowszego wyposażenia elektronicznego, w tym radaru do wykrywania celów nisko lecących Podkat. Miał on m.in. stację hydrolokacyjną Orion zamienioną na nową Polinom, zmienił się też system kierowania uzbrojeniem przeciwpodwodnym i usunięto wyrzutnie torped przeciw okrętom podwodnym. Powiększono natomiast grupę lotniczą do 36 maszyn. Planowano wprowadzić na uzbrojenie okrętu nowe naddźwiękowe myśliwce pionowego i krótkiego startu i lądowania Jak-41, które jednak nie osiągnęły etapu produkcji. Zamierzano unowocześnić uzbrojenie przeciwlotnicze bliskiego zasięgu, przez zamianę wyrzutni pocisków rakietowych Osa-M na Kinżał i zestawów artyleryjskich AK-630M na rakietowo-artyleryjskie Kortik, lecz na skutek opóźnień w ich opracowaniu okręt otrzymał ostatecznie zestawy AK-630M, a pocisków przeciwlotniczych bliskiego zasięgu nie zamontowano w ogóle, przez co miał on słabsze uzbrojenie od poprzedników. Ilość paliwa lotniczego zwiększono do 1500-1650 t. Przewidziano też możliwość zabrania niewielkiego desantu 90 żołnierzy i wprowadzono możliwość operowania z pokładu średnich i ciężkich śmigłowców transportowych Mi-8, Mi-14 i Mi-6 (przez zapewnienie im poboru prądu z instalacji okrętowych). Przeprojektowaniu uległa znaczna część pomieszczeń wewnętrznych. Podstawowy wariant grupy lotniczej "Noworossyjska" przewidywał 16 samolotów Jak-38, 18 śmigłowców przeciwpodwodnych Ka-27 i dwa ratownicze Ka-252PS (Ka-27PS). Jednym z alternatywnych wariantów był: 14 Jak-38, dwa szkolne samoloty Jak-38U, 16 śmigłowców Ka-27, 2 Ka-252PS i 2 śmigłowce wskazywania celów dla pocisków Bazalt, Ka-25C.

Jaki-38 na pokładzie "Mińska", ze złożonymi skrzydłami. Po lewej widoczna okrągła pokrywa schowanej wyrzutni pocisków plot Osa-M

[edytuj] Ocena

Według założeń projektowych, okręty typu Kijew miały być wysoce uniwersalne i służyć do osłony powietrznej zespołów floty, przykrycia rejonów patrolowania atomowych okrętów podwodnych stanowiących najważniejszy komponent strategiczny radzieckiej floty, zwalczania okrętów podwodnych i nawodnych oraz wspierania desantów. W praktyce, cele te udało się osiągnąć jedynie w części, głównie z powodu ograniczonych możliwości bojowych będących na ich uzbrojeniu samolotów Jak-38. Głównymi wadami Jaków-38 była mała długotrwałość lotu i promień działania (przy pionowym starcie ok. 170 km) oraz niewielki udźwig uzbrojenia, wynikające częściowo z dużego zużycia paliwa podczas pionowego startu i lądowania oraz przyjętej konfiguracji z silnikami pomocniczymi, stanowiącymi zbędny ciężar w czasie lotu. Samoloty te ponadto słabo nadawały się do zadań myśliwskich, nie posiadając radaru oraz przenosząc jedynie pociski powietrze-powietrze bliskiego zasięgu R-3 lub R-60 i mając stosunkowo niewielką prędkość, niewiele przekraczającą prędkość dźwięku. Do celów uderzeniowych zabierały bomby, podwieszane działka 23 mm, niekierowane pociski rakietowe lub kierowane pociski Ch-23, lecz ich udźwig był ograniczony (1000 kg). Sytuację w niewielkim zakresie poprawiło wdrożenie w latach 80. techniki krótkiego startu, pozwalających na zwiększenie udźwigu i zasięgu. W przeciwieństwie do znacznie bardziej udanego brytyjskiego Harriera, samoloty te nie nadawały się natomiast do startu ze "skoczni" (podwyższonego pokładu), który pozwalałby jeszcze zwiększyć te parametry. Jako główne zadanie Jaków-38 w konfiguracji myśliwskiej postrzegano zwalczanie morskich samolotów patrolowych oraz samolotów wczesnego ostrzegania (AWACS), co jednak było iluzoryczne zważywszy na niewielkie szanse Jaków przy natknięciu się na osłonę myśliwską. Z tych względów, okręty typu Kijew nie były w żadnym razie odpowiednikiem lotniskowców uderzeniowych, używanych przez część państw NATO. W pewnym zakresie były natomiast porównywalne z dwukrotnie mniejszymi brytyjskimi lotniskowcami typu Invincible, konstruowanymi przede wszystkim jako nosiciele śmigłowców zwalczania okrętów podwodnych, nie przenoszącymi natomiast własnych rozbudowanych systemów uzbrojenia.

"Kijew" pod pełną parą, 1987

Ogólnie projekt okrętów typu Kijew oceniany był jednak jako udany. Wprowadziły one nową jakość we flocie radzieckiej. W odróżnieniu od typowych lotniskowców, ich siła bojowa płynęła w znacznej części z zamontowanego na nich uzbrojenia i wyposażenia. Dzięki niemu oraz przenoszonym śmigłowcom, miały duże możliwości zwalczania okrętów podwodnych (ich zwalczanie było strategicznym celem marynarki radzieckiej, z uwagi na stwarzane przez nie zagrożenie dla własnej floty podwodnych nosicieli rakiet balistycznych). Niezłe były też ich zdolności zwalczania celów powietrznych, chociaż radar dalekiego zasięgu Woschod na dwóch pierwszych okrętach miał słabe możliwości wykrywania celów niskolecących. Mimo niewielkich możliwości uderzeniowych lotnictwa pokładowego, okręty miały silne uzbrojenie rakietowe do zwalczania grup okrętów (pociski manewrujące P-500 Bazalt o zasięgu 550 km i głowicy o masie 500 kg lub atomowej). Z drugiej strony, pociski Bazalt wkrótce utraciły częściowo skuteczność, mogąc być przechwytywane przez zachodnie myśliwce.

[edytuj] Służba

[edytuj] "Kijew"

15 czerwca 1976 "Kijew" został przydzielony do Floty Północnej, po czym w lipcu/sierpniu, z 5 samolotami Jak-36M na pokładzie został przebazowany z Morza Czarnego przez Morze Śródziemne do Siewieromorska na północy ZSRR. Po zakończeniu drugiego etapu prób w grudniu 1976, okręt został oficjalnie przyjęty do służby dopiero w lutym 1977. W kwietniu 1977 "Kijew" wziął udział w ćwiczeniach Siewier-77. Od 20 grudnia 1977 do 4 kwietnia 1978 okręt odbył rejs ćwiczebny w składzie grupy okrętów na Atlantyk i Morze Śródziemne. 3 listopada 1978 na redzie Siewieromorska okręt został podczas szkwału zerwany z kotwicy i wyrzucony na mieliznę, bez poważniejszych uszkodzeń. Od 16 stycznia do 27 marca 1979 okręt odbył trzeci rejs na Morze Śródziemne. Przy tym, w marcu 1979 grupa "Kijewa" spotkała się na Morzu Śródziemnym z grupą bliźniaczego "Mińska" i odbyły razem ćwiczenia - po raz pierwszy większej grupy radzieckich okrętów lotniczych. W tym roku "Kijew" uczestniczył jeszcze w ćwiczeniach przeciwpodwodnych Razbieg-79. Czwarty rejs na Morze Śródziemne okręt odbył od 30 grudnia 1979 do 28 kwietnia 1980.

Okręt projektu 1143 (prawdopodobnie "Kijew"), 1 września 1982. Zwraca uwagę malowanie pokładu.

W 1981 "Kijew" wypłynął w piąty rejs szkoleniowy na Morze Śródziemne w dniach od 6 stycznia do 15 marca, połączony z udziałem w ćwiczeniach na Morzu Czarnym, a następnie wypłynął w kolejny rejs od 17 lipca do 18 września, na Morze Śródziemne i Morze Bałtyckie. Podczas drugiego rejsu, wziął we wrześniu udział jako okręt flagowy w dużych ćwiczeniach Zapad-81 ("Zachód-81") na Bałtyku, zorganizowanych w związku z sytuacją polityczną w Polsce, razem z polską Marynarką Wojenną i marynarką NRD, podczas których ćwiczono m.in. wysadzanie i wsparcie desantu morskiego. Na pokładzie "Kijewa" przebywał podczas ćwiczeń m.in. minister obrony ZSRR Dmitrij Ustinow i dowódca floty Siergiej Gorszkow oraz ministrowie obrony państw Układu Warszawskiego, w tym Wojciech Jaruzelski. Podczas 1981 roku odbyło się najwięcej lotów samolotów z pokładu "Kijewa" - 715. 9 listopada 1981 okręt został odznaczony Proporcem Ministra Obrony ZSRR.

W 1982 "Kijew" odbył siódmy rejs szkolny na Morze Śródziemne w dniach od 27 lipca do 30 września. Wziął też w tym roku w ćwiczeniach Szczit-82 ("Tarcza-82") na Bałtyku, a następnie w grudniu 1982 został przebazowany na Morze Czarne w celu remontu w Nikołajewie, połączonego z modernizacją, głównie wyposażenia elektronicznego. Zainstalowano też na pokładzie trzy ekrany regulujące przepływ powietrza i polepszające warunki startu z trzech pierwszych pozycji. Remont zakończono 1 listopada 1984. Od 1985 prowadzono szkolenie w krótkim starcie samolotów Jak-38, pozwalającym na zwiększenie udźwigu i zasięgu. W tym okresie też śmigłowce Ka-25PŁ zostały zastąpione przez nowsze Ka-27.

Dawny "Kijew" w Tianjin w Chinach, 2004

20 marca 1985 "Kijew" wyszedł w ósmy rejs szkoleniowy na Morze Śródziemne, po którym przebazował ponownie na północ Rosji. W tym roku, okręt został odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru. W czerwcu uczestniczył w ćwiczeniach przeciwpodwodnych Atlantika-85. Od 31 grudnia 1985 do 21 maja 1986 okręt odbył kolejny rejs szkoleniowy na Morze Śródziemne i Czarne. Dziesiąty rejs w ten rejon "Kijew" odbył od 5 stycznia do 24 czerwca 1987. W tym roku ustanowił kolejny rekord startów samolotów: 757. Rejs ten jednak był ostatnim dalekim rejsem, gdyż po powrocie do Siewieromorska "Kijew" był z przerwami remontowany. W grudniu 1989 wycofano go do rezerwy I kategorii. W 1990 odbył jeden krótki rejs szkoleniowy. W sierpniu 1991 okręt wycofano do rezerwy II kategorii, a następnie po rozpadzie ZSRR został objęty przez Rosję. W związku jednak z kłopotami budżetowymi i częściowym zużyciem mechanizmów, 30 czerwca 1993 okręt wycofano ze służby, a 28 sierpnia opuszczono na nim banderę. 20 maja 2000 po rozbrojeniu "Kijew" został sprzedany do Chin i odholowany do Szanghaju. Przebudowano go następnie na pływający kompleks turystyczno-rekreacyjny i muzeum w Tianjin.

Podczas swojej służby, "Kijew" przebył 240 850 mil morskich, z jego pokładu odbyło się 4258 startów samolotów i 9154 śmigłowców.

Okręt nosił numery burtowe (lista może być niepełna, w nawiasie rok): 852 (1975), 860 (1977), 812 (1977/1978), 802 (1978, 1979), 062 (1981), 121 (1982), 051 (1987), 075 (1989).

[edytuj] "Mińsk"

Po wejściu do służby, od września 1978 "Mińsk" wchodził w skład Floty Czarnomorskiej. 26 października 1978 jeden z jego Jaków-38 przy starcie wpadł do wody. 13 stycznia 1979 zmieniono przydział "Mińska" na Flotę Oceanu Spokojnego i od 24 lutego w składzie grupy okrętów przeszedł on z Morza Czarnego na Ocean Spokojny. Na Morzu Śródziemnym w marcu doszło do spotkania z grupą bliźniaczego "Kijewa", po czym prowadzono wspólne ćwiczenia. Dalsza droga przebiegała przez Gibraltar i wokół Afryki. 2 kwietnia 1979 na skutek nieprzystosowania silników samolotów do służby tropikalnej, wpadł do morza Jak-38U (załoga uratowała się). W celu zmniejszenia obciążenia silników, wdrożono także wówczas technikę krótkiego startu samolotów.

3 lipca 1979 "Mińsk" dotarł do miejsca przeznaczenia, wchodząc w skład 175. brygady okrętów rakietowych Floty Oceanu Spokojnego. 27 grudnia 1979 na skutek awarii dysz silników do morza wpadł kolejny Jak-38U (załogę uratowano), a 8 września 1980 po starcie, Jak-38. W latach 1981-1982 na "Mińsku" zamontowano 3 ekrany regulujące przepływ powietrza nad pokładem i polepszające warunki startu z pierwszych trzech pozycji. Od 26 września 1982 do 15 lutego 1983 "Mińsk" odbył rejs ćwiczebny na Oceanie Indyjskim, zachodząc do Bombaju i Adenu. W kwietniu 1984 odbył rejs ćwiczebny na Morzu Południowochińskim, ponownie w marcu-kwietniu 1986 (wziął wówczas udział w manewrach radziecko-wietnamskich). Utracił wówczas kolejnego Jaka-38. W lipcu 1986 "Mińsk" odbył wizytę w Wonsan (KRLD). W 1986 zdobył nagrodę dowódcy marynarki wojennej za wyniki strzelań rakietowych.

Podczas służby, z "Mińska" odbyto 2390 startów Jak-38 i 3166 śmigłowców. Służba na Oceanie Spokojnym, bez rozbudowanej infrastruktury baz, z bazowaniem na redach, przy ciągłej pracy części kotłów, spowodowała jednak intensywne zużycie mechanizmów okrętu. W 1991 zamierzano skierować okręt do remontu do Nikołajewa, jednakże planom tym przeszkodził rozpad ZSRR i kryzys ekonomiczny. W październiku 1992 okręt zakonserwowano, a 30 czerwca 1993 rozbrojono i wycofano z listy floty Rosji. 31 sierpnia 1993 nastąpiło opuszczenie bandery. Okręt następnie sprzedano południowokoreańskiej firmie w celu złomowania i w październiku 1995 odholowano do Pusan. Jednakże, w 1998 dawny "Mińsk" został sprzedany za 5 mln dolarów chińskiej firmie Minsk Aircraft Carrier Industry Company, po czym od 27 września 2000 otwarty został jako muzeum oraz centrum rozrywkowe i turystyczne w porcie Shenzhen (rejon Hongkongu).

Okręt nosił numery burtowe (lista może być niepełna, w nawiasie rok): 015 (1978), 130 (1978), 117 (1979), 042 (1980), 011 (1981), 025 (1982-1984), 038 (1991), 015 (1992).

[edytuj] "Noworossijsk"

"Noworossijsk". Widoczne uzbrojenie na dziobie.

"Noworossijsk" został początkowo przydzielony do Floty Północnej i 14 maja 1983 wyszedł z Sewastopola w celu przebazowania przez Morze Śródziemne i Atlantyk do Siewieromorska, gdzie przybył 7 czerwca. Wkrótce zmieniono jego przydział na Flotę Oceanu Spokojnego i od 17 października 1983 do 27 lutego 1984 odbył rejs wokół Europy i Afryki do nowego miejsca bazowania. Uczestniczył tam w licznych ćwiczeniach Floty, m.in. w marcu-kwietniu 1985 w rejonie Hawajów, w celu opracowania wariantu ataku i wysadzenia desantu na amerykańską bazę Pearl Harbor na wypadek wojny. "Noworossijsk" był uznany za przodujący okręt we Flocie w 1985. W maju 1988 odbył wizytę w Wonsan (KRLD). Od 1988 do 1990 okręt był w remoncie.

W 1991 samoloty Jak-38 wycofano do rezerwy, a w 1992 wycofano je z uzbrojenia marynarki Rosji i na uzbrojeniu "Noworossijska" pozostały jedynie śmigłowce przeciwpodwodne. Już wcześniej jednak, na skutek kłopotów budżetowych, okręt ostatni raz wyszedł w morze w maju 1991. Służba na Oceanie Spokojnym, bez rozbudowanej infrastruktury, spowodowała intensywne zużycie mechanizmów okrętu, mimo stosunkowo krótkiego okresu służby. Po rozpadzie ZSRR i przejęciu "Noworossijska" przez marynarkę Rosji, wycofano go do rezerwy. W czerwcu 1993 zdecydowano wycofać okręt ze służby i rozpoczęto demontaż wyposażenia wojskowego, podobnie jak na bliźniaczym "Mińsku". 31 sierpnia 1994 został wycofany ze służby i w styczniu 1996 sprzedany południowokoreańskiej firmie Yang Distribution Co. w celu złomowania.

Podczas służby, z "Noworossijska" przeprowadzono ok. 1600 startów samolotów Jak-38 i 38M oraz 2300 startów śmigłowców.

Okręt nosił numery burtowe (lista może być niepełna, w nawiasie rok): 137 (1981-1983), 018 (1984, 1986), 028 (1988), 010 (1988), 028 (1991)

[edytuj] Dane taktyczno - techniczne

Dane dla "Kijew" i "Mińsk", w nawiasach różnice dla "Noworossijska"

• wyporność:
  • standardowa: 30 530 t (31 900 t)
  • normalna: 36 300 t (37 800 t)
  • pełna: 41 370 t (43 220 t)
  • maksymalna: 42 100 t (43 710 t)
• wymiary:
  • długość całkowita: 273,10 m
  • długość na linii wodnej: 235,90 m (235,80 m)
  • szerokość: 49,20 m (51,30 m)
  • szerokość na linii wodnej: 31 m
  • zanurzenie: 8 m, maks. 11 m
  • wysokość burt: 21,6 - 24,9 m
• napęd: 4 turbiny parowe TW-12-3 o mocy łącznej 180 000 KM, 8 kotłów parowych KWN-98/64, 4 śruby
• prędkość: pełna 30,7 węzłów, ekonomiczna 18,3 w, maksymalna 32,5 w
• zasięg: 8000 mil morskich przy prędkości 18 w
• zapas paliwa: t mazutu
• załoga: 1433-1483 (1607-1659)

Uzbrojenie:

• 4 podwójne wyrzutnie SM-241 ciężkich pocisków przeciwokrętowych P-500 Bazalt na dziobie
  • 16 pocisków, zasięg 550 km
• 2 podwójne wyrzutnie B-189 pocisków przeciwlotniczych średniego zasięgu W-611 (4K60) systemu Sztorm-M na dziobie i za nadbudówką
  • 96 pocisków, zasięg 35 km, pułap 25 km
• 2 podwójne wyrzutnie ZIF-122 pocisków przeciwlotniczych bliskiego zasięgu 9M33 Osa-M na dziobie i za nadbudówką ("Noworossijsk" - brak)
  • 40 pocisków
• 4 działa uniwersalne kalibru 76,2 mm AK-726 w 2 wieżach na dziobie i za nadbudówką (2xII)
  • donośność: 15,7 km, zapas 3400 pocisków
• 8 działek przeciwlotniczych i przeciwrakietowych 30 mm AK-630, zgrupowanych w 4 zespoły ("Mińsk", "Noworossijsk" - AK-630M)
• 1 podwójna wyrzutnia MS-32 niekierowanych pocisków rakietowych przeciw okrętom podwodnym RPK-1 Wichr na dziobie (16 pocisków)
• 10 wyrzutni kalibru 533 mm torped przeciw okrętom podwodnym w 2 pięciorurowych aparatach PTA-53-1143 (10 torped) ("Noworossijsk" - brak)
• 2 dwunastoprowadnicowe wyrzutnie rakietowych bomb głębinowych RBU-6000 na dziobie
  • zapas 120 bomb RGB-60, zasięg 6 km

Jak-38U po starcie z "Noworossijska", 1986. Dobrze widoczne anteny systemów elektronicznych: na szczycie kulista antena systemu naprowadzania lotnictwa Priwod-SW, obok niej radary: od dziobu Podkat, od rufy Friegat, poniżej z przodu i tyłu nadbudówki dwie stacje naprowadzania pocisków plot Grom, poniżej dwa radary artyleryjskie Turel

Grupa lotnicza

• 22 samoloty i śmigłowce (Jak-38, Ka-25, Ka-27) ("Kijew", "Mińsk")
• 36 samolotów i śmigłowców ("Noworossijsk")

Wyposażenie elektroniczne

• 1 radar trójwspółrzędny wykrywania celów powietrznych MR-600 Woschod ("Noworossijsk" - Podkat)
• 1 radar trójwspółrzędny dozoru ogólnego MR-750 Friegat
• radary nawigacyjne Wołna i Wajgacz-1143
• podkilowa stacja hydrolokacyjna dalekiego zasięgu MG-342 Orion w gruszce dziobowej ("Noworossijsk" - Polinom)
• stacja hydrolokacyjna Płatina z anteną holowaną (na rufie)
• stacje wykrywania śladu okrętów podwodnych MI-110K i MI-110R
• stacja Argon-1143 naprowadzania pocisków P-500 Bazalt (na pokładzie dziobowym)
• 2 stacje Grom naprowadzania pocisków Sztorm-M
• 2 stacje 4R33 wykrywania celów i naprowadzania pocisków Osa-M ("Noworossijsk" - brak)
• 2 radary MR-105 Turel kierowania ogniem armat AK-726
• 4 radary MR-123 Wympeł kierowania ogniem armat AK-630
• systemy walki radioelektronicznej
• system automatycznego naprowadzania samolotów Priwod-SW
• zautomatyzowany system kierowania uzbrojeniem Allieja-2 ("Noworossijsk" - Allieja 2K)

[edytuj] Źródła

• В.П.Заблоцкий (W.P. Zabłockij): "Тяжелый авианесущий крейсер «Киев»" (Tiażiołyj awianiesuszczij kriejser "Kijew"), seria Morskaja Kollekcja 7/2003
• В.П.Заблоцкий (W.P. Zabłockij): "Тяжелые авианесущие крейсера «Минск», «Новороссийск», «Баку»" (Tiażiołyje awianiesuszczije kriejsera "Mińsk", "Noworossijsk", "Baku"), seria Morskaja Kollekcja 4/2004